Бөлім: «Жұмбақтар жинағы»
Жұмбақ – адамның ой-өрісін, алғырлығын, білімін сынау мақсатында нақты бір зат немесе құбылыс тұспалдап сипатталатын шағын әдеби жанр.
Жұмбақ жанры дүние жүзі халықтары әдебиетінің көпшілігінде бар. Бұл жанрға Аристотель “Жұмбақ – жақсы жымдасқан метафора” деп анықтама берген. Жұмбақ әдебиеттің ежелгі үлгілерінде, ауыз әдебиетінде жиі кездесетіндіктен оны ғылымда “фольклорлық жанр”, “халықтық поэзияның шағын түрі” деп санау орын алған. Алайда, қазіргі заман әдебиеті өкілдерінің, әсіресе, балалар әдебиеті авторларының шығарм-ғында Жұмбақтар топтамасы жиі кездеседі. Сондықтан оны тек фольклорлық жанр аясында шектеуге болмайды.
Жұмбақ жанры дүние жүзі халықтары әдебиетінің көпшілігінде бар. Бұл жанрға Аристотель “Жұмбақ – жақсы жымдасқан метафора” деп анықтама берген. Жұмбақ әдебиеттің ежелгі үлгілерінде, ауыз әдебиетінде жиі кездесетіндіктен оны ғылымда “фольклорлық жанр”, “халықтық поэзияның шағын түрі” деп санау орын алған. Алайда, қазіргі заман әдебиеті өкілдерінің, әсіресе, балалар әдебиеті авторларының шығарм-ғында Жұмбақтар топтамасы жиі кездеседі. Сондықтан оны тек фольклорлық жанр аясында шектеуге болмайды.
Қара арғымақ мінгенім,
Қыр айнала жүргенім.
Сегіз найза сенгенім,
Он екі қылыш ілгенім.
Қыр айнала жүргенім.
Сегіз найза сенгенім,
Он екі қылыш ілгенім.
Жер бетінде жатқан арқан,
Ұстауға оны бәрі де қорққан.
Ұстауға оны бәрі де қорққан.
Білесін мекен даласын,
Бірден тауып аласың,
Салыр алып дорбаға,
Жүреді ылғи баласын.
Бірден тауып аласың,
Салыр алып дорбаға,
Жүреді ылғи баласын.
Күндіз соқыр не деген?
Түнде қалай көреген?
Түнде қалай көреген?
Қанаты бар ұшпайды,
Жұрт айламен,ұстайды.
Жұрт айламен,ұстайды.
Тікірейіп құлағы
Менен бұрын тұрады.
Бойын жазып керіліп,
Беті-қолын жуады.
Менен бұрын тұрады.
Бойын жазып керіліп,
Беті-қолын жуады.
Тастамайды бір елі,
Үйін сүйреп жүреді
Үйін сүйреп жүреді
Апан-апан,
Ескі шапан.
Иір қобыз,
Жарық жұлдыз.
Ескі шапан.
Иір қобыз,
Жарық жұлдыз.
Өзі бел астында,
Көзі жер астында.
Көзі жер астында.
Аты да көк,
Заты да көк.
Заты да көк.
Есімінде екі сөз бірігіпті,
Балалар бірін ұқпай, бірін ұқты.
Ақпанда Арқа жақтан барған кісі
Бұл қала тұрған маңда жылыныпты.
Балалар бірін ұқпай, бірін ұқты.
Ақпанда Арқа жақтан барған кісі
Бұл қала тұрған маңда жылыныпты.
Алаудай туымыздың түсіменен
Есімін бұл қаланың мүсіндеген.
Күрішті, ырысты деп және айтамыз,
Ұл-қызы атына дақ түсірмеген.
Есімін бұл қаланың мүсіндеген.
Күрішті, ырысты деп және айтамыз,
Ұл-қызы атына дақ түсірмеген.
Жетісу мен Арқаның арасында,
Сынаптай көлбеген көл жағасында.
Орналасқан қаланың есімі де
Көл аттас, ойлансаң, сен, табасың да?
Сынаптай көлбеген көл жағасында.
Орналасқан қаланың есімі де
Көл аттас, ойлансаң, сен, табасың да?
Тауы жоқ маңайында, қырат бәрі,
Бұл қала тау есімді бірақ тағы.
Қорытқан шойын, болат домнасының
Табысы тау міндетін тұр атқарып.
Бұл қала тау есімді бірақ тағы.
Қорытқан шойын, болат домнасының
Табысы тау міндетін тұр атқарып.
Аты оның тәтті жеміс есіміндей,
Жемісі халқының мол несібіндей.
Білмесең бұл қаланы, онда сенің
Қалады қателігің кешірілмей.
Жемісі халқының мол несібіндей.
Білмесең бұл қаланы, онда сенің
Қалады қателігің кешірілмей.
Ыстық құйып қой, мейлі,
Аязда да суытпас,
Суық құйып қой, мейлі,
Шілде айында жылытпас.
Аязда да суытпас,
Суық құйып қой, мейлі,
Шілде айында жылытпас.
Ыстық құйып қой, мейлі,
Аязда да суытпас,
Суық құйып қой, мейлі,
Шілде айында жылытпас.
Аязда да суытпас,
Суық құйып қой, мейлі,
Шілде айында жылытпас.
Емес ол кітап та, дәптер де,
Жүреді бірақ та портфельде.
Көрсетіп ондағы бағаңды,
Қуантып қоясың ағаңды.
Жүреді бірақ та портфельде.
Көрсетіп ондағы бағаңды,
Қуантып қоясың ағаңды.
Тау, қыр, жазық, өзен, көл –
Қабырғада биік тұр.
Нансаң, кел, өзің көр –
Бір қағазға сыйып тұр.
Қабырғада биік тұр.
Нансаң, кел, өзің көр –
Бір қағазға сыйып тұр.
Биікте ұшып жүреді,
Елік, қоян бүреді.
Қия таста ұясы,
Бұл құсты кім біледі?
Елік, қоян бүреді.
Қия таста ұясы,
Бұл құсты кім біледі?
Сарғыш түсті, дөңгелек,
Ортасында дәні бар.
Көрсең егер оны жеп,
Балдай тәтті дәмі бар.
Ортасында дәні бар.
Көрсең егер оны жеп,
Балдай тәтті дәмі бар.
Қиналмай тауларды, орманды,
Теңізді, дария, жондарды,
Ауылды, қаланы, халықты...,
Ойлап тап, көтерген алыпты.
Теңізді, дария, жондарды,
Ауылды, қаланы, халықты...,
Ойлап тап, көтерген алыпты.
Тұмсығымен ояды,
Ағаш құртын жояды.
Ағаш құртын жояды.
Алдымен де, артымен де жүреді,
Еңбекшілін елдің бәрі біледі.
Еңбекшілін елдің бәрі біледі.
Кішкентай ғана бойы бар,
Айналдырып киген тоны бар.
Айналдырып киген тоны бар.