Бөлім: «Жұмбақтар жинағы»
Жұмбақ – адамның ой-өрісін, алғырлығын, білімін сынау мақсатында нақты бір зат немесе құбылыс тұспалдап сипатталатын шағын әдеби жанр.
Жұмбақ жанры дүние жүзі халықтары әдебиетінің көпшілігінде бар. Бұл жанрға Аристотель “Жұмбақ – жақсы жымдасқан метафора” деп анықтама берген. Жұмбақ әдебиеттің ежелгі үлгілерінде, ауыз әдебиетінде жиі кездесетіндіктен оны ғылымда “фольклорлық жанр”, “халықтық поэзияның шағын түрі” деп санау орын алған. Алайда, қазіргі заман әдебиеті өкілдерінің, әсіресе, балалар әдебиеті авторларының шығарм-ғында Жұмбақтар топтамасы жиі кездеседі. Сондықтан оны тек фольклорлық жанр аясында шектеуге болмайды.
Жұмбақ жанры дүние жүзі халықтары әдебиетінің көпшілігінде бар. Бұл жанрға Аристотель “Жұмбақ – жақсы жымдасқан метафора” деп анықтама берген. Жұмбақ әдебиеттің ежелгі үлгілерінде, ауыз әдебиетінде жиі кездесетіндіктен оны ғылымда “фольклорлық жанр”, “халықтық поэзияның шағын түрі” деп санау орын алған. Алайда, қазіргі заман әдебиеті өкілдерінің, әсіресе, балалар әдебиеті авторларының шығарм-ғында Жұмбақтар топтамасы жиі кездеседі. Сондықтан оны тек фольклорлық жанр аясында шектеуге болмайды.
Қаймықпайды күштi аңнан,
Қорқады тек тышқаннан.
Қорқады тек тышқаннан.
Тiк жардай түстi,
Шұбатылған
Тұмсығы күштi.
Таситын жүктi,
Бұл қандай мықты?
Шұбатылған
Тұмсығы күштi.
Таситын жүктi,
Бұл қандай мықты?
Мойыны тұтасқан,
Аузы апан.
Жоны жалпақ,
Бұты талтақ.
Аузы апан.
Жоны жалпақ,
Бұты талтақ.
Түлкi ұқсас тұрқы,
Бiр тоймайтын құлқы,
Андитыны тастан,
Құс пен тышқан.
Бiр тоймайтын құлқы,
Андитыны тастан,
Құс пен тышқан.
Айбарлы сұсы бар,
Қанжардай тiсi бар.
Тұла бойында
Тасыған күшi бар,
Күжiрейген жалды,
Бiлсең айт бұл аңды?
Қанжардай тiсi бар.
Тұла бойында
Тасыған күшi бар,
Күжiрейген жалды,
Бiлсең айт бұл аңды?
Жез бейнелi өзi,
Кең дала еркесi,
Мөп-мөлдiр көзi.
Кең дала еркесi,
Мөп-мөлдiр көзi.
Тау көтерген төрт қазық.
Жақпар тастың өркешiне,
Секiредi құламай.
Қия құздың өр төсiне,
Орғып шығар ол оңай.
Секiредi құламай.
Қия құздың өр төсiне,
Орғып шығар ол оңай.
Пысқырғыш не?
Ысқырғыш не?
жауабы: Құлан мен жылан
Ысқырғыш не?
жауабы: Құлан мен жылан
Тұрқы, түрi
Жылқы тектес жалы бар,
Шөп жеп түрлi,
Түзде өскен жануар.
Жылқы тектес жалы бар,
Шөп жеп түрлi,
Түзде өскен жануар.
Есек емес,
Жылқы емес.
Екеуiнiң ұқсастығы
Бередi тұрқы елес.
Жылқы емес.
Екеуiнiң ұқсастығы
Бередi тұрқы елес.
Мүйiзiнен таралған,
Жанға шипа дәрi алған.
Жанға шипа дәрi алған.
Төбесiнде қу бұтақ,
Алар екен кiм бұтап.
Алар екен кiм бұтап.
Жапырақ жоқ бұтасында,
Қос емен өсiп тұр бiр басында.
Қос емен өсiп тұр бiр басында.
Басына өскен тарбиып,
Жапырақсыз бұтағы.
Алады одан қан құйып.
Емге шипа бұл дағы.
Жапырақсыз бұтағы.
Алады одан қан құйып.
Емге шипа бұл дағы.
Екi бөлiп жотаны,
Сұлап жатқан семсердей.
Тас қайрақтай табаны,
Жатады бiр теңселмей,
Құмырсқадай қаптап жай,
Машиналар мың қилы,
Тiзбектелiп..
Сұлап жатқан семсердей.
Тас қайрақтай табаны,
Жатады бiр теңселмей,
Құмырсқадай қаптап жай,
Машиналар мың қилы,
Тiзбектелiп..
Өртесең де ерiмейдi,
Не тот басып шiрiмейдi,
Өн бойына су сiңбейдi,
Ылғал тартып, iрiмейдi.
Не тот басып шiрiмейдi,
Өн бойына су сiңбейдi,
Ылғал тартып, iрiмейдi.
Қурап тұрған кеңiстiк,
Күн күйдiрер маңдайды.
Аптабы бар ең ыстық,
Кебiрсiтер таңдайды.
Күн күйдiрер маңдайды.
Аптабы бар ең ыстық,
Кебiрсiтер таңдайды.
Шөмiшi жоқ,
Теңiздi сапырады.
Кебiсi жоқ,
Егiндi жапырады.
Теңiздi сапырады.
Кебiсi жоқ,
Егiндi жапырады.
Көрiнбейдi өзi,
Терезенi ұрады.
Айтатын жоқ сөзi,
Ысқырып тұрады,
Болмаса да аяқ-көзi,
Серуен де құрады.
Бұл не?
Терезенi ұрады.
Айтатын жоқ сөзi,
Ысқырып тұрады,
Болмаса да аяқ-көзi,
Серуен де құрады.
Бұл не?
Бiр дүлей күш – қас пейiлдi.
Итередi кеудеңнен.
Алысайын десең,
Қолға түк те iлiктейдi.
Итередi кеудеңнен.
Алысайын десең,
Қолға түк те iлiктейдi.
Жердi тырнап,
Бұтаны ырғап.
Шөптi сипап,
Ұшады зырлап,
Жанын қинап,
Ұлиды зарлап.
Бұтаны ырғап.
Шөптi сипап,
Ұшады зырлап,
Жанын қинап,
Ұлиды зарлап.
Шөптi жапырып,
Құмды сапырып,
Қоқысты үйiрiп,
Әкеткен не шүйiрiп?
Құмды сапырып,
Қоқысты үйiрiп,
Әкеткен не шүйiрiп?
Көрсең оның ағысын,
Таңғалтар таудың тағысын.
Бұрқап жатқан көк тасқын,
Үстiнен ырғыр жартастың,
Ырық бермес үйiрген
Толқыны асау шүйiлген.
Таңғалтар таудың тағысын.
Бұрқап жатқан көк тасқын,
Үстiнен ырғыр жартастың,
Ырық бермес үйiрген
Толқыны асау шүйiлген.
Туған жердiң белбеуi,
Шұбатылып қалыпты.
Керемет-ау кернеуi,
Тасты тесiп, жарыпты.
Шұбатылып қалыпты.
Керемет-ау кернеуi,
Тасты тесiп, жарыпты.