Бөлім: «Жұмбақтар жинағы»
Жұмбақ – адамның ой-өрісін, алғырлығын, білімін сынау мақсатында нақты бір зат немесе құбылыс тұспалдап сипатталатын шағын әдеби жанр.
Жұмбақ жанры дүние жүзі халықтары әдебиетінің көпшілігінде бар. Бұл жанрға Аристотель “Жұмбақ – жақсы жымдасқан метафора” деп анықтама берген. Жұмбақ әдебиеттің ежелгі үлгілерінде, ауыз әдебиетінде жиі кездесетіндіктен оны ғылымда “фольклорлық жанр”, “халықтық поэзияның шағын түрі” деп санау орын алған. Алайда, қазіргі заман әдебиеті өкілдерінің, әсіресе, балалар әдебиеті авторларының шығарм-ғында Жұмбақтар топтамасы жиі кездеседі. Сондықтан оны тек фольклорлық жанр аясында шектеуге болмайды.
Жұмбақ жанры дүние жүзі халықтары әдебиетінің көпшілігінде бар. Бұл жанрға Аристотель “Жұмбақ – жақсы жымдасқан метафора” деп анықтама берген. Жұмбақ әдебиеттің ежелгі үлгілерінде, ауыз әдебиетінде жиі кездесетіндіктен оны ғылымда “фольклорлық жанр”, “халықтық поэзияның шағын түрі” деп санау орын алған. Алайда, қазіргі заман әдебиеті өкілдерінің, әсіресе, балалар әдебиеті авторларының шығарм-ғында Жұмбақтар топтамасы жиі кездеседі. Сондықтан оны тек фольклорлық жанр аясында шектеуге болмайды.
Басы бар да шашы жоқ,
Көзі бар да қасы жоқ.
Жүретін аяғы жоқ,
Суықта тоңбайды,
Ыстыққа күймейді.
Көзі бар да қасы жоқ.
Жүретін аяғы жоқ,
Суықта тоңбайды,
Ыстыққа күймейді.
Ішінде бар жылқысы,
Сыртында бар құлпысы.
Табанымен ит басқан,
Әр нәрседен көп сасқан.
Ши түбінде жемі бар,
Бишараның бас бармақтай меңі..
Сыртында бар құлпысы.
Табанымен ит басқан,
Әр нәрседен көп сасқан.
Ши түбінде жемі бар,
Бишараның бас бармақтай меңі..
Байшағырдың түбінде балалап жатқан дуадақ.
Қос құлағы тас төбеде ұзын-ақ,
Сыбдыр сезсе жөнеп береді зымырап.
Қысты күні қалың қарлы кеуекте
Шөпті азық қып жатады біраз тыным ап.
Сыбдыр сезсе жөнеп береді зымырап.
Қысты күні қалың қарлы кеуекте
Шөпті азық қып жатады біраз тыным ап.
Бір мақұлық сар даланы ен жайлаған,
Ит мініп, есек тіркеп, түйе айдаған.
Мұнымды зерек болса ойлап табар,
Тапқанша зерек емес жыл айналар.
Ит мініп, есек тіркеп, түйе айдаған.
Мұнымды зерек болса ойлап табар,
Тапқанша зерек емес жыл айналар.
Ит мінген,
Есек өңгерген,
Ешкі бөктерген,
Келеді бір мақұлық түйе айдаған.
Есек өңгерген,
Ешкі бөктерген,
Келеді бір мақұлық түйе айдаған.
Түйе тұмсық, ит табан,
Көзін жұмбай ұйықтаған.
Көзін жұмбай ұйықтаған.
Есек құйрықты, түйе ерінді,
Ит сирақты, бұғы құйрықты.
Ит сирақты, бұғы құйрықты.
Тауға шықса жүгірген,
Таудан түссе сүрінген.
Таудан түссе сүрінген.
Аппақ қардай тоны бар,
Күдірейген жануар.
Күдірейген жануар.
Жусаннан аласа, бетегеден биік.
Жолсыз жүгіреді,
Адамнан күшті,
Тепсе ізсіз,
Құлатса елеусіз.
Адамнан күшті,
Тепсе ізсіз,
Құлатса елеусіз.
Түйе тістеген,
Итті мінген.
Ешкіні жетектеген,
Есекті басына көтерген.
Итті мінген.
Ешкіні жетектеген,
Есекті басына көтерген.
Бап, бап, бап екен,
Басқан ізім екен;
Құйрығында меңі бар,
Меңді қайда қоям екен.
Басқан ізім екен;
Құйрығында меңі бар,
Меңді қайда қоям екен.
Жол үстінде қу қазық,
Мергеншіге жол азық.
Мергеншіге жол азық.
Әңгелейді, дөңгелейді,
Ұшқан құстай,
Құс десем, төрт аяғы бар,
Елек-селек, екі құлағы бар.
Ұшқан құстай,
Құс десем, төрт аяғы бар,
Елек-селек, екі құлағы бар.
Жылқыны қарнына қыстырып,
Түйені ерніне қыстырып,
Есекті құлағына қыстырып,
Қасқырды ат қып мініп,
Айт дегенде жүре берген.
Түйені ерніне қыстырып,
Есекті құлағына қыстырып,
Қасқырды ат қып мініп,
Айт дегенде жүре берген.
Белестегі бес бие,
Бақылдайды, құрылдайды;
Құйрықтары қара ала,
Қанаттары сары ала.
Бақылдайды, құрылдайды;
Құйрықтары қара ала,
Қанаттары сары ала.
Жақпар тастың астында
Қызыл тонды қыз жатыр.
Қызыл тонды қыз жатыр.
Ыржаяды, күледі,
Басқан ізді біледі.
Таусылмайтын шабысы,
Жұртқа мәлім жүрісі.
Басқан ізді біледі.
Таусылмайтын шабысы,
Жұртқа мәлім жүрісі.
Мақұлық бар екен даусы зор,
Адамға ұқсап бойында аяқ пен қол,
Мекені тас бұлақтың төңірегінде,
Мынаны тапқан жанның ақылы мол.
Адамға ұқсап бойында аяқ пен қол,
Мекені тас бұлақтың төңірегінде,
Мынаны тапқан жанның ақылы мол.
Айтайын мен бір жұмбақ тым тамаша,
Тыңдама жұмбағымды ұнамаса.
Бойы бар бір құлаштан астамырақ,
Басында мүйізі бар оннан аса.
Тыңдама жұмбағымды ұнамаса.
Бойы бар бір құлаштан астамырақ,
Басында мүйізі бар оннан аса.
Түсі түйенікі,
Аяқ-басы сиырдікі.
Құйрығы ешкінікі,
Мүйізі ғана өзінікі.
Аяқ-басы сиырдікі.
Құйрығы ешкінікі,
Мүйізі ғана өзінікі.
Тауда жүрген құмайды,
Көрген адам сынайды.
Жыл айналып толғанда,
Он екі бұтақ болғанда,
Балта тимей құлайды.
жауабы - Бұғы,жыл толғанда мүйізі..
Көрген адам сынайды.
Жыл айналып толғанда,
Он екі бұтақ болғанда,
Балта тимей құлайды.
жауабы - Бұғы,жыл толғанда мүйізі..
Бар екен бір айуан көпке таныс,
Мекені жүрер оның тау мен қамыс.
Бұл өзі ойласа көп, шапшаң, епті,
Жүректі бір айуанға қойса бетті.
Қайтпайды..
Мекені жүрер оның тау мен қамыс.
Бұл өзі ойласа көп, шапшаң, епті,
Жүректі бір айуанға қойса бетті.
Қайтпайды..