Бөлім: «Жұмбақтар жинағы»
Жұмбақ – адамның ой-өрісін, алғырлығын, білімін сынау мақсатында нақты бір зат немесе құбылыс тұспалдап сипатталатын шағын әдеби жанр.
Жұмбақ жанры дүние жүзі халықтары әдебиетінің көпшілігінде бар. Бұл жанрға Аристотель “Жұмбақ – жақсы жымдасқан метафора” деп анықтама берген. Жұмбақ әдебиеттің ежелгі үлгілерінде, ауыз әдебиетінде жиі кездесетіндіктен оны ғылымда “фольклорлық жанр”, “халықтық поэзияның шағын түрі” деп санау орын алған. Алайда, қазіргі заман әдебиеті өкілдерінің, әсіресе, балалар әдебиеті авторларының шығарм-ғында Жұмбақтар топтамасы жиі кездеседі. Сондықтан оны тек фольклорлық жанр аясында шектеуге болмайды.
Жұмбақ жанры дүние жүзі халықтары әдебиетінің көпшілігінде бар. Бұл жанрға Аристотель “Жұмбақ – жақсы жымдасқан метафора” деп анықтама берген. Жұмбақ әдебиеттің ежелгі үлгілерінде, ауыз әдебиетінде жиі кездесетіндіктен оны ғылымда “фольклорлық жанр”, “халықтық поэзияның шағын түрі” деп санау орын алған. Алайда, қазіргі заман әдебиеті өкілдерінің, әсіресе, балалар әдебиеті авторларының шығарм-ғында Жұмбақтар топтамасы жиі кездеседі. Сондықтан оны тек фольклорлық жанр аясында шектеуге болмайды.
Әрі сусын, әрі дәрі ,
Емге ішеді жас пен кәрі.
Малдың сүті, елдің құты,
Деп бағалар жұрттың бәрі.
Емге ішеді жас пен кәрі.
Малдың сүті, елдің құты,
Деп бағалар жұрттың бәрі.
Қырымда бір құдық бар суы батпан,
Сол суы шілде күні мұз боп қатқан.
Сіресіп ба
Уырдай боп қатқан мұздың,
Бетіне бетегесі шығып жатқан.
Сол суы шілде күні мұз боп қатқан.
Сіресіп ба
Уырдай боп қатқан мұздың,
Бетіне бетегесі шығып жатқан.
Жалғанда бір құдық бар суы тәтті,
Қауғасын бес бәйтерек мықтап тартты.
жауабы - Ана сүті, бес саусақ
Қауғасын бес бәйтерек мықтап тартты.
жауабы - Ана сүті, бес саусақ
Сылдыр сұйық, су емес,
Ішсең сусын қанады,
Ақ болса да қар емес,
Шешуін кім табады?
Ішсең сусын қанады,
Ақ болса да қар емес,
Шешуін кім табады?
Бір жерде бар дейікші сары бұлақ,
Мақсаты адамзатқа нәсіп болмақ.
Тып-тыныш өз жайымен тұрмаған соң,
Байлаған екі жақтан тесіп құлақ ,
Ойнақтар..
Мақсаты адамзатқа нәсіп болмақ.
Тып-тыныш өз жайымен тұрмаған соң,
Байлаған екі жақтан тесіп құлақ ,
Ойнақтар..
Қаршығам өзі қансыз қолда қонар,
Қиын жерден қуанып ауыз толар,
Мен өзім қаршығамнан дән алыппын,
Шешуі бұл жұмбақтың қандай болар?
Қиын жерден қуанып ауыз толар,
Мен өзім қаршығамнан дән алыппын,
Шешуі бұл жұмбақтың қандай болар?
Әуеден айнала ұшқан бөдене екен,
Бөденені біреу атып жеген екен,
Еті арам, сорпасы адал немене екен?
Бөденені біреу атып жеген екен,
Еті арам, сорпасы адал немене екен?
Қазық басына қар тұрмас.
Аппақ қана домалақ,
Жейді сыртын тазалап.
Жейді сыртын тазалап.
Әуеде жұмсақ,
Отта қатты.
Отта қатты.
Пісірсең ас болады,
Пісірмесең құс болады.
Пісірмесең құс болады.
Ашып қарасам аппақ,
Жеп қарасам тәп-тәтті.
Жеп қарасам тәп-тәтті.
Есіксіз, түндіксіз отау.
Аузы бітеу ақ отау.
Айдалада ақ отау,
Аузы-мұрны жоқ отау.
Отыз күнде сол отау,
Айдалада жоқ отау.
Аузы-мұрны жоқ отау.
Отыз күнде сол отау,
Айдалада жоқ отау.
Ақ сандық айналадан тауып алдым,
Ішінде не бар, не жоқ таба алмадым.
Ішінде не бар, не жоқ таба алмадым.
Ашылмаған сандықта жыртылмаған бұл жатыр.
Әуеден ұшқан біл дейді,
Білдің бауыры зіл дейді,
Тіріден өлі шыққан
Ақылың болса біл дейді.
Білдің бауыры зіл дейді,
Тіріден өлі шыққан
Ақылың болса біл дейді.
Бір үй бар әйнегі жоқ һәм есігі,
Ішінде алла берген бар несібі.
Болады бір жанды, бір жансыз,
Сандықтың табылады өз кәсібі.
Ішінде алла берген бар несібі.
Болады бір жанды, бір жансыз,
Сандықтың табылады өз кәсібі.
Бір бөдененің ішінде екі түрлі суы бар.
Су көрдім реңі екеу бір қазанда,
Қақпағын аша алмайды ешбір жан да.
Қақпағын аша алмайды ешбір жан да.
Бір нәрсе ақ пен сары, екі қабат,
Құдайым керемет берген аямай-ақ.
Ісіне құдіреттің таң қаласың,
Кетеді біраздан соң тарап-тарап.
Құдайым керемет берген аямай-ақ.
Ісіне құдіреттің таң қаласың,
Кетеді біраздан соң тарап-тарап.
Ғалымдар сөз сөйлесе ұқтырады,
Ішінде бір қалбырдың сүт тұрады.
Ол сүттің бірі жанды, бірі жансыз,
Жансыздар жаны барын жеп тұрады.
Ішінде бір қалбырдың сүт тұрады.
Ол сүттің бірі жанды, бірі жансыз,
Жансыздар жаны барын жеп тұрады.
Суға қайнап сорпасы шықпас.
Құдайдың құдіреті көп болады,
Бір кеседе екі түрлі сүт болады.
Бір кеседе екі түрлі сүт болады.