Бөлім: «Жұмбақтар жинағы»
Жұмбақ – адамның ой-өрісін, алғырлығын, білімін сынау мақсатында нақты бір зат немесе құбылыс тұспалдап сипатталатын шағын әдеби жанр.
Жұмбақ жанры дүние жүзі халықтары әдебиетінің көпшілігінде бар. Бұл жанрға Аристотель “Жұмбақ – жақсы жымдасқан метафора” деп анықтама берген. Жұмбақ әдебиеттің ежелгі үлгілерінде, ауыз әдебиетінде жиі кездесетіндіктен оны ғылымда “фольклорлық жанр”, “халықтық поэзияның шағын түрі” деп санау орын алған. Алайда, қазіргі заман әдебиеті өкілдерінің, әсіресе, балалар әдебиеті авторларының шығарм-ғында Жұмбақтар топтамасы жиі кездеседі. Сондықтан оны тек фольклорлық жанр аясында шектеуге болмайды.
Жұмбақ жанры дүние жүзі халықтары әдебиетінің көпшілігінде бар. Бұл жанрға Аристотель “Жұмбақ – жақсы жымдасқан метафора” деп анықтама берген. Жұмбақ әдебиеттің ежелгі үлгілерінде, ауыз әдебиетінде жиі кездесетіндіктен оны ғылымда “фольклорлық жанр”, “халықтық поэзияның шағын түрі” деп санау орын алған. Алайда, қазіргі заман әдебиеті өкілдерінің, әсіресе, балалар әдебиеті авторларының шығарм-ғында Жұмбақтар топтамасы жиі кездеседі. Сондықтан оны тек фольклорлық жанр аясында шектеуге болмайды.
Ұзын мойны,
Екі ішек,
Қатар-қатар тепкішек.
Басып көрсең бір-бірлеп,
Үн шығады күмбірлеп.
Екі ішек,
Қатар-қатар тепкішек.
Басып көрсең бір-бірлеп,
Үн шығады күмбірлеп.
Қолы бар,
Саусағы жоқ.
Мойны бар,
Басы жоқ.
Саусағы жоқ.
Мойны бар,
Басы жоқ.
Тырау-тырау тырналар,
Тау басына жорғалар.
Еті арам,сорпасы адал,
Ол не балалар?
Тау басына жорғалар.
Еті арам,сорпасы адал,
Ол не балалар?
Дәмін таттсаң –тәтті-ақ,
Түсін көрсең- әппақ.
Түсін көрсең- әппақ.
Үсті тас, асты тас,
Ортасында піскен ас.
Ортасында піскен ас.
Тама - тама тас тескен.
Туа сала мұрт өсірген мырза,
Пеш түбінде жатқанына ырза.
Пеш түбінде жатқанына ырза.
Үстінен тоны түспеген,
Сонда да араз қыспенен.
Сонда да араз қыспенен.
Орманда сайрайды,
Сайраудан талмайды.
Сайраудан талмайды.
Әртүрлі, орта бойлы ұзын құлақ,
Өзіне міндетпесе, қызмет қылмақ.
Өзіне міндетпесе, қызмет қылмақ.
Өзі ширақ, өзі қу,
Жүрген жері айқай-шу
Жүрген жері айқай-шу
Үстім жолақ
Тісім-орақ
Күшім мол-ақ,
Барып тұрған қайсармын.
Өзің айтшы,қайсы аңмын
Тісім-орақ
Күшім мол-ақ,
Барып тұрған қайсармын.
Өзің айтшы,қайсы аңмын
Айбат берген жалым бар,
Қайрат берген тәнім бар.
Күркіреймін ақырсам,
Қайсы аңмын,табыңдар.
Қайрат берген тәнім бар.
Күркіреймін ақырсам,
Қайсы аңмын,табыңдар.
Орманда туып, жетілемін,
Талдан талға секіремін.
Айуан боп өскеніммен,
Тамақ жеймін қос қолыммен.
Әттең үйде тумағанмын,
Әйтпесе ғой құдды..
Талдан талға секіремін.
Айуан боп өскеніммен,
Тамақ жеймін қос қолыммен.
Әттең үйде тумағанмын,
Әйтпесе ғой құдды..
Жауымнан мен қашқанда
Ағаштарға самғап бағам
Ал қарыным ашқанда
Отырып ап жаңғақ шағам
Ағаштарға самғап бағам
Ал қарыным ашқанда
Отырып ап жаңғақ шағам
Жеміс-жидек жегенім
Балды жақсы көремін
Балды жақсы көремін
Қалың қорық нуға бітем,
Қоры үзілген қуға бітем.
Қоры үзілген қуға бітем.
Күнгейлі қара тасқа бітем,
Шаруа қуған басқа бітем.
Шаруа қуған басқа бітем.
Бетегелі белге бітем,
Найза ұстаған ерге бітем
Найза ұстаған ерге бітем
Жалмаң құлақты сорға бітем,
Ел ішіндегі зорға бітем.
Ел ішіндегі зорға бітем.
Иір қобыз, жарық жұлдыз.
Жауабы: Түйенің мойны мен көзі
Жауабы: Түйенің мойны мен көзі
Басында екі таяғы бар,
Төрт аяғы бар,
Сегіз тұяғы бар,
Иегінде сақалы бар.
Төрт аяғы бар,
Сегіз тұяғы бар,
Иегінде сақалы бар.
Көкке шаншып құйрығын,
Келеді шауып жүйрігім?
Келеді шауып жүйрігім?
Шықпайды үйден,
Тоны - жібектен.
Күндіз ұйықтайды,
Түнде дамыл таппайды.
Аңға барады,
Сол аңды үйден табады.
Тоны - жібектен.
Күндіз ұйықтайды,
Түнде дамыл таппайды.
Аңға барады,
Сол аңды үйден табады.
Басы — тарақ, арты — орақ.