Бөлім: «Жұмбақтар жинағы»
Жұмбақ – адамның ой-өрісін, алғырлығын, білімін сынау мақсатында нақты бір зат немесе құбылыс тұспалдап сипатталатын шағын әдеби жанр.
Жұмбақ жанры дүние жүзі халықтары әдебиетінің көпшілігінде бар. Бұл жанрға Аристотель “Жұмбақ – жақсы жымдасқан метафора” деп анықтама берген. Жұмбақ әдебиеттің ежелгі үлгілерінде, ауыз әдебиетінде жиі кездесетіндіктен оны ғылымда “фольклорлық жанр”, “халықтық поэзияның шағын түрі” деп санау орын алған. Алайда, қазіргі заман әдебиеті өкілдерінің, әсіресе, балалар әдебиеті авторларының шығарм-ғында Жұмбақтар топтамасы жиі кездеседі. Сондықтан оны тек фольклорлық жанр аясында шектеуге болмайды.
Жұмбақ жанры дүние жүзі халықтары әдебиетінің көпшілігінде бар. Бұл жанрға Аристотель “Жұмбақ – жақсы жымдасқан метафора” деп анықтама берген. Жұмбақ әдебиеттің ежелгі үлгілерінде, ауыз әдебиетінде жиі кездесетіндіктен оны ғылымда “фольклорлық жанр”, “халықтық поэзияның шағын түрі” деп санау орын алған. Алайда, қазіргі заман әдебиеті өкілдерінің, әсіресе, балалар әдебиеті авторларының шығарм-ғында Жұмбақтар топтамасы жиі кездеседі. Сондықтан оны тек фольклорлық жанр аясында шектеуге болмайды.
Жануар мақұлықтың біреуі өзі,
Іркілмей жұмсайтұғын ірі тісті.
Іркілмей жұмсайтұғын ірі тісті.
Бір нәрсе қайраты көп, болған күшті,
Басынан өткізеді әрбір істі.
Жануар мақұлықтың біреуі өзі,
Іркілмей жұмсайтұғын ірі тісті.
Басынан өткізеді әрбір істі.
Жануар мақұлықтың біреуі өзі,
Іркілмей жұмсайтұғын ірі тісті.
Тоң мойынды жуан көк,
Желіп, жортып бүкеңдеп,
Несібесі даладан,
Еңбек қылмай жүрер тек.
Желіп, жортып бүкеңдеп,
Несібесі даладан,
Еңбек қылмай жүрер тек.
Жол бойында жортқан,
Сыбызғысын тартқан.
Сыбызғысын тартқан.
Тоғайда айғыр кісінейді,
Ауылға сірә келмейді.
Ауылға сірә келмейді.
Бір күні елден,
Он күні жерден.
Он күні жерден.
Аузы бейне шалғы орақ,
Шөп емес, бірақ мал орады.
Шөп емес, бірақ мал орады.
Түссе күннің шуағы
Көзді еріксіз жұмады.
Жылы жерді сүйеді,
Беті-қолын жуады.
Көзді еріксіз жұмады.
Жылы жерді сүйеді,
Беті-қолын жуады.
От басында бүкір шал,
Құдайына шүкір шал.
Құдайына шүкір шал.
Мұрты бар, иегінде сақалы жоқ,
Тоны бар, киерінде шапаны жоқ.
Пайдасы үй ішінен табылған соң,
Далаға кіріп-шығар сапары жоқ.
Тоны бар, киерінде шапаны жоқ.
Пайдасы үй ішінен табылған соң,
Далаға кіріп-шығар сапары жоқ.
От басында құмған,
Екі көзін жұмған.
Екі көзін жұмған.
Бір балық көрер көзге жүні майда,
Тимейді майдалықтан ешбір пайда,
Қаруы денесінде бір-ақ жерде,
Саны бар, сапасы жоқ сида-сида,
Ибарат да..
Тимейді майдалықтан ешбір пайда,
Қаруы денесінде бір-ақ жерде,
Саны бар, сапасы жоқ сида-сида,
Ибарат да..
Төрт аяқты мақұлық,
Үй күзетеді ақырып,
Тындырғандай кей жерде
Жата кетер аһ ұрып.
Үй күзетеді ақырып,
Тындырғандай кей жерде
Жата кетер аһ ұрып.
Үй артында шоңқайма,
Буы шығып тұрмай ма?
Салпаң құлақ келед деп,
Қорқа-қорқа тұрмай ма?!
Буы шығып тұрмай ма?
Салпаң құлақ келед деп,
Қорқа-қорқа тұрмай ма?!
От басында орайған,
Құйымшағы сорайған.
жауабы - Тазы ит
Құйымшағы сорайған.
жауабы - Тазы ит
Ол надыр құм жануары,
Көзі өткір, көңілі тар,
Басқа ұрсаң, қылмайды намыс-ар.
Қара түгіл ханда бар,
Қытайда бар, Қырымда бар,
Түркістан, Үрімде..
Көзі өткір, көңілі тар,
Басқа ұрсаң, қылмайды намыс-ар.
Қара түгіл ханда бар,
Қытайда бар, Қырымда бар,
Түркістан, Үрімде..
Жанды “сағат”,
Айқай салады.
Айқай салады.
Денесі буылтық,
Сырты жасыл түк.
Өзі сұр, бөрі емес,
Ұзын құлақты, қоян емес,
Жұмыр тұяқты, жылқы емес.
Сырты жасыл түк.
Өзі сұр, бөрі емес,
Ұзын құлақты, қоян емес,
Жұмыр тұяқты, жылқы емес.
Ешбір бұйым тікпеген,
Үсті толған көк тебен.
Үсті толған көк тебен.
Үсті толы ине,
Бірақта, іс тігіп,
Қадамайды түйме.
Бірақта, іс тігіп,
Қадамайды түйме.
Кiрге суда кезiгедi,
Сүйкенем деп езiледi.
Сүйкенем деп езiледi.
Кiр киiмдi қалайды,
Өзi кiрдi жалайды.
Суға түссе шомылып,
Дақты жояр талайғы.
Өзi кiрдi жалайды.
Суға түссе шомылып,
Дақты жояр талайғы.
Сүрткен киiмi тазарып,
Өзi қалды тым арып.
Өзi қалды тым арып.
Екi басы қалта,
Ортасы алқа.
Ортасы алқа.
Алақанымен
Үй iшiн аялайды,
Бiрақ,
Кiр-қоқысты аямайды.
Үй iшiн аялайды,
Бiрақ,
Кiр-қоқысты аямайды.