Бөлім: «Жұмбақтар жинағы»
Жұмбақ – адамның ой-өрісін, алғырлығын, білімін сынау мақсатында нақты бір зат немесе құбылыс тұспалдап сипатталатын шағын әдеби жанр.
Жұмбақ жанры дүние жүзі халықтары әдебиетінің көпшілігінде бар. Бұл жанрға Аристотель “Жұмбақ – жақсы жымдасқан метафора” деп анықтама берген. Жұмбақ әдебиеттің ежелгі үлгілерінде, ауыз әдебиетінде жиі кездесетіндіктен оны ғылымда “фольклорлық жанр”, “халықтық поэзияның шағын түрі” деп санау орын алған. Алайда, қазіргі заман әдебиеті өкілдерінің, әсіресе, балалар әдебиеті авторларының шығарм-ғында Жұмбақтар топтамасы жиі кездеседі. Сондықтан оны тек фольклорлық жанр аясында шектеуге болмайды.
Жұмбақ жанры дүние жүзі халықтары әдебиетінің көпшілігінде бар. Бұл жанрға Аристотель “Жұмбақ – жақсы жымдасқан метафора” деп анықтама берген. Жұмбақ әдебиеттің ежелгі үлгілерінде, ауыз әдебиетінде жиі кездесетіндіктен оны ғылымда “фольклорлық жанр”, “халықтық поэзияның шағын түрі” деп санау орын алған. Алайда, қазіргі заман әдебиеті өкілдерінің, әсіресе, балалар әдебиеті авторларының шығарм-ғында Жұмбақтар топтамасы жиі кездеседі. Сондықтан оны тек фольклорлық жанр аясында шектеуге болмайды.
Жыл мезгiлi шуақты,
Жердiң бетi нұрланған.
Сайды қуып су ақты,
Гүлдер өстi ырғалған.
Жердiң бетi нұрланған.
Сайды қуып су ақты,
Гүлдер өстi ырғалған.
Алып кiлем –
Гүлге толы
Үстi кiлең.
Гүлге толы
Үстi кiлең.
Дұрыстап аңғарсаң,
Көктегi бағдаршам.
Көктегi бағдаршам.
Күзде шығыстан,
Қыста төбеден,
Көктемде батыстан көрiнетiн,
Шiлдеде күн қасында боп,
Түнде жоғалатын не?
Қыста төбеден,
Көктемде батыстан көрiнетiн,
Шiлдеде күн қасында боп,
Түнде жоғалатын не?
Күндi айналып қозғалады,
Артында жарық жол қалады.
Артында жарық жол қалады.
Мөлдiр көкте бiр ғана,
Шоқтай жайнап тұр дара.
Шоқтай жайнап тұр дара.
Айсыз түнде қараңғы,
Түнекте де боранды.
Бiр орнынан жылжымай,
Бағыт берер бұлжымай,
Қандай жұлдыз шырағы,
Жол көрсетiп тұрады.
Түнекте де боранды.
Бiр орнынан жылжымай,
Бағыт берер бұлжымай,
Қандай жұлдыз шырағы,
Жол көрсетiп тұрады.
Көк жүзiнде ай батқан,
Жолақ жатыр,
Аумаған
Төгiп алған қаймақтан.
Жолақ жатыр,
Аумаған
Төгiп алған қаймақтан.
Күндiз бiлiнбейдi,
Түнде күлiмдейдi.
Түнде күлiмдейдi.
Жылт-жылт етiп төбемде,
Түсе алмай тұр төменге.
Түсе алмай тұр төменге.
Сарайдың сансыз шырағы,
Нұр шашып, самсап тұрады.
Нұр шашып, самсап тұрады.
Көк төрiнде жоғары,
Iлулi тұр атамның
Сапталмаған орағы.
Iлулi тұр атамның
Сапталмаған орағы.
Бейнесi суда дiрiлдейдi,
Қармаққа бiрақ iлiнбейдi.
Қармаққа бiрақ iлiнбейдi.
Орақ болып туады,
Табақ болып тынады.
Табақ болып тынады.
Алып мұхит – ақ алау,
Шетi шексiз жағалау.
Шетi шексiз жағалау.
Шаруасы әр салалы,
Он екi балалы,
Бәйтеректей атам бар.
Әр баласың
Отыздан серiгi,
Өзiне лайық көрiгi бар.
Он екi балалы,
Бәйтеректей атам бар.
Әр баласың
Отыздан серiгi,
Өзiне лайық көрiгi бар.
Тұрғанымен жырақ өзi,
Таусылмайтын шырақ көзi.
Таусылмайтын шырақ көзi.
Жартысы
Жадыратып нұр себедi,
Қалғаны
Қара мақпал бүркенедi.
Жадыратып нұр себедi,
Қалғаны
Қара мақпал бүркенедi.
Екi доп ауысты,
Бiр шеңбердi тауысты.
Бiр шеңбердi тауысты.
Ғаламның шырағы не?
Адамның шырағы не?
Адамның шырағы не?
Күн мен түннiң кеңдiгiн,
Жер шарының ендiгiн,
Қаә бөлiп тұр тепе-тең,
Жұмыр жердiң белдiгi.
Жер шарының ендiгiн,
Қаә бөлiп тұр тепе-тең,
Жұмыр жердiң белдiгi.
Алауға оранып,
Көкке өрлеп шығады.
Бiр айналып оралып,
Көкжиекке бұғады.
Көкке өрлеп шығады.
Бiр айналып оралып,
Көкжиекке бұғады.
Үлкен алтын табақтан,
Әлемге нұр таратқан.
Әлемге нұр таратқан.
Әлемнiң бар екi күзетшiсi;
Бiрi – күндiз тынығады,
Бiрi – түнде тынығады.
Бiрi – күндiз тынығады,
Бiрi – түнде тынығады.
Айдалада көк шатыр,
Көк шатырда
Қызыл көздi шал жатыр.
Көк шатырда
Қызыл көздi шал жатыр.