Бөлім: «Ақын өлеңдері жинағы»
Өлең – шағын көлемді поэзиялық шығарма. Ырғағы мен ұйқасы қалыпқа түскен, шумағы мен бунағы белгілі тәртіпке бағынған нақысты сөздер тізбегі. Өлеңнің түрлері мен жанрлары әр алуан: ода, элегия, баллада, сонет, т.б. Кең мағынасында өлең қысқа көлемді поэзиялық туындылардың жалпы атауы болса, тар мағынада музыка өнер мен сөз өнеріне ортақ туынды, яғни ән өлеңі. Қазақ ауыз әдебиетіндегі халық өлеңдері еңбек-кәсіпке орай (аңшылық, төрт түлік, наурыз өлеңдері), ескілікті наным-сенімге байланысты (бақсы сарыны, арбау), әдет-ғұрып негізіндегі (салт, үйлену, мұң-шер өлеңдері), қара өлең, тарихи өлең, айтыс өлеңдері болып бөлінді. Өлең сөздердің болмысы, жаратылысы аса күрделі, оған ишара, меңзеу, салыстыру, жұмбақтау, астарлау, бейнелеу, теңеу, ұқсату, т.б. тән. Өлең лирика жанрында кең тарады, тақырыбы жағынан саяси, көңіл күйі, табиғат, махаббат және философия түрлерге жіктеледі.
Көрерміз
Қарыздармыз біз Отанға, барымызды берерміз.
Қарыздармыз біз Отанға, қарыздар боп өлерміз.
Есеп берер күн де болар ұрпақтардың алдында,
Мықтымсыған..
© Мұқағали Мақатаев
Қарыздармыз біз Отанға, қарыздар боп өлерміз.
Есеп берер күн де болар ұрпақтардың алдында,
Мықтымсыған..
Жарық дүние-ай!
Жарық дүние-ай!
Жарығың неткен жақсы еді?
Жаңылыспаспын,жарым деп айтсам нақ сені.
Құшаққа сыйсаң,құшырым қанып,өбер ем,
Құшақтап тұрып, өлер..
© Мұқағали Мақатаев
Жарығың неткен жақсы еді?
Жаңылыспаспын,жарым деп айтсам нақ сені.
Құшаққа сыйсаң,құшырым қанып,өбер ем,
Құшақтап тұрып, өлер..
Соқпақ
Жалғыз аяқ соқпақ жатыр іргесінде үйімнің,
Соған шығу қиыны екен өмірдегі қиынның.
Жалғыз аяқ соқпақ әкеп жолға салды шытырман,
Шимай-шимай..
© Мұқағали Мақатаев
Соған шығу қиыны екен өмірдегі қиынның.
Жалғыз аяқ соқпақ әкеп жолға салды шытырман,
Шимай-шимай..
Жанарым
Түспесін десең, егер сезімге кір,
Жанарым, менің ылғи кезімде жүрі
Жамандық көрсең менің қабағымнан,
Жас болып төгіліп кет жанарымнан.
Шұғыла боп..
© Мұқағали Мақатаев
Жанарым, менің ылғи кезімде жүрі
Жамандық көрсең менің қабағымнан,
Жас болып төгіліп кет жанарымнан.
Шұғыла боп..
Жанарсыз адам келеді
Топсасы жұмыр тобылғы томсарып алып келеді,
Толайым мына тірлікті тобылғы таяқ көреді.
Толғанып жүрген бейбаққа,тобылғы таяқ тіл бітсе:
- Алдыңда..
© Мұқағали Мақатаев
Толайым мына тірлікті тобылғы таяқ көреді.
Толғанып жүрген бейбаққа,тобылғы таяқ тіл бітсе:
- Алдыңда..
Жаман өлең
Бәрібір қарауылға ілінгенсің,
Білгіштің айтуынша «бүлінгенсің»
Жаман өлең жазайын Петефише
Жамандасын білгішім, күнін көрсін.
Жаман өлең жазайын..
© Мұқағали Мақатаев
Білгіштің айтуынша «бүлінгенсің»
Жаман өлең жазайын Петефише
Жамандасын білгішім, күнін көрсін.
Жаман өлең жазайын..
Жалғыз көкек
Жетімсіреп, жем іздеп балапанға,
Жалғыз көкек жүретін жаға талда.
Әлдекімді жоқтайтын күн батарда,
Әлдекімді жоқтайтын таң атарда.
Иесіз қалған..
