Бөлім: «Жұмбақтар жинағы»
Жұмбақ – адамның ой-өрісін, алғырлығын, білімін сынау мақсатында нақты бір зат немесе құбылыс тұспалдап сипатталатын шағын әдеби жанр.
Жұмбақ жанры дүние жүзі халықтары әдебиетінің көпшілігінде бар. Бұл жанрға Аристотель “Жұмбақ – жақсы жымдасқан метафора” деп анықтама берген. Жұмбақ әдебиеттің ежелгі үлгілерінде, ауыз әдебиетінде жиі кездесетіндіктен оны ғылымда “фольклорлық жанр”, “халықтық поэзияның шағын түрі” деп санау орын алған. Алайда, қазіргі заман әдебиеті өкілдерінің, әсіресе, балалар әдебиеті авторларының шығарм-ғында Жұмбақтар топтамасы жиі кездеседі. Сондықтан оны тек фольклорлық жанр аясында шектеуге болмайды.
Жұмбақ жанры дүние жүзі халықтары әдебиетінің көпшілігінде бар. Бұл жанрға Аристотель “Жұмбақ – жақсы жымдасқан метафора” деп анықтама берген. Жұмбақ әдебиеттің ежелгі үлгілерінде, ауыз әдебиетінде жиі кездесетіндіктен оны ғылымда “фольклорлық жанр”, “халықтық поэзияның шағын түрі” деп санау орын алған. Алайда, қазіргі заман әдебиеті өкілдерінің, әсіресе, балалар әдебиеті авторларының шығарм-ғында Жұмбақтар топтамасы жиі кездеседі. Сондықтан оны тек фольклорлық жанр аясында шектеуге болмайды.
Бейнесі суда дірілдейді,
Қармаққа бірақ ілінбейді.
Қармаққа бірақ ілінбейді.
Екі доп ауысты,
Бір шеңберді тауысты.
жауабы - Күн, Ай, Тәулік
Бір шеңберді тауысты.
жауабы - Күн, Ай, Тәулік
Күн мен түннің кеңдігін,
Жер шарының ендігін,
Қақ бөліп тұр тепе-тең,
Жұмыр жердің белдігі.
жауабы - Экватор
Жер шарының ендігін,
Қақ бөліп тұр тепе-тең,
Жұмыр жердің белдігі.
жауабы - Экватор
Мекені көкте екі ару,
Бір-бірін көруге зәру.
жауабы - Күн мен Ай
Бір-бірін көруге зәру.
жауабы - Күн мен Ай
Әлемнің бар екі күзетшісі;
Бірі — күндіз тынығады,
Бірі — түнде тынығады.
жауабы - Күн мен Ай
Бірі — күндіз тынығады,
Бірі — түнде тынығады.
жауабы - Күн мен Ай
Жайғаным түкті кілем,
Ілгенім — тықыр кілем.
жауабы - Жер мен Аспан
Ілгенім — тықыр кілем.
жауабы - Жер мен Аспан
Тіршілік аусар тек,
Ұстасаң қауқар жоқ,
Айналам қоршау көк,
Одан асқан кәусар жоқ.
Ұстасаң қауқар жоқ,
Айналам қоршау көк,
Одан асқан кәусар жоқ.
Әйнектей көгілдір,
Теңіздей тым мөлдір.
Теңіздей тым мөлдір.
Төріңде тұр нұр көзі,
Жердің биік күмбезі.
Жердің биік күмбезі.
Көкжиегі тұйық дөң,
Шатыр тіккен биік кең.
Шатыр тіккен биік кең.
Салмағың бар өлшесем,
Көрінбейсің көзге сен.
Көрінбейсің көзге сен.
Бір нәрсе жер мен көктің арасында
Көрінбейді өзі түгіл қарасы да,
Білінбей жер үстінде жүрсе-дағы,
Пайдалы адамзаттың баласына.
