Бөлім: «Жұмбақтар жинағы»
Жұмбақ – адамның ой-өрісін, алғырлығын, білімін сынау мақсатында нақты бір зат немесе құбылыс тұспалдап сипатталатын шағын әдеби жанр.
Жұмбақ жанры дүние жүзі халықтары әдебиетінің көпшілігінде бар. Бұл жанрға Аристотель “Жұмбақ – жақсы жымдасқан метафора” деп анықтама берген. Жұмбақ әдебиеттің ежелгі үлгілерінде, ауыз әдебиетінде жиі кездесетіндіктен оны ғылымда “фольклорлық жанр”, “халықтық поэзияның шағын түрі” деп санау орын алған. Алайда, қазіргі заман әдебиеті өкілдерінің, әсіресе, балалар әдебиеті авторларының шығарм-ғында Жұмбақтар топтамасы жиі кездеседі. Сондықтан оны тек фольклорлық жанр аясында шектеуге болмайды.
Жұмбақ жанры дүние жүзі халықтары әдебиетінің көпшілігінде бар. Бұл жанрға Аристотель “Жұмбақ – жақсы жымдасқан метафора” деп анықтама берген. Жұмбақ әдебиеттің ежелгі үлгілерінде, ауыз әдебиетінде жиі кездесетіндіктен оны ғылымда “фольклорлық жанр”, “халықтық поэзияның шағын түрі” деп санау орын алған. Алайда, қазіргі заман әдебиеті өкілдерінің, әсіресе, балалар әдебиеті авторларының шығарм-ғында Жұмбақтар топтамасы жиі кездеседі. Сондықтан оны тек фольклорлық жанр аясында шектеуге болмайды.
Оны қақса сәйгүлiк,
Таста жүрер асыр сап,
Ол жоқта жай жүрiп,
Баса алмайды тосырқап.
Таста жүрер асыр сап,
Ол жоқта жай жүрiп,
Баса алмайды тосырқап.
Байласаң бұйда мұртына,
Жын толтырған ұртын.
Асау көнiп жетекке,
Жуасиды кiлт тына.
Жын толтырған ұртын.
Асау көнiп жетекке,
Жуасиды кiлт тына.
Жүргек атқа кiсендi,
Салып едiм, үзе алмай,
Қос аяқтап күшендi.
Салып едiм, үзе алмай,
Қос аяқтап күшендi.
Атам илеп қайысын,
Қажет құрал тiледi.
Атқа, асау тай үшiн.
Қажет құрал тiледi.
Атқа, асау тай үшiн.
Қос iлгектi орындық
Атқа мiнiп алады,
Адам оны орын ғып,
Емiн-еркiн шабады.
Атқа мiнiп алады,
Адам оны орын ғып,
Емiн-еркiн шабады.
Сұлап жатқан дiңгегi бар,
Қатар тiзген iлгегi бар.
Қатар тiзген iлгегi бар.
Әжем бұрымын,
Қазыққа кередi.
Жылжытам деп алға,
Қылышпен передi.
Қазыққа кередi.
Жылжытам деп алға,
Қылышпен передi.
Әжемнiң қалпақты таяғы,
Қолына алса жүгiрер,
Шорланып белi бүгiлер.
Қолына алса жүгiрер,
Шорланып белi бүгiлер.
Зыр қағады дөңгелеп,
Бас жағында қалпағы.
Белiнде өспей әңгелек,
Басылмайды тарпаңы.
Бас жағында қалпағы.
Белiнде өспей әңгелек,
Басылмайды тарпаңы.
Ернi жырық–
Кiшкене сырық.
Кiшкене сырық.
Мамығы бар,
Құс емес.
Жазығы бар,
Тыс емес.
Құс емес.
Жазығы бар,
Тыс емес.
Шүберек қабығы,
Iшi құс мамығы.
Iшi құс мамығы.
Бесiкке iледi,
Әнiн де,
Дәмiн де,
Сәбилер бiледi.
Әнiн де,
Дәмiн де,
Сәбилер бiледi.
Сәбиге сәндi үй,
Әжеге ән-күй.
Әжеге ән-күй.
Ойлайсың,
Көрсең түйме деп,
Тұмсығын тығып қадалып,
Шағады бадалып,
Ақыры өлер тоқтықтан,
Жан берер оған соқтыққан.
Көрсең түйме деп,
Тұмсығын тығып қадалып,
Шағады бадалып,
Ақыры өлер тоқтықтан,
Жан берер оған соқтыққан.
Үй iшiн аралап,
Түнде көп жортады.
Қаптарды жарып,
Мысықтан қорқады.
Түнде көп жортады.
Қаптарды жарып,
Мысықтан қорқады.
Жол үстiнде егiз өрiм,
Қамшы жатыр сегiз өрiм.
Қамшы жатыр сегiз өрiм.
Сумаңдаған тiлi бар,
Бұраңдаған iзi бар.
Тiл ұшында уы бар,
Ол не?
Бiлiп ал!
Бұраңдаған iзi бар.
Тiл ұшында уы бар,
Ол не?
Бiлiп ал!
Сабы жоқ қамшы,
Ешкiмге ұсынба,
Уы бар бiр тамшы,
Тiлiнiң ұшында.
Ешкiмге ұсынба,
Уы бар бiр тамшы,
Тiлiнiң ұшында.
Таңдайлары тақылдап,
Шулайтын кiм шалшықта.
Бiрiн-бiрi мақұлдап?
Шулайтын кiм шалшықта.
Бiрiн-бiрi мақұлдап?
Бар дауысымен тақылдап,
Шалшық көлдi мақтайды.
Өзiн-өзi мақұлдап,
Бiрiн-бiрi жақтайды.
Тәулiк бойы бақылдап,
Мезгiлiмен жатпайды.
Шалшық көлдi мақтайды.
Өзiн-өзi мақұлдап,
Бiрiн-бiрi жақтайды.
Тәулiк бойы бақылдап,
Мезгiлiмен жатпайды.
Шөл даланы мекендеп,
Жүгiредi секендеп.
Құйрығы ұзын шашақты,
Аяғы көп саусақты,
Түнде iздеп керегiн,
Iнге жинар қорегiн.
Жүгiредi секендеп.
Құйрығы ұзын шашақты,
Аяғы көп саусақты,
Түнде iздеп керегiн,
Iнге жинар қорегiн.
Лақ емес енесiн еметiн,
Бiрақта емшекке кiм төнетiн.
Бiрақта емшекке кiм төнетiн.
Қарақұрым нөпiрi,
Егiн, шөптiұң жебiрi.
Егiн, шөптiұң жебiрi.
Иiр-иiр үйi бар,
Iшi қапас әрi тар,
Құлақ тоссаң
Ызыңдаған үнi бар,
Бұл не, бiлiп ал.
Iшi қапас әрi тар,
Құлақ тоссаң
Ызыңдаған үнi бар,
Бұл не, бiлiп ал.