Бөлім: «Жұмбақтар жинағы»
Жұмбақ – адамның ой-өрісін, алғырлығын, білімін сынау мақсатында нақты бір зат немесе құбылыс тұспалдап сипатталатын шағын әдеби жанр.
Жұмбақ жанры дүние жүзі халықтары әдебиетінің көпшілігінде бар. Бұл жанрға Аристотель “Жұмбақ – жақсы жымдасқан метафора” деп анықтама берген. Жұмбақ әдебиеттің ежелгі үлгілерінде, ауыз әдебиетінде жиі кездесетіндіктен оны ғылымда “фольклорлық жанр”, “халықтық поэзияның шағын түрі” деп санау орын алған. Алайда, қазіргі заман әдебиеті өкілдерінің, әсіресе, балалар әдебиеті авторларының шығарм-ғында Жұмбақтар топтамасы жиі кездеседі. Сондықтан оны тек фольклорлық жанр аясында шектеуге болмайды.
Жұмбақ жанры дүние жүзі халықтары әдебиетінің көпшілігінде бар. Бұл жанрға Аристотель “Жұмбақ – жақсы жымдасқан метафора” деп анықтама берген. Жұмбақ әдебиеттің ежелгі үлгілерінде, ауыз әдебиетінде жиі кездесетіндіктен оны ғылымда “фольклорлық жанр”, “халықтық поэзияның шағын түрі” деп санау орын алған. Алайда, қазіргі заман әдебиеті өкілдерінің, әсіресе, балалар әдебиеті авторларының шығарм-ғында Жұмбақтар топтамасы жиі кездеседі. Сондықтан оны тек фольклорлық жанр аясында шектеуге болмайды.
Бір нәрсе аяғы бар, тұяғы жоқ,
Мойны бар, басы менен құлағы жоқ.
Артында бір көлденең ағашы бар,
Сонда да мал секілді сияғы жоқ.
Мойны бар, басы менен құлағы жоқ.
Артында бір көлденең ағашы бар,
Сонда да мал секілді сияғы жоқ.
Аузы бар да тілі жоқ,
Құйрығы бар да жүні жоқ.
Құйрығы бар да жүні жоқ.
Ымпиттым да жымпиттым,
Жүнін алып сымпиттым.
Жүнін алып сымпиттым.
Кішкене ұлым бар,
Кірген-шыққан сүйеді.
Кірген-шыққан сүйеді.
Он екі аққу, бір тақыр,
Бір тақыр көлді жағалайды.
Бір тақыр көлді жағалайды.
Тұтқасы бар ұстайтын,
Алақандай жерге қыстайтын,
Сағат болмай көшеді,
Тиіп кетсең ұшады.
Алақандай жерге қыстайтын,
Сағат болмай көшеді,
Тиіп кетсең ұшады.
Ерте тұрып шатыра жайдым.
Таңертең тұрып шатырымды құрдым.
Бір қарыс, екі тұтам бойы бар-ды,
Өзінің сақилықтан ойы бар-ды.
Өзінің сақилықтан ойы бар-ды.
От басында омпиған,
Омырауы томпиған.
Омырауы томпиған.
От басында таукешік.
От басында бүкір шал,
Тірлігіне шүкір шал.
Тірлігіне шүкір шал.
Мұрны ұзын, аузы көрдей қара кемпір,
Төркіні Бұқар жақта, өзі жесір,
Бір күні бұл қашып кетер-ау деп,
Сыртынан бес кісіні қойдық кепіл.
Төркіні Бұқар жақта, өзі жесір,
Бір күні бұл қашып кетер-ау деп,
Сыртынан бес кісіні қойдық кепіл.
Бір нәрсе өзі жансыз,аяғы жоқ,
Су менен шөптен басқа қорегі жоқ,
Ішін ашып қарасаң бір мезгілде,
Тұрады жеген жемі жабағы боп.
Су менен шөптен басқа қорегі жоқ,
Ішін ашып қарасаң бір мезгілде,
Тұрады жеген жемі жабағы боп.
Адамға қарайтұғын қабағы жоқ,
От пенен судан басқа тамағы жоқ.
Біраздан соң қарасаң аузын ашып,
Ішіндегі қалады жабағы боп.
От пенен судан басқа тамағы жоқ.
Біраздан соң қарасаң аузын ашып,
Ішіндегі қалады жабағы боп.
Көзіме көрінеді сары болып,
Ішінде от пен су жары болып,
Төрт аяғы түйенің табанындай,
Екі құлағы шошқаның қабанындай.
Ішінде от пен су жары болып,
Төрт аяғы түйенің табанындай,
Екі құлағы шошқаның қабанындай.
Көзіме көрінеді сары болып,
Ішінде от пен су жары болып,
Төрт аяғы түйенің табанындай,
Екі құлағы шошқаның қабанындай.
Ішінде от пен су жары болып,
Төрт аяғы түйенің табанындай,
Екі құлағы шошқаның қабанындай.
Сылдыр-сылдыр сары айғыр,
Ашуланса кісінер,
Құлындары құла ала,
Құйрық жалы қара ала.
Ашуланса кісінер,
Құлындары құла ала,
Құйрық жалы қара ала.
Аузы бар арқасында иегі жоқ,
Далаға кіріп шығар тірегі жоқ,
Күл менен жаңқа жеп, су ішеді,
Байғұстың онан басқа қорегі жоқ.
Далаға кіріп шығар тірегі жоқ,
Күл менен жаңқа жеп, су ішеді,
Байғұстың онан басқа қорегі жоқ.
Арығы жоқ, жабы жоқ,
Су ағады сыртылдап,
Ортасында бір нәрсе,
Қызарады жылтылдап.
Су ағады сыртылдап,
Ортасында бір нәрсе,
Қызарады жылтылдап.
Қоқан бөркі басында, қос қоржыны қолында,
Ханда жақсы көрініп отырады қасында.
Өзен емес, көл емес, су ағады жылпылдап,
Ортасында бір нәрсе..
Ханда жақсы көрініп отырады қасында.
Өзен емес, көл емес, су ағады жылпылдап,
Ортасында бір нәрсе..
Жылғасы жоқ, саясы жоқ,
Су ағар жылтырап.
Ортасында бір нәрсе,
Қызарады қылтырап.
Дәлекей қалпақ басында,
Екі бала қасында.
Қайда тақыр..
Су ағар жылтырап.
Ортасында бір нәрсе,
Қызарады қылтырап.
Дәлекей қалпақ басында,
Екі бала қасында.
Қайда тақыр..
Ғаламат төрт аяғын басып тұрған,
Сырғасын құлағына асып тұрған.
Ысқырған айдаһардай айдыны бар,
Аузынан гауһар отын шашып тұрған.
Сырғасын құлағына асып тұрған.
Ысқырған айдаһардай айдыны бар,
Аузынан гауһар отын шашып тұрған.
Айтайын бір жұмбағымды саған нұсқап,
Басына бөрік киер, құндыз ұстап;
Үстіне ақ бешпетін киіп алып,
Жүреді екі қолын артына ұстап.
Басына бөрік киер, құндыз ұстап;
Үстіне ақ бешпетін киіп алып,
Жүреді екі қолын артына ұстап.
Айуан төрт аяғын басып тұрған,
Аузынан заһар отын шашып тұрған.
Аузынан заһар отын шашып тұрған.