Бөлім: «Жұмбақтар жинағы»
Жұмбақ – адамның ой-өрісін, алғырлығын, білімін сынау мақсатында нақты бір зат немесе құбылыс тұспалдап сипатталатын шағын әдеби жанр.
Жұмбақ жанры дүние жүзі халықтары әдебиетінің көпшілігінде бар. Бұл жанрға Аристотель “Жұмбақ – жақсы жымдасқан метафора” деп анықтама берген. Жұмбақ әдебиеттің ежелгі үлгілерінде, ауыз әдебиетінде жиі кездесетіндіктен оны ғылымда “фольклорлық жанр”, “халықтық поэзияның шағын түрі” деп санау орын алған. Алайда, қазіргі заман әдебиеті өкілдерінің, әсіресе, балалар әдебиеті авторларының шығарм-ғында Жұмбақтар топтамасы жиі кездеседі. Сондықтан оны тек фольклорлық жанр аясында шектеуге болмайды.
Жұмбақ жанры дүние жүзі халықтары әдебиетінің көпшілігінде бар. Бұл жанрға Аристотель “Жұмбақ – жақсы жымдасқан метафора” деп анықтама берген. Жұмбақ әдебиеттің ежелгі үлгілерінде, ауыз әдебиетінде жиі кездесетіндіктен оны ғылымда “фольклорлық жанр”, “халықтық поэзияның шағын түрі” деп санау орын алған. Алайда, қазіргі заман әдебиеті өкілдерінің, әсіресе, балалар әдебиеті авторларының шығарм-ғында Жұмбақтар топтамасы жиі кездеседі. Сондықтан оны тек фольклорлық жанр аясында шектеуге болмайды.
Жер көрдім қаласы бар,
Үйлері жоқ мекендейтін.
Көп көрдім, өзен көрдім,
Сулары жоқ тереңдейтін.
Үйлері жоқ мекендейтін.
Көп көрдім, өзен көрдім,
Сулары жоқ тереңдейтін.
Бір нәрсе бетінде жоқ ой менен қыр,
Өзінің кіндігінен айналып жүр.
Өзіне назар салып қарасаңыз,
Келбеті жер жүзінің көрініп тұр.
Өзінің кіндігінен айналып жүр.
Өзіне назар салып қарасаңыз,
Келбеті жер жүзінің көрініп тұр.
Ақ жерде қара тары,
Кім шашса сол орады.
Кім шашса сол орады.
Ақ тақырда қара тұқым себілген,
О тұқымнан білім дәні егілген.
О тұқымнан білім дәні егілген.
Ақ тақырда қара дән,
Қолмен сеуіп, сөзбен көр.
Қолмен сеуіп, сөзбен көр.
Бір жанды бір жансызға мінгеседі,
Жүгіріп әр жерлерден із кеседі,
Тоқтамай жолдан жолды іздеп жүріп,
Ойлаған бір орынға кездеседі.
Жүгіріп әр жерлерден із кеседі,
Тоқтамай жолдан жолды іздеп жүріп,
Ойлаған бір орынға кездеседі.
Ата тегі ағаштан болды,
Ақылын тауып, әсем жанды.
Теңіз беті шимайланды,
Бірақ ойым симай қалды.
Ақылын тауып, әсем жанды.
Теңіз беті шимайланды,
Бірақ ойым симай қалды.
Бір құс бар бұлбұл деген ұзын мұрын,
Сөйлесе келтіреді сөздің нұрын,
Үстіне көкше мұздың жорғалаған,
Құс жоқта сөйлейтұғын одан бұрын.
Сөйлесе келтіреді сөздің нұрын,
Үстіне көкше мұздың жорғалаған,
Құс жоқта сөйлейтұғын одан бұрын.
Бес кісі тәуекел деп түсті жолға,
Сенгені бесеуінің жалғыз жорға.
Басқаны сол жорғаның бітті болды,
Кетеді қамшыласа оң мен солға.
Сенгені бесеуінің жалғыз жорға.
Басқаны сол жорғаның бітті болды,
Кетеді қамшыласа оң мен солға.
Бес үйрек суда жүрер саныменен,
Қаршығам төңкерілер айнаменен.
Жұмбақты табар болсаң, ойланбай тап,
Бір аққу жолдас болған бәріменен.
жауабы ..
Қаршығам төңкерілер айнаменен.
Жұмбақты табар болсаң, ойланбай тап,
Бір аққу жолдас болған бәріменен.
жауабы ..
