Бөлім: «Жұмбақтар жинағы»
Жұмбақ – адамның ой-өрісін, алғырлығын, білімін сынау мақсатында нақты бір зат немесе құбылыс тұспалдап сипатталатын шағын әдеби жанр.
Жұмбақ жанры дүние жүзі халықтары әдебиетінің көпшілігінде бар. Бұл жанрға Аристотель “Жұмбақ – жақсы жымдасқан метафора” деп анықтама берген. Жұмбақ әдебиеттің ежелгі үлгілерінде, ауыз әдебиетінде жиі кездесетіндіктен оны ғылымда “фольклорлық жанр”, “халықтық поэзияның шағын түрі” деп санау орын алған. Алайда, қазіргі заман әдебиеті өкілдерінің, әсіресе, балалар әдебиеті авторларының шығарм-ғында Жұмбақтар топтамасы жиі кездеседі. Сондықтан оны тек фольклорлық жанр аясында шектеуге болмайды.
Жұмбақ жанры дүние жүзі халықтары әдебиетінің көпшілігінде бар. Бұл жанрға Аристотель “Жұмбақ – жақсы жымдасқан метафора” деп анықтама берген. Жұмбақ әдебиеттің ежелгі үлгілерінде, ауыз әдебиетінде жиі кездесетіндіктен оны ғылымда “фольклорлық жанр”, “халықтық поэзияның шағын түрі” деп санау орын алған. Алайда, қазіргі заман әдебиеті өкілдерінің, әсіресе, балалар әдебиеті авторларының шығарм-ғында Жұмбақтар топтамасы жиі кездеседі. Сондықтан оны тек фольклорлық жанр аясында шектеуге болмайды.
Ағашты орманның түбінен табасың,
Ине шаншылған жөке деп қаласың.
Ине шаншылған жөке деп қаласың.
Ұзамай аз жортад,
Жол жүруге шорқақ.
Үсті толған ине,
Кіріп кетер, тиме.
Жол жүруге шорқақ.
Үсті толған ине,
Кіріп кетер, тиме.
Шықпайды бір мақұлық қорасынан,
Түгінің ине өтпейді арасынан.
Тап мұндай мақұлықты көргенім жоқ,
Айрылар туа салып анасынан.
Түгінің ине өтпейді арасынан.
Тап мұндай мақұлықты көргенім жоқ,
Айрылар туа салып анасынан.
Алпыс кісі аяқтастың,
Ал таңертең таяқтастың.
Бәрін бір жерге жатқызып,
Кейде ұрысып алып қаштың.
Ал таңертең таяқтастың.
Бәрін бір жерге жатқызып,
Кейде ұрысып алып қаштың.
Дегендей ешкім тимесін,
Алыпты қадап инесін.
Алыпты қадап инесін.
Төрт аяқты,
Мың таяқты.
Мың таяқты.
Текшелеп тебен арттым томашаға,
Домалағы жазылар оңашада.
Домалағы жазылар оңашада.
Өзі шұбар,
Тамағына таққаны -
Екі тұмар.
Тамағына таққаны -
Екі тұмар.
Бар екен үш қанаты ұшып кетпес,
Егін сап жұрт қатарлы кәсіп етпес.
Өзінің мекенінен шығып кетсе,
Тіршілік көремін деп үміт етпес.
Егін сап жұрт қатарлы кәсіп етпес.
Өзінің мекенінен шығып кетсе,
Тіршілік көремін деп үміт етпес.
Алуан дүркін аузында бір әккәр,
Неше жұтқан жануарды көрдім әней,
Сүйегі бақша-бақша тұр дәней.
Неше жұтқан жануарды көрдім әней,
Сүйегі бақша-бақша тұр дәней.
Бір нәрсе қанаты жоқ ұшқан биік,
Сонда да жүрмейді екен жерге тиіп.
Арасын жер мен көктің өрт алса да,
Кетпейді ешбір жері отқа күйіп.
Сонда да жүрмейді екен жерге тиіп.
Арасын жер мен көктің өрт алса да,
Кетпейді ешбір жері отқа күйіп.
Жел, жел, жел бием,
Желіндесе кім білер.
Жау жапырақ түбінде,
Құлындаса кім білер.
Желіндесе кім білер.
Жау жапырақ түбінде,
Құлындаса кім білер.
Бір нәрсе жүре алмайды жерді басып,
Жерде жоқ бұйыратын оған нәсіп.
Тұрағын ол нәрсенің адам білмес,
Айтпаса түсіндіріп біреу ашық.
Жерде жоқ бұйыратын оған нәсіп.
Тұрағын ол нәрсенің адам білмес,
Айтпаса түсіндіріп біреу ашық.
Көл, өзен, дарияны жаны сүйген,
Жасынан қора салып, қамыс шиден.
Қаншама терең суды бойлағанда
Үстіне бір тамшы да су тимеген.
Жасынан қора салып, қамыс шиден.
Қаншама терең суды бойлағанда
Үстіне бір тамшы да су тимеген.
Сұм жүзді, құралай көзді,
Киікше секірген,
Бура санды, жолбарыс тонды.
Киікше секірген,
Бура санды, жолбарыс тонды.
Сасық көлде ит үрер.
Тарпаң, тарпаң тарбиған,
Түрі жаман жарбиған.
Түрі жаман жарбиған.
Жапа-жапа жапалақ,
Дігірманға бақылдап.
Дігірманға бақылдап.
Ағараңдап аузын ашқан,
Соқыраңдап жерді басқан.
Соқыраңдап жерді басқан.
Бар екен бір мақұлық дауысы зор,
Қолдары адамға ұқсас, нәсілі сол.
Үйлері тас бұлақтан жаратылған,
Тапқан адам алады бәйгіні мол.
Қолдары адамға ұқсас, нәсілі сол.
Үйлері тас бұлақтан жаратылған,
Тапқан адам алады бәйгіні мол.
Құдіреттің бір құсы,
Көкте десем ізі жоқ,
Мекенінен шықса өледі,
Оған қылар емі жоқ.
Құлағы жоқ, көзі бар,
Түсі суық ызғарлы,
Аузында айыр бізі..
Көкте десем ізі жоқ,
Мекенінен шықса өледі,
Оған қылар емі жоқ.
Құлағы жоқ, көзі бар,
Түсі суық ызғарлы,
Аузында айыр бізі..
Суда өмір сүреді,
Сусыз жерде шөлдейді.
Абайсызда ұстасақ,
Кетемін деп көнбейді.
Сусыз жерде шөлдейді.
Абайсызда ұстасақ,
Кетемін деп көнбейді.
Жаны бар, қаны бар,
Бес сағат жерде тұрса,
Жаны да жоқ, қаны да жоқ.
Бес сағат жерде тұрса,
Жаны да жоқ, қаны да жоқ.
Демсіз-үнсіз,
Жүрсе-үнсіз.
Басса ізі жоқ,
Жүрсе жолы жоқ.
Жүрсе-үнсіз.
Басса ізі жоқ,
Жүрсе жолы жоқ.
Қанатты бір мақұлық ұшып жүрмес,
Өңгедей бұл жалғаннан дәурен сүрмес.
Ыстық пен жаздыгүні пәрмені жоқ,
Тоқсанда жаурадым деп үйге кірмес.
Бәрінде..
Өңгедей бұл жалғаннан дәурен сүрмес.
Ыстық пен жаздыгүні пәрмені жоқ,
Тоқсанда жаурадым деп үйге кірмес.
Бәрінде..