Бөлім: «Жұмбақтар жинағы»
Жұмбақ – адамның ой-өрісін, алғырлығын, білімін сынау мақсатында нақты бір зат немесе құбылыс тұспалдап сипатталатын шағын әдеби жанр.
Жұмбақ жанры дүние жүзі халықтары әдебиетінің көпшілігінде бар. Бұл жанрға Аристотель “Жұмбақ – жақсы жымдасқан метафора” деп анықтама берген. Жұмбақ әдебиеттің ежелгі үлгілерінде, ауыз әдебиетінде жиі кездесетіндіктен оны ғылымда “фольклорлық жанр”, “халықтық поэзияның шағын түрі” деп санау орын алған. Алайда, қазіргі заман әдебиеті өкілдерінің, әсіресе, балалар әдебиеті авторларының шығарм-ғында Жұмбақтар топтамасы жиі кездеседі. Сондықтан оны тек фольклорлық жанр аясында шектеуге болмайды.
Жұмбақ жанры дүние жүзі халықтары әдебиетінің көпшілігінде бар. Бұл жанрға Аристотель “Жұмбақ – жақсы жымдасқан метафора” деп анықтама берген. Жұмбақ әдебиеттің ежелгі үлгілерінде, ауыз әдебиетінде жиі кездесетіндіктен оны ғылымда “фольклорлық жанр”, “халықтық поэзияның шағын түрі” деп санау орын алған. Алайда, қазіргі заман әдебиеті өкілдерінің, әсіресе, балалар әдебиеті авторларының шығарм-ғында Жұмбақтар топтамасы жиі кездеседі. Сондықтан оны тек фольклорлық жанр аясында шектеуге болмайды.
Қос алып көз,
Бiрi – жарықта көредi,
Бiрi қараңғыда көредi.
Бiрi – жарықта көредi,
Бiрi қараңғыда көредi.
Жайғаным түктi кiлем,
Iлгенiм – тықыр кiлем.
Iлгенiм – тықыр кiлем.
Күмбез сынды кең сарай,
Еш жерде жоқ тен сарай.
Еш жерде жоқ тен сарай.
Тiршiлiк аусар тек,
Ұстасаң қауқар жоқ,
Айналам қоршау көк,
Одан асқан кәусар жоқ.
Ұстасаң қауқар жоқ,
Айналам қоршау көк,
Одан асқан кәусар жоқ.
Төрiнде тұр нұр көзi,
Жердiң биiк күмбезi.
Жердiң биiк күмбезi.
Көкжиегi тұйық дөң,
Шатыр тiккен биiк кең.
Шатыр тiккен биiк кең.
Тұмсығын көкке шүйіріп,
Жерге де басын салады.
Жүктерді ауыр үйіріп,
Көтеріп көкке барады.
Ісіне оның сүйініп,
Адамдар таң қалады.
Жерге де басын салады.
Жүктерді ауыр үйіріп,
Көтеріп көкке барады.
Ісіне оның сүйініп,
Адамдар таң қалады.
Жалпақ тұмсық жайын,
Жүзсе дәнің дайын.
Жүзсе дәнің дайын.
Қыс айында мұз айдында,
Жүгіріп зыр қағады.
Бір адамды екеу ара,
Көтеріп ап барады.
Жүгіріп зыр қағады.
Бір адамды екеу ара,
Көтеріп ап барады.
Жарыңбас шегені,
Тәубеге келтірер,
Керекті жеріне
Еріксіз ендірер.
Тәубеге келтірер,
Керекті жеріне
Еріксіз ендірер.
Қақ бөлетін ісі бар,
Адам күшін қолданса.
Алып түсер тісі бар,
Әлі келерге жолданса.
Адам күшін қолданса.
Алып түсер тісі бар,
Әлі келерге жолданса.
Тісі жоқ кемпір-шалдардың
Таптырмайтын асы.
