Бөлім: «Жұмбақтар жинағы»
Жұмбақ – адамның ой-өрісін, алғырлығын, білімін сынау мақсатында нақты бір зат немесе құбылыс тұспалдап сипатталатын шағын әдеби жанр.
Жұмбақ жанры дүние жүзі халықтары әдебиетінің көпшілігінде бар. Бұл жанрға Аристотель “Жұмбақ – жақсы жымдасқан метафора” деп анықтама берген. Жұмбақ әдебиеттің ежелгі үлгілерінде, ауыз әдебиетінде жиі кездесетіндіктен оны ғылымда “фольклорлық жанр”, “халықтық поэзияның шағын түрі” деп санау орын алған. Алайда, қазіргі заман әдебиеті өкілдерінің, әсіресе, балалар әдебиеті авторларының шығарм-ғында Жұмбақтар топтамасы жиі кездеседі. Сондықтан оны тек фольклорлық жанр аясында шектеуге болмайды.
Жұмбақ жанры дүние жүзі халықтары әдебиетінің көпшілігінде бар. Бұл жанрға Аристотель “Жұмбақ – жақсы жымдасқан метафора” деп анықтама берген. Жұмбақ әдебиеттің ежелгі үлгілерінде, ауыз әдебиетінде жиі кездесетіндіктен оны ғылымда “фольклорлық жанр”, “халықтық поэзияның шағын түрі” деп санау орын алған. Алайда, қазіргі заман әдебиеті өкілдерінің, әсіресе, балалар әдебиеті авторларының шығарм-ғында Жұмбақтар топтамасы жиі кездеседі. Сондықтан оны тек фольклорлық жанр аясында шектеуге болмайды.
Қырық бунақ,
Қыруар жапырақ.
Жел соқса шулап,
Ән салар атырап.
Айдарынан
Ақ ұлпасы төгіліп,
Күзде тұрар самсаған
Сары найзадай көрініп.
Қыруар жапырақ.
Жел соқса шулап,
Ән салар атырап.
Айдарынан
Ақ ұлпасы төгіліп,
Күзде тұрар самсаған
Сары найзадай көрініп.
Білсең айтшы, нендей қу,
Жесең аузың ду-ду.
Жесең аузың ду-ду.
Өнеді суда,
Өседі суда.
Береді өнім
Айналып нуға.
Өседі суда.
Береді өнім
Айналып нуға.
Тілі жоқ сөйлейді,
Өзі мәңгі өлмейді.
Өзі мәңгі өлмейді.
Сиқырлы таяқ -
Ойдың өрнегі,
Зырласа саяқ,
Көп-аң көргені.
Тұмсығын тіреп,
Шарлайды жазықты.
Сөздерді күреп,
Өзі әбден азыпты.
Түк қалмай..
Ойдың өрнегі,
Зырласа саяқ,
Көп-аң көргені.
Тұмсығын тіреп,
Шарлайды жазықты.
Сөздерді күреп,
Өзі әбден азыпты.
Түк қалмай..
Аппақ, аппақ ақ таңдай,
Жарқырап айдын жапқандай.
Алыстан келген тырналар
Тізіліп қонып жатңандай.
Жарқырап айдын жапқандай.
Алыстан келген тырналар
Тізіліп қонып жатңандай.
Қос қанатын иіп ап,
Жарға келіп қонады.
Қара киім киіп ап,
Балшықтан үй соғады.
Жарға келіп қонады.
Қара киім киіп ап,
Балшықтан үй соғады.
Қыс бойына жатады,
Тәтті ұйқыға батады.
Тәтті ұйқыға батады.
Күзде ырыс тасыған
Бір керемет бақша бар.
Бұтасының басынан
Жинайды жұрт ақша қар.
Бір керемет бақша бар.
Бұтасының басынан
Жинайды жұрт ақша қар.
Тілден ұшып,
Құлаққа қонады.
Құлаққа қонады.
Аспанға жайып қойған
Ақ мақтам ғайып болған.
Ақ мақтам ғайып болған.
Бірі үй күзетіп қалса да,
Бірі жүрер қалтада.
Бірі жүрер қалтада.
Тақия, мұрын, бір құлағы бар,
Самаурын қасында тұрағы бар.
Самаурын қасында тұрағы бар.
Бірінің ізін бірі басады,
Біріне жеткізбей, бірі қашады.
Біріне жеткізбей, бірі қашады.
Бір жыланды таяққа іліп алдым,
Ерге қона, пайдасын біліп алдым.
Ерге қона, пайдасын біліп алдым.
Қауын, қарбыз дей алмайсың,
Піскенмен, жей алмайсың.
Жарғаныңмен, қап-қатты,
Ал асқанда, тәп-тәтті.
Піскенмен, жей алмайсың.
Жарғаныңмен, қап-қатты,
Ал асқанда, тәп-тәтті.
Сары қозы, көк қозы,
Қарындары тоқ қозы.
Күздігүні көп қозы,
Қыстыгүні жоқ қозы.
Қарындары тоқ қозы.
Күздігүні көп қозы,
Қыстыгүні жоқ қозы.
Бір мақұлық жұмыста сорлайды,
Мисыз деп оны жұрт ойлайды.
Саумайды, соғымға соймайды,
Бірақ та мінуін қоймайды.
Мисыз деп оны жұрт ойлайды.
Саумайды, соғымға соймайды,
Бірақ та мінуін қоймайды.
Отыз екі орағым бар ғажайып,
Әттен, кейін кетеді ғой азайып.
Әттен, кейін кетеді ғой азайып.
Бірі қысқа, бірі ұзын он бала,
Жұмысында тындыратын сол ғана.
Жұмысында тындыратын сол ғана.
Кішкене ғана тостаған,
Жер дүниені бастаған.
Жер дүниені бастаған.
Түпсіз терең тұңғиық
Бүкіл әлем тұр сыйып.
Бүкіл әлем тұр сыйып.
Қос қабыршақ қабысып,
Қарбызға тұр жабысып.
Қарбызға тұр жабысып.
Сәуле астында жүз ине.
Тақырда тайдың ізі.