Бөлім: «Жұмбақтар жинағы»
Жұмбақ – адамның ой-өрісін, алғырлығын, білімін сынау мақсатында нақты бір зат немесе құбылыс тұспалдап сипатталатын шағын әдеби жанр.
Жұмбақ жанры дүние жүзі халықтары әдебиетінің көпшілігінде бар. Бұл жанрға Аристотель “Жұмбақ – жақсы жымдасқан метафора” деп анықтама берген. Жұмбақ әдебиеттің ежелгі үлгілерінде, ауыз әдебиетінде жиі кездесетіндіктен оны ғылымда “фольклорлық жанр”, “халықтық поэзияның шағын түрі” деп санау орын алған. Алайда, қазіргі заман әдебиеті өкілдерінің, әсіресе, балалар әдебиеті авторларының шығарм-ғында Жұмбақтар топтамасы жиі кездеседі. Сондықтан оны тек фольклорлық жанр аясында шектеуге болмайды.
Жұмбақ жанры дүние жүзі халықтары әдебиетінің көпшілігінде бар. Бұл жанрға Аристотель “Жұмбақ – жақсы жымдасқан метафора” деп анықтама берген. Жұмбақ әдебиеттің ежелгі үлгілерінде, ауыз әдебиетінде жиі кездесетіндіктен оны ғылымда “фольклорлық жанр”, “халықтық поэзияның шағын түрі” деп санау орын алған. Алайда, қазіргі заман әдебиеті өкілдерінің, әсіресе, балалар әдебиеті авторларының шығарм-ғында Жұмбақтар топтамасы жиі кездеседі. Сондықтан оны тек фольклорлық жанр аясында шектеуге болмайды.
Күндіз әйнегі сынады,
Түнде орнында тұрады.
Түнде орнында тұрады.
Айдаһар күндіз жатып, түнде шығар,
Қаһарлы қалыбына әркім құмар,
Болыпты туғаннан-ақ күнмен талас,
Күнді көрсе айдаһардың жүзі солар.
Қаһарлы қалыбына әркім құмар,
Болыпты туғаннан-ақ күнмен талас,
Күнді көрсе айдаһардың жүзі солар.
Керегенің басында кепкен бауыр,
Кесіп алса таусылмас неткен бауыр?!
Кесіп алса таусылмас неткен бауыр?!
Көп моншақ ішінде бір түйір қалам.
Көлде жүрген ақ үйрек,
Түнде бар да, күндіз жоқ.
Түнде бар да, күндіз жоқ.
Үй астында ақ тоқым.
Жабық астында жарты күлше.
Төсек астында жарты нан.
Ақырған айдаһардай арыстаным,
Айтысып тағы жұмбақ қалыспағын.
Екі өркеш, жеті башпай жұмбағым бар,
Осыны ойламай тап, данышпаным.
жауабы - Ай..
Айтысып тағы жұмбақ қалыспағын.
Екі өркеш, жеті башпай жұмбағым бар,
Осыны ойламай тап, данышпаным.
жауабы - Ай..
Қарындасы қонаға
Ағасын іздеп келгенде,
Ағасы қашып кетеді,
Үйден шығып бір жерге.
жауабы - Ай мен күн
Ағасын іздеп келгенде,
Ағасы қашып кетеді,
Үйден шығып бір жерге.
жауабы - Ай мен күн
Ғажайып сылақтаған бір арғымақ,
Бірі алтын, бірі күміс екі құлақ,
Болғанда жеті әйелмен аямай-ақ.
жауабы - Күн, ай,отыз күн, апта
Бірі алтын, бірі күміс екі құлақ,
Болғанда жеті әйелмен аямай-ақ.
жауабы - Күн, ай,отыз күн, апта
Көк жүзіне қарасаң, төбеңде тұрады,
Көл бетіне қарасаң, төменде тұрады.
жауабы
Күн, ай, жұлдыздар
Көл бетіне қарасаң, төменде тұрады.
жауабы
Күн, ай, жұлдыздар
Керегенің басында кепкен жаулық,
Кет десем де кетпейді, неткен жаулық?
жауабы - Күннің кереге басына түскен сәулесі
Кет десем де кетпейді, неткен жаулық?
жауабы - Күннің кереге басына түскен сәулесі
Ақ сандығым ашылды,
Қызарып жалын шашылды.
Қызарып жалын шашылды.
Ақ сандығым ашылды,
Ішінен дүрлер шашылды.
жауабы - Күннің көзі
Ішінен дүрлер шашылды.
жауабы - Күннің көзі
Ұзын-ұзын сырғанақ ,
Ұшығына кім жетер?
Асыл бесік күйкентай,
Жұмыртқасын кім табар?
жауабы - Күннің батуы, шығуы
Ұшығына кім жетер?
Асыл бесік күйкентай,
Жұмыртқасын кім табар?
жауабы - Күннің батуы, шығуы
Аспанда бір айна бар,
Әлемді көріп айналар.
Әлемді көріп айналар.
Қызыл күлше тау асады,
Ыстық нұрын шашады.
Ыстық нұрын шашады.
Дүниеде бір алыпты көрдім күшті,
Бар салмақ дүниедегі соған түсті,
Құнарлы қуатынан тояттанып,
Әр түрлі жер бетінде жеміс пісті.
Бар салмақ дүниедегі соған түсті,
Құнарлы қуатынан тояттанып,
Әр түрлі жер бетінде жеміс пісті.
Ар жағында орманның,
Ар жағында таулардың,
Алтын кеспек домалар.
Ар жағында таулардың,
Алтын кеспек домалар.
Табан, табан, табан ақ,
Табаны жалпақ қоян ақ.
Күлген көзі күмістен,
Келе жатыр қоян ақ.
Табаны жалпақ қоян ақ.
Күлген көзі күмістен,
Келе жатыр қоян ақ.
Жалғанда бір нәрсе бар аяқ қапты,
Ұшады кешке дейін дамыл таппай.
Ұшады кешке дейін дамыл таппай.
Ай далада ақ шатыр,
Ақ шатырдың ішінде
Қызыл көзді шал жатыр.
жауабы - Аспан, күн
Ақ шатырдың ішінде
Қызыл көзді шал жатыр.
жауабы - Аспан, күн
Көрінді ту алыстан көкше теңіз,
Тырнадан он бірі арық, бірі семіз,
Бөлініп бір топ үйрек кетті-ау ұшып,
Ол үйрек әлде жеті, әлде сегіз.
жауабы..
Тырнадан он бірі арық, бірі семіз,
Бөлініп бір топ үйрек кетті-ау ұшып,
Ол үйрек әлде жеті, әлде сегіз.
жауабы..
Бір анасы, бір атасы,
Бірнеше мың баласы.
жауабы - Ай, күн, жұлдыздар
Бірнеше мың баласы.
жауабы - Ай, күн, жұлдыздар