Тісі бүтін жандардың
Алдында төмен бәсі.
Таптырмайтын асы.
Тісі бүтін жандардың
Алдында төмен бәсі.
Мөлдір судың түбінде қиял қабық,
Үміттенер қалың жұрт қиялданып.
Үміттенер қалың жұрт қиялданып.
Кішкене ғана доп,
Өзінде дамыл жоқ.
Тақтайларға үнемі,
Ұрғылайды маңдайын.
Бар кәсібі бәкене бой,
Торды қарғу әрдайым.
Тордан кетсе..
Өзінде дамыл жоқ.
Тақтайларға үнемі,
Ұрғылайды маңдайын.
Бар кәсібі бәкене бой,
Торды қарғу әрдайым.
Тордан кетсе..
Өзіне соғылған тор үйді,
Өзінен барша адам қориды.
Осынша тауқымет жүктелсе,
Қайтсін-ау, жағдайы қиын-ды.
Бір саңылау табылып зып берсе,
Дүр..
Өзінен барша адам қориды.
Осынша тауқымет жүктелсе,
Қайтсін-ау, жағдайы қиын-ды.
Бір саңылау табылып зып берсе,
Дүр..
Жеңіл-желпі бұйымды,
Кір-қожалаң үйіңді
Құлқынына тастайды.
Гүр-гүр етіп саспайды,
Өзі адамша сығады,
Тап-таза боп шығады.
Кір-қожалаң үйіңді
Құлқынына тастайды.
Гүр-гүр етіп саспайды,
Өзі адамша сығады,
Тап-таза боп шығады.
Алғандай шоқ басып,
Жалманып жар салады.
Адамға жақтасып,
Тазалық аңсағаны.
Жалманып жар салады.
Адамға жақтасып,
Тазалық аңсағаны.
Сым қуалап бойлайды,
Бұрқылдап іші қайнайды.
Әңгіме шертер мән жайлы,
Әжеңнің қамын ойлайды.
Бұрқылдап іші қайнайды.
Әңгіме шертер мән жайлы,
Әжеңнің қамын ойлайды.
Төбеге ілініп ол тұрар,
Бөлме ішін толтырар.
Бөлме ішін толтырар.
Көк тіреген қызыл өңештен,
Көк ала шу будақтайды.
Орнап.
Көк ала шу будақтайды.
Орнап.
Су сияқты мөп-мөлдір,
Қызып кетсе өрт ғой бір.
Суық темір көлігің,
Баса алмастан солығын,
Зыр қағады мүдірмей,
Білсең айтшы, кідірмей.
Қызып кетсе өрт ғой бір.
Суық темір көлігің,
Баса алмастан солығын,
Зыр қағады мүдірмей,
Білсең айтшы, кідірмей.
Қара батпақ, қара батпақ,
Жанады от ғып жақсақ.
Алады елдің бәрі
Қайғы улап жайды
Алтынға көп ғып сатсақ.
Жанады от ғып жақсақ.
Алады елдің бәрі
Қайғы улап жайды
Алтынға көп ғып сатсақ.
Аузы бар, тісі жоқ,
Ештеңемен ісі жоқ.
Аяққа ілсең жүреді,
Өздігінен күші жоқ.
Ештеңемен ісі жоқ.
Аяққа ілсең жүреді,
Өздігінен күші жоқ.
Бәрін-бәрін білесің;
Бас, аяқты, кеудені.
Үнемі сен
Тұмшалаумен жүресің.
Қыста аязда берілмей,
Емін-еркін күлесің.
Бас, аяқты, кеудені.
Үнемі сен
Тұмшалаумен жүресің.
Қыста аязда берілмей,
Емін-еркін күлесің.
Сан сыры бар ғаламның;
Көлдің түбін жайлаған.
Суда жүзген адамның
Аяғынан байлаған.
Көлдің түбін жайлаған.
Суда жүзген адамның
Аяғынан байлаған.