Көрінбейді өзі түгіл қарасы да,
Білінбей жер үстінде жүрсе-дағы,
Пайдалы адамзаттың баласына.
Бар ма, жоқ па, анық білмейсің,
О жоқ жерде өмір сүрмейсің.
О жоқ жерде өмір сүрмейсің.
Аспанда ұшып жүрген алты торғай,
Өмірбақи жүреді жерге қонбай.
Өмірбақи жүреді жерге қонбай.
Туғанда алтау едім,
Өле-өле жетеу болдым.
Өле-өле жетеу болдым.
Байладым бір қазыққа екі жылқы,
Екі жігіт ала алмай болды күлкі,
Жетеуі бір қызға ғашық болып,
Ағарды қасіреттен сақал-мұрты.
жауабы ..
Екі жігіт ала алмай болды күлкі,
Жетеуі бір қызға ғашық болып,
Ағарды қасіреттен сақал-мұрты.
жауабы ..
Бап-бап, басы бар,
Алтын ердің қасы бар,
Бұны тапқан адамның
Жүз жиырма да жасы бар.
Алтын ердің қасы бар,
Бұны тапқан адамның
Жүз жиырма да жасы бар.
Мен бір жұмбақ айтайын асыл досқа,
Бір сарай толып тұрған ақ күміске,
Болғанда алты тауық, жеті тақ-тақ,
Баршасы қорқады екен тоты..
Бір сарай толып тұрған ақ күміске,
Болғанда алты тауық, жеті тақ-тақ,
Баршасы қорқады екен тоты..
Алты қоян қашады бұдан былай,
Жеті лашын қуады ұдай-ұдай.
Артынан екі бүркіт тағы кетті,
Шешіп бер жұмбағымды қарап тұрмай.
жауабы - Үркер..
Жеті лашын қуады ұдай-ұдай.
Артынан екі бүркіт тағы кетті,
Шешіп бер жұмбағымды қарап тұрмай.
жауабы - Үркер..
Алты қаз, жеті үйрек, бір бөдене,
Кейде орта, кейде толы сары тегене,
Тұнық пенен лайдың арасынан,
Бір аққу ұшып шықты қанат кере.
жауабы ..
Кейде орта, кейде толы сары тегене,
Тұнық пенен лайдың арасынан,
Бір аққу ұшып шықты қанат кере.
жауабы ..
Аспанда ұшып жүрген жеті торғай,
Барады бір-біріне қосыла алмай.
жауабы - Жетіқарақшы
Барады бір-біріне қосыла алмай.
жауабы - Жетіқарақшы
Бір емен, жеті терек, алты қайың,
Бұтағы толып жатыр дайым, дайым,
Ішінде шынар терек, үш қарағай,
Өңгесін айта беріп не қылайын?
жауабы ..
Бұтағы толып жатыр дайым, дайым,
Ішінде шынар терек, үш қарағай,
Өңгесін айта беріп не қылайын?
жауабы ..
Алтын бәкі,
Күміс сәкі
Қырық қысырақ,
Бір сәуірік.
жауабы - Күн, Шолпан, жұлдыз, ай
Күміс сәкі
Қырық қысырақ,
Бір сәуірік.
жауабы - Күн, Шолпан, жұлдыз, ай
Қиырсыз бір теңіз бар ол немене,
Құбылып қалқиды алтын бір тегене,
Сансыз құс жүзеді ортасында,
Алты қаз, жеті үйрек, үш бөдене.
Оқшау жүр ақ..
Құбылып қалқиды алтын бір тегене,
Сансыз құс жүзеді ортасында,
Алты қаз, жеті үйрек, үш бөдене.
Оқшау жүр ақ..
Шым-шытыр, шиедей қотыр,
Оның ішінде әкем отыр.
жауабы - Жұлдыз бен ай
Оның ішінде әкем отыр.
жауабы - Жұлдыз бен ай