Бөлім: «Жұмбақтар жинағы»
Жұмбақ – адамның ой-өрісін, алғырлығын, білімін сынау мақсатында нақты бір зат немесе құбылыс тұспалдап сипатталатын шағын әдеби жанр.
Жұмбақ жанры дүние жүзі халықтары әдебиетінің көпшілігінде бар. Бұл жанрға Аристотель “Жұмбақ – жақсы жымдасқан метафора” деп анықтама берген. Жұмбақ әдебиеттің ежелгі үлгілерінде, ауыз әдебиетінде жиі кездесетіндіктен оны ғылымда “фольклорлық жанр”, “халықтық поэзияның шағын түрі” деп санау орын алған. Алайда, қазіргі заман әдебиеті өкілдерінің, әсіресе, балалар әдебиеті авторларының шығарм-ғында Жұмбақтар топтамасы жиі кездеседі. Сондықтан оны тек фольклорлық жанр аясында шектеуге болмайды.
Жұмбақ жанры дүние жүзі халықтары әдебиетінің көпшілігінде бар. Бұл жанрға Аристотель “Жұмбақ – жақсы жымдасқан метафора” деп анықтама берген. Жұмбақ әдебиеттің ежелгі үлгілерінде, ауыз әдебиетінде жиі кездесетіндіктен оны ғылымда “фольклорлық жанр”, “халықтық поэзияның шағын түрі” деп санау орын алған. Алайда, қазіргі заман әдебиеті өкілдерінің, әсіресе, балалар әдебиеті авторларының шығарм-ғында Жұмбақтар топтамасы жиі кездеседі. Сондықтан оны тек фольклорлық жанр аясында шектеуге болмайды.
Күн батқан соң жайылдық,
Таң атқанша тойындық.
Таң атып жарық түскен соң,
Тойынып алып жойылдық.
Таң атқанша тойындық.
Таң атып жарық түскен соң,
Тойынып алып жойылдық.
Көкте күлімдейді,
Қолға ілінбейді.
Бірінен бірінің
Қашықтығы білінбейді.
жауабы - Жұлдыз
Қолға ілінбейді.
Бірінен бірінің
Қашықтығы білінбейді.
жауабы - Жұлдыз
Күндіз бәрі қашады,
Түнде аспанды басады.
Түнде аспанды басады.
Атасы мен анасы,
Миллионнан көп баласы.
Миллионнан көп баласы.
Бір байдың мың қойы қоздайды екен,
Біреуі біреуінен озбайды екен.
Болғанмен алтын астау, күміс күндеу,
Болғанша қиямет қайым тозбайды екен.
Біреуі біреуінен озбайды екен.
Болғанмен алтын астау, күміс күндеу,
Болғанша қиямет қайым тозбайды екен.
Бірталай тары шаштым там басына,
Әуре болып толтыра алмай қамбасына,
Қиыстырып өлеңмен жұмбақ қылдым,
Ойлағандар мәнісін аңдасында.
Әуре болып толтыра алмай қамбасына,
Қиыстырып өлеңмен жұмбақ қылдым,
Ойлағандар мәнісін аңдасында.
Таң атқанша тары шаштым.
Біз, біз, біз едік,
Отыз арба қыз едік,
Бір тақтайға жиналдық,
Таң атқанда жоқ болдық.
Отыз арба қыз едік,
Бір тақтайға жиналдық,
Таң атқанда жоқ болдық.
Шым-шытыр,
Шиедей қотыр.
Шиедей қотыр.
Тақиям толған сөк,
Ерте тұрсам дым да жоқ.
Ерте тұрсам дым да жоқ.
Етегім толы сөк,
Ерте тұрсам жоқ.
Ерте тұрсам жоқ.
Біреуде отряд көп сан жетпейді,
Күндіз олар ешкімге көрінбейді.
Мізбақпай ұзақ түнде күзетте боп,
Тұруға бір орында ерінбейді.
Күндіз олар ешкімге көрінбейді.
Мізбақпай ұзақ түнде күзетте боп,
Тұруға бір орында ерінбейді.
Көп моншақ үй үстіне қойдым шашып,
Қарасам толып жатыр көзін ашып.
Үйіме сәулеленіп түссе жарық,
Кетеді әлгі моншақ бәрі қашып.
Қарасам толып жатыр көзін ашып.
Үйіме сәулеленіп түссе жарық,
Кетеді әлгі моншақ бәрі қашып.
Үй үстінде ұсақ тас.
Тақырда Аймағамбет өліп жатыр,
Қасында есек жемі толып жатыр.
жауабы - Ай мен жұлдыз
Қасында есек жемі толып жатыр.
жауабы - Ай мен жұлдыз
Әуелі айтатыным асыл шөлмек,
Бір толып, бір азайып қайта келмек.
Сарайда жанып тұрған сансыз шырақ,
Адамға оңай емес санап білмек.
жауабы - Ай..
Бір толып, бір азайып қайта келмек.
Сарайда жанып тұрған сансыз шырақ,
Адамға оңай емес санап білмек.
жауабы - Ай..
Тақырда тайдың ізі,
Айналасы қойдың ізі.
жауабы - Ай мен жұлдыз
Айналасы қойдың ізі.
жауабы - Ай мен жұлдыз
Көп бауырсақ ішінде бір қалаш.
Тап-тап, табан ақ,
Табаны жалпақ қоян-ақ,
Тайшыағардан су ішіп,
Туып тұрған дуадақ.
Табаны жалпақ қоян-ақ,
Тайшыағардан су ішіп,
Туып тұрған дуадақ.
Он төрт - он бес жасында
Адамның басындай.
Бір және отыз жасында
Адамның қасындай.
Адамның басындай.
Бір және отыз жасында
Адамның қасындай.
Кейде орта, кейде толы бір тегене,
Көрінер кейде күндіз, кейде түнде,
Бетіне ақ шағыдан перде тартқан,
Балалар, ойлап қара, бұл немене?
Көрінер кейде күндіз, кейде түнде,
Бетіне ақ шағыдан перде тартқан,
Балалар, ойлап қара, бұл немене?
Күндіз күннен таярмын,
Түнде әлемге аянмын.
Түнде әлемге аянмын.
Қонақтап күнде келер су бетіне,
Пар келмес гауһар заты келбетіне.
Сәулесі су жүзінде дірілдейді,
Тамаша қарап тұрсаң суретіне.
Пар келмес гауһар заты келбетіне.
Сәулесі су жүзінде дірілдейді,
Тамаша қарап тұрсаң суретіне.
Жабықта жарты нан.
Кішкентай нан барша ғаламға жетеді.