Бөлім: «Жұмбақтар жинағы»
Жұмбақ – адамның ой-өрісін, алғырлығын, білімін сынау мақсатында нақты бір зат немесе құбылыс тұспалдап сипатталатын шағын әдеби жанр.
Жұмбақ жанры дүние жүзі халықтары әдебиетінің көпшілігінде бар. Бұл жанрға Аристотель “Жұмбақ – жақсы жымдасқан метафора” деп анықтама берген. Жұмбақ әдебиеттің ежелгі үлгілерінде, ауыз әдебиетінде жиі кездесетіндіктен оны ғылымда “фольклорлық жанр”, “халықтық поэзияның шағын түрі” деп санау орын алған. Алайда, қазіргі заман әдебиеті өкілдерінің, әсіресе, балалар әдебиеті авторларының шығарм-ғында Жұмбақтар топтамасы жиі кездеседі. Сондықтан оны тек фольклорлық жанр аясында шектеуге болмайды.
Жұмбақ жанры дүние жүзі халықтары әдебиетінің көпшілігінде бар. Бұл жанрға Аристотель “Жұмбақ – жақсы жымдасқан метафора” деп анықтама берген. Жұмбақ әдебиеттің ежелгі үлгілерінде, ауыз әдебиетінде жиі кездесетіндіктен оны ғылымда “фольклорлық жанр”, “халықтық поэзияның шағын түрі” деп санау орын алған. Алайда, қазіргі заман әдебиеті өкілдерінің, әсіресе, балалар әдебиеті авторларының шығарм-ғында Жұмбақтар топтамасы жиі кездеседі. Сондықтан оны тек фольклорлық жанр аясында шектеуге болмайды.
Ши түбінде шұбар кездік.
Дүнияда кірпіксіз жан не болады?
Иір-иір ізі бар,
Құлағы жоқ, көзі бар.
Түсі суық ызғарлы,
Ауызында айыр бізі бар.
Құлағы жоқ, көзі бар.
Түсі суық ызғарлы,
Ауызында айыр бізі бар.
Кемпір - тіссіз,
Жүрсе - ізсіз,
Тисең - зиянды,
Өлтірсең - қиянды.
Жүрсе - ізсіз,
Тисең - зиянды,
Өлтірсең - қиянды.
Орманнан шығар,
Сырты шұбар.
Ала түрлі,
Кілтең сырлы.
Сырты шұбар.
Ала түрлі,
Кілтең сырлы.
Жоқ екен бір құйрықтан басқа қару,
Ешқандай кәсіп етпес, пайда табу.
Өзіне жастан болған әдет екен,
Мақұлыққа жақындасқан найза салу.
Ешқандай кәсіп етпес, пайда табу.
Өзіне жастан болған әдет екен,
Мақұлыққа жақындасқан найза салу.
Жап-жалаңаш мақұлық,
Адам көрер түрі жоқ.
Тиіп кетсе қақсатар,
Қабырғада міні жоқ.
Адам көрер түрі жоқ.
Тиіп кетсе қақсатар,
Қабырғада міні жоқ.
Айыр-айыр тілі бар,
Шұбар ала түрі бар,
Бәр жәндіктің ішінде,
Қауіптісі сол, біліп ал.
Шұбар ала түрі бар,
Бәр жәндіктің ішінде,
Қауіптісі сол, біліп ал.
Дүниеде бір найза бар сапталмаған,
Мүлкім деп ешбір адам сақтамаған.
Бұрынғы өтіп кеткен қариялар,
Найзаның тиген жерін мақтамаған.
Мүлкім деп ешбір адам сақтамаған.
Бұрынғы өтіп кеткен қариялар,
Найзаның тиген жерін мақтамаған.
Айтайын бір жұмбақты сізге батыр,
Өзінің асты кеуек, үсті жалтыр.
Қазандай қара тастың бауырында,
Бір сүйір адам таппас зәрлі жатыр.
Өзінің асты кеуек, үсті жалтыр.
Қазандай қара тастың бауырында,
Бір сүйір адам таппас зәрлі жатыр.
Ши түбінде шығыршық.
Шөп арасында ұзын қамыс.
Жол үстінде майлы қайыс.
Жапырақ астында қара пышақ.
Төсек астында шылғи қайыс.
Ізі бар,
Адымы жоқ.
Адымы жоқ.
Жылт-жылт еткен,
Жылға сайын өткен,
Бар адам безген.
Жылға сайын өткен,
Бар адам безген.
Аяғы жоқ, қолы жоқ,
Жүріп кетсе жолы жоқ,
Үстіне біткен жүні жоқ,
Сыйдырып қойған таспадай,
Сипаласаң міні жоқ.
Жүріп кетсе жолы жоқ,
Үстіне біткен жүні жоқ,
Сыйдырып қойған таспадай,
Сипаласаң міні жоқ.
Ұзын-ұзын, ұзын келер,
Ұзын бойлы қыз келер,
Қабақтары қалтырап,
Маңдайлары жалтырап.
Ұзын бойлы қыз келер,
Қабақтары қалтырап,
Маңдайлары жалтырап.
Жер астында жездем қамшысы жатыр.
Жәндік көрдім аласа,
Түрі басқа тамаша,
Ешбір жанға қосылмас,
Жүреді өзі оңаша.
Бірі бата алмайды
Қасқыр, аю, жолбарыс,
Ортаға алып қамаса.
Түрі басқа тамаша,
Ешбір жанға қосылмас,
Жүреді өзі оңаша.
Бірі бата алмайды
Қасқыр, аю, жолбарыс,
Ортаға алып қамаса.
Бір мақұлық бар еді жүрген саяқ,
Кеудесіне қарасам мүштімдей-ақ.
Түрін байқап қара да, ет тамаша,
Үстінде көтеріп тұр бір мың таяқ.
Кеудесіне қарасам мүштімдей-ақ.
Түрін байқап қара да, ет тамаша,
Үстінде көтеріп тұр бір мың таяқ.
Бір түйем бар үстіне жантақ артқан,
Өзі сондай кетеген құдай атқан.
Өзі сондай кетеген құдай атқан.
Айтайын бір жұмбағым тұңғиықта,
Жаратқан барша жанға бір бұйрықты.
Болғанда қоян құлақ, қой құйрықты,
Болғанда мысық аяқ, түлкі тұмсық,
Айнала..
Жаратқан барша жанға бір бұйрықты.
Болғанда қоян құлақ, қой құйрықты,
Болғанда мысық аяқ, түлкі тұмсық,
Айнала..
Далада жабулы тоқпақ жатыр.