Бөлім: «Жұмбақтар жинағы»
Жұмбақ – адамның ой-өрісін, алғырлығын, білімін сынау мақсатында нақты бір зат немесе құбылыс тұспалдап сипатталатын шағын әдеби жанр.
Жұмбақ жанры дүние жүзі халықтары әдебиетінің көпшілігінде бар. Бұл жанрға Аристотель “Жұмбақ – жақсы жымдасқан метафора” деп анықтама берген. Жұмбақ әдебиеттің ежелгі үлгілерінде, ауыз әдебиетінде жиі кездесетіндіктен оны ғылымда “фольклорлық жанр”, “халықтық поэзияның шағын түрі” деп санау орын алған. Алайда, қазіргі заман әдебиеті өкілдерінің, әсіресе, балалар әдебиеті авторларының шығарм-ғында Жұмбақтар топтамасы жиі кездеседі. Сондықтан оны тек фольклорлық жанр аясында шектеуге болмайды.
Жұмбақ жанры дүние жүзі халықтары әдебиетінің көпшілігінде бар. Бұл жанрға Аристотель “Жұмбақ – жақсы жымдасқан метафора” деп анықтама берген. Жұмбақ әдебиеттің ежелгі үлгілерінде, ауыз әдебиетінде жиі кездесетіндіктен оны ғылымда “фольклорлық жанр”, “халықтық поэзияның шағын түрі” деп санау орын алған. Алайда, қазіргі заман әдебиеті өкілдерінің, әсіресе, балалар әдебиеті авторларының шығарм-ғында Жұмбақтар топтамасы жиі кездеседі. Сондықтан оны тек фольклорлық жанр аясында шектеуге болмайды.
Үйде жездем жатыр,
Жез белбауын орап жатыр.
Жез белбауын орап жатыр.
Бес жерінен буынған,
Еңбек десе жұмылған.
Еңбек десе жұмылған.
Сақалы жоқ, шашы бар,
Бет-аузы жоқ, басы бар.
Белін бекем байлаған,
Қоқсықты қоймай айдаған.
Бет-аузы жоқ, басы бар.
Белін бекем байлаған,
Қоқсықты қоймай айдаған.
Бір үйден бала көрдім басы жалпақ,
Белінде белбеуі бар бунақ-бунақ.
Тымтынып үй ішінде жүгіреді,
Ерте-кеш, анда-санда, уақ-уақ.
Белінде белбеуі бар бунақ-бунақ.
Тымтынып үй ішінде жүгіреді,
Ерте-кеш, анда-санда, уақ-уақ.
Белі бір, белбеуі он бір,
Кетпейді өмір бойы бетінен кір.
Кетпейді өмір бойы бетінен кір.
Бір қыз қарап тұр,
Шашын тарап тұр.
Белін буып тұр,
Бетін жуып тұр.
Шашын тарап тұр.
Белін буып тұр,
Бетін жуып тұр.
Базардан белбайлау қыз әкелдім.
Белін берік байлаған,
Босағадан жай алған.
Лас, қоқыр, шаң-тозаң,
Қосақтап бәрін айдаған.
Босағадан жай алған.
Лас, қоқыр, шаң-тозаң,
Қосақтап бәрін айдаған.
Жақсы жерде жүреді,
Жаман жерде жатады.
Жаман жерде жатады.
Жалпақ бетті батыр,
Белін буып жатыр.
Белін буып жатыр.
Қараңғы үйде белін буған бек жатыр.
Мен көрдім бір теңізден темір қайық,
Әр пенде сол қайықты көруі лайық.
Үстіне түндігі жоқ үйді тігіп,
Кетеді риза болып барша халық.
Әр пенде сол қайықты көруі лайық.
Үстіне түндігі жоқ үйді тігіп,
Кетеді риза болып барша халық.
Дәмді-дәмді тағамдарды жинайды,
Қонақтарды көңілдене сыйлайды.
Қонақтарды көңілдене сыйлайды.
Есікте жасауыл бар екі қатар,
Барғанда ұрып-соғып қан қақсатар.
Ол адам жәбірленіп тұрғанында,
Біреу кеп ар жағынан әрі тартар,
Алып барып онан..
Барғанда ұрып-соғып қан қақсатар.
Ол адам жәбірленіп тұрғанында,
Біреу кеп ар жағынан әрі тартар,
Алып барып онан..
Қол ауызға берді,
Ауыз жауызға берді,
Жауыз ирек жол арқылы
Барлығын қазынаға берді.
жауабы - Ішкен тамақ
Ауыз жауызға берді,
Жауыз ирек жол арқылы
Барлығын қазынаға берді.
жауабы - Ішкен тамақ
Аппақ қардай,
Дәмі балдай.
Дәмі балдай.
Алтын алдым жапырақ,
Жатқан жері топырақ,
Алтынменен аптаған,
Күміспенен қаптаған.
Жатқан жері топырақ,
Алтынменен аптаған,
Күміспенен қаптаған.
Ашылмайды қабағы,
Әркімнің де тамағы.
Ашуланса болады,
Ұлпадай жұмсақ жабағы.
Әркімнің де тамағы.
Ашуланса болады,
Ұлпадай жұмсақ жабағы.
Дастарханға түспейді,
Қазанда піспейді,
Дәмі аузынан кетпейді.
жауабы - Ана сүті
Қазанда піспейді,
Дәмі аузынан кетпейді.
жауабы - Ана сүті
Бір дария қайнайды екен көбік атып,
Ішінде жайын да жүр мехнат тартып.
Өткелі бар, дарияның аралы жоқ,
Келе ме білсе жайын оған қайтып.
жауабы..
Ішінде жайын да жүр мехнат тартып.
Өткелі бар, дарияның аралы жоқ,
Келе ме білсе жайын оған қайтып.
жауабы..
Қызартып салдым,
Бозартып алдым.
жауабы - Қазанға салынған ет
Бозартып алдым.
жауабы - Қазанға салынған ет
Асты тақтай, үсті тақтай,
Арасында асыл мақтай.
жауабы - Жіліктің майы
Арасында асыл мақтай.
жауабы - Жіліктің майы
Кішкентай құдығымның суы тәтті.
жауабы - Жіліктің майы
жауабы - Жіліктің майы
Мың қойым суға жүзеді,
Қойшысы бірге жүзеді.
Қойшысы бірге жүзеді.
Секірме тастың үстінде
Сексен қойдың ізі бар.
жауабы - Леген үстіне жайылған құрт
Сексен қойдың ізі бар.
жауабы - Леген үстіне жайылған құрт