© Мұқағали Мақатаев
Жалғыз көкек жүретін жаға талда.
Әлдекімді жоқтайтын күн батарда,
Әлдекімді жоқтайтын таң атарда.
Иесіз қалған..
Жалаң аяқ қыз
Төпеп тұрған нөсерге қарамай-ақ,
Бір қыз кетіп барады жалаң аяқ.
Жалтыраған әдемі топылиын,
Кім біледі, жауыннан барады аяп.
Ойнақтаған далада..
© Мұқағали Мақатаев
Бір қыз кетіп барады жалаң аяқ.
Жалтыраған әдемі топылиын,
Кім біледі, жауыннан барады аяп.
Ойнақтаған далада..
Жазғырма мені, жан-аға
Жазғырма мені, жан-аға,
Жаманға мені балама.
Жалғыз түп емен көріп пе ең,
Жабырқап тұрған далада?
Емен деп мені бағала.
Еменде..
© Мұқағали Мақатаев
Жаманға мені балама.
Жалғыз түп емен көріп пе ең,
Жабырқап тұрған далада?
Емен деп мені бағала.
Еменде..
Жазылар естеліктер мен туралы
Жазылар естеліктер мен туралы,
Біреулер жан еді дер өр тұлғалы.
Біреулер тұлпар еді дер де мүмкін,
Бүтінделмей кеткен бір ер-тұрманы.
Аңыз ғып..
© Мұқағали Мақатаев
Біреулер жан еді дер өр тұлғалы.
Біреулер тұлпар еді дер де мүмкін,
Бүтінделмей кеткен бір ер-тұрманы.
Аңыз ғып..
Жігіттер, мақтанбалық
Бөрікті аспанға атып, аттан салып,
Жігіттер, мақтанбалық, мақтанбалық!
Қашаннан қазақ деген сырмінезді,
Мақтаусыз да, мақтансыз жатқан..
© Мұқағали Мақатаев
Жігіттер, мақтанбалық, мақтанбалық!
Қашаннан қазақ деген сырмінезді,
Мақтаусыз да, мақтансыз жатқан..
Еш нәрсенің керегі жоқ
Еш нәрсенің керегі жоқ!
Керегі жоқ, шаршадым!
Басымда ұйып тұрып алды әлемдегі бар сағым,
Өніп-өскен топырағыма..
© Мұқағали Мақатаев
Керегі жоқ, шаршадым!
Басымда ұйып тұрып алды әлемдегі бар сағым,
Өніп-өскен топырағыма..
Еске алу
...Келсең, кел.
Ұятыңмен, арыңмен кел.
Бойыңдағы жақсылық, барыңмен кел.
Биік бол, мендегінің бәрін меңгер,
Жабырқаған жанымды жаныңмен көр
Бірі..
© Мұқағали Мақатаев
Ұятыңмен, арыңмен кел.
Бойыңдағы жақсылық, барыңмен кел.
Биік бол, мендегінің бәрін меңгер,
Жабырқаған жанымды жаныңмен көр
Бірі..
Ескі әнді, шеше, қозғама!
Босқанда - ел-жұрт боздаған!
Ескі әнді, шеше, қозғама!
Елестеп маған өтеді:
Кұлазып жатқан боз дала,
Ескі әнді, шеше, қозғама?!
Қызда да, қыршын..
© Мұқағали Мақатаев
Ескі әнді, шеше, қозғама!
Елестеп маған өтеді:
Кұлазып жатқан боз дала,
Ескі әнді, шеше, қозғама?!
Қызда да, қыршын..
Ескі жұртта
Айтсаңшы, көке-ау, қай маңда,
Орны менің үйімнің?
Қанып ең талай айранға,
Қолынан әжем Тиынның.
Орны қайда үйімнің?
Айтсайшы, көке-ау, қай..
© Мұқағали Мақатаев
Орны менің үйімнің?
Қанып ең талай айранға,
Қолынан әжем Тиынның.
Орны қайда үйімнің?
Айтсайшы, көке-ау, қай..
Есіңде ме?
Есіңде ме?
Екеуміз де елде едік.
Екеуміз де жоқ нәрсеге шөлдедік.
Ағайынның айтқанына көнбедік,
Ойлап тұрсам...
Жасаппыз ғой пенделік.
Нені..
© Мұқағали Мақатаев
Екеуміз де елде едік.
Екеуміз де жоқ нәрсеге шөлдедік.