Үш батыр қолдарына алды найза,
Су ішіп бір құдықтан етер пайда,
Бірінсіз бірі жұмыс ете алмайды,
Тарайды еңбектері талай жайға.
жауабы - Қалам..
Су ішіп бір құдықтан етер пайда,
Бірінсіз бірі жұмыс ете алмайды,
Тарайды еңбектері талай жайға.
жауабы - Қалам..
Бес жанды бір жансызға мінгескен,
Айналып ақ тақырдан із кескен.
жауабы - Бес саусақ пен қалам
Айналып ақ тақырдан із кескен.
жауабы - Бес саусақ пен қалам
Бес жігіт сапар шегіп шықты жолға,
Мінгені бесеуінің жалғыз жорға.
жауабы - Бес саусақ, қалам
Мінгені бесеуінің жалғыз жорға.
жауабы - Бес саусақ, қалам
Бір кісі он әскермен жүреді ылғи,
Әскері мұздан бөрік киеді ылғи.
Кісі отырып, әскері қызмет қып,
Еңбегі иесіне тиеді ылғи.
жауабы - Он саусақ..
Әскері мұздан бөрік киеді ылғи.
Кісі отырып, әскері қызмет қып,
Еңбегі иесіне тиеді ылғи.
жауабы - Он саусақ..
Он қойым өміріме болады азық,
Инемен суарамын құдық қазып,
Жатсам да, тұрсам-дағы өз қасымда,
Өзімнен көрген емес кейін қалып.
жауабы - Он..
Инемен суарамын құдық қазып,
Жатсам да, тұрсам-дағы өз қасымда,
Өзімнен көрген емес кейін қалып.
жауабы - Он..
Зерек бала қолданса,
Көңлі тояр.
Жалқау бала қолданса,
Қол-аяғын бояр.
Көңлі тояр.
Жалқау бала қолданса,
Қол-аяғын бояр.
Ағартуға жоқ,
Қарайтуға әйдік-ақ.
Қарайтуға әйдік-ақ.
Дүниеде бір құдық бар қайнап жатқан,
Ішінен су шығады мың сан батпан,
Сол құдық сондай-ақ көп болса-дағы,
Бетіне бетегесі шығып жатқан.
Ішінен су шығады мың сан батпан,
Сол құдық сондай-ақ көп болса-дағы,
Бетіне бетегесі шығып жатқан.
Бір ыдыс әркімдерге болған аян,
Бір жерде сабыр етіп, қылмас баян.
Әркімнің қолында жүр оның суы,
Ол судан ақыл табар барлық адам.
Бір жерде сабыр етіп, қылмас баян.
Әркімнің қолында жүр оның суы,
Ол судан ақыл табар барлық адам.
Үш адам мініп алып жалғыз жорға,
Үшеуі тәуекел деп түсті жолға.
Ізінен жорғасының тәлім қалып,
Кетіпті жаппай тарап қолдан-қолға.
Үшеуі тәуекел деп түсті жолға.
Ізінен жорғасының тәлім қалып,
Кетіпті жаппай тарап қолдан-қолға.
Үшкір ғана бір нәрсе айыр басты,
Құдықтан көзге сулап төкті жасты.
Кеппейтін мәңгі бақи жастың ізі,
Дүниенің бәріменен араласты.
Құдықтан көзге сулап төкті жасты.
Кеппейтін мәңгі бақи жастың ізі,
Дүниенің бәріменен араласты.
Бір құс бар дарияда тұмсығы ұзын,
Жаны жоқ жанды малдан жүрер бұрын.
Бұл жұмбақ талай жерде айтылып жүр,
Еш адам шеше алмайды бұдан бұрын.
Жаны жоқ жанды малдан жүрер бұрын.
Бұл жұмбақ талай жерде айтылып жүр,
Еш адам шеше алмайды бұдан бұрын.
Бір құс бар екі тілді сайрап тұрған,
Үстінде мәуесі бар жайнап тұрған.
Ішетін суы да көп, ішу де көп,
Құдығы тасбұлақтан қайнап тұрған.
Үстінде мәуесі бар жайнап тұрған.
Ішетін суы да көп, ішу де көп,
Құдығы тасбұлақтан қайнап тұрған.
Тамға таяқ сүйедім,
Отыз екі сыр-сырлап.
жауабы - Отыз екі тіс
Отыз екі сыр-сырлап.
жауабы - Отыз екі тіс
Өзгені бақытты етем деп,
Өзі қажалып кетеді.
Өзі қажалып кетеді.