Ағайынның айтқанына көнбедік,
Ойлап тұрсам...
Жасаппыз ғой пенделік.
Нені..
Ертең біз жол жүреміз
Жасың бар, жігіт-желең, шалдарың бар.
Ертең біз жол жүреміз, қамданыңдар.
Жол ұзақ, биік асу, сапар алыс,
Жаз өтер, күз де кетер, тақалар..
© Мұқағали Мақатаев
Ертең біз жол жүреміз, қамданыңдар.
Жол ұзақ, биік асу, сапар алыс,
Жаз өтер, күз де кетер, тақалар..
Емханада
Өкінішті...
Мына құрғыр сырқаттың беті күшті.
Жүрегім көтеріліс жасап жатыр,
Бұзбақ болып кеудемде бекіністі.
Өкінішті...
О, Жүрек!
Менің алтын..
© Мұқағали Мақатаев
Мына құрғыр сырқаттың беті күшті.
Жүрегім көтеріліс жасап жатыр,
Бұзбақ болып кеудемде бекіністі.
Өкінішті...
О, Жүрек!
Менің алтын..
Елес жайлы естелік
Төрағасы жайғасты төрге барып,
Бос орын жоқ.
Зал іші көмбе-халық.
Әуезовті бір шешен мақтап жатыр,
Аракүдік тамағын кенеп алып...
Бір бұрышқа..
© Мұқағали Мақатаев
Бос орын жоқ.
Зал іші көмбе-халық.
Әуезовті бір шешен мақтап жатыр,
Аракүдік тамағын кенеп алып...
Бір бұрышқа..
Елім, саған ғашықпын!
Елім!
Саған ғашықпын.
Ғашықпын саған:
Құмарымды қандырмап едім.
Батыр болып, бақ қонып, асып тұрса адам,
Қаруы жоқ құлың ғой алдыңда сенің.
Мен..
© Мұқағали Мақатаев
Саған ғашықпын.
Ғашықпын саған:
Құмарымды қандырмап едім.
Батыр болып, бақ қонып, асып тұрса адам,
Қаруы жоқ құлың ғой алдыңда сенің.
Мен..
Елім барда
He сыйлайды, не береді келер күн?!
Неде болса тірі тұрсам көрермін.
Желідегі құлынымын мен елдің,
Көгендегі қозысымын мен елдің.
He сыйласын..
© Мұқағали Мақатаев
Неде болса тірі тұрсам көрермін.
Желідегі құлынымын мен елдің,
Көгендегі қозысымын мен елдің.
He сыйласын..
Ей, өмір
Дүниенің ағын да, қарасын да,
Мыңқ етпейсің, қабылдап аласың да.
Қарасымен шамаң жоқ таласуға,
Ей, өмірім, зымырап барасың ба?
Жер мен көктің..
© Мұқағали Мақатаев
Мыңқ етпейсің, қабылдап аласың да.
Қарасымен шамаң жоқ таласуға,
Ей, өмірім, зымырап барасың ба?
Жер мен көктің..
Ей, менің қиын өткелім
I
Ей, менің сайран мекенім!
Адамға бермес екі өмір,
(Әрине, болмас екі өлім)
Мен сенен ертең кетемін,
Айдынын қимас аққудай,
Айналып ұшып..
© Мұқағали Мақатаев
Ей, менің сайран мекенім!
Адамға бермес екі өмір,
(Әрине, болмас екі өлім)
Мен сенен ертең кетемін,
Айдынын қимас аққудай,
Айналып ұшып..
Ей, Бауырым!
Ей, Бауырым!
Heгe сонша сарғайдың?
Қапалансам, менің-дағы бар қайғым.
Мен жұртыма мұңымды емес,
Жырымды,
Қуанышым-шаттығымды..
© Мұқағали Мақатаев
Heгe сонша сарғайдың?
Қапалансам, менің-дағы бар қайғым.
Мен жұртыма мұңымды емес,
Жырымды,
Қуанышым-шаттығымды..
Егер де айта алмасам айтарымды
Егер де айта алмасам айтарымды,
Алжыдым,ақылымды сайтан ұрды.
Қынына қылышымды салам онда,
Ақ жүзі алмасымның қайтарылды.
Егер де айтып кетсем..
© Мұқағали Мақатаев
Алжыдым,ақылымды сайтан ұрды.
Қынына қылышымды салам онда,
Ақ жүзі алмасымның қайтарылды.
Егер де айтып кетсем..