Бөлім: «Жұмбақтар жинағы»
Жұмбақ – адамның ой-өрісін, алғырлығын, білімін сынау мақсатында нақты бір зат немесе құбылыс тұспалдап сипатталатын шағын әдеби жанр.
Жұмбақ жанры дүние жүзі халықтары әдебиетінің көпшілігінде бар. Бұл жанрға Аристотель “Жұмбақ – жақсы жымдасқан метафора” деп анықтама берген. Жұмбақ әдебиеттің ежелгі үлгілерінде, ауыз әдебиетінде жиі кездесетіндіктен оны ғылымда “фольклорлық жанр”, “халықтық поэзияның шағын түрі” деп санау орын алған. Алайда, қазіргі заман әдебиеті өкілдерінің, әсіресе, балалар әдебиеті авторларының шығарм-ғында Жұмбақтар топтамасы жиі кездеседі. Сондықтан оны тек фольклорлық жанр аясында шектеуге болмайды.
Жұмбақ жанры дүние жүзі халықтары әдебиетінің көпшілігінде бар. Бұл жанрға Аристотель “Жұмбақ – жақсы жымдасқан метафора” деп анықтама берген. Жұмбақ әдебиеттің ежелгі үлгілерінде, ауыз әдебиетінде жиі кездесетіндіктен оны ғылымда “фольклорлық жанр”, “халықтық поэзияның шағын түрі” деп санау орын алған. Алайда, қазіргі заман әдебиеті өкілдерінің, әсіресе, балалар әдебиеті авторларының шығарм-ғында Жұмбақтар топтамасы жиі кездеседі. Сондықтан оны тек фольклорлық жанр аясында шектеуге болмайды.
Шидім, шидім, шидім құс,
Ши басына қонған құс.
Қарқаралы қара құс,
Хан басына қонған құс.
Ши басына қонған құс.
Қарқаралы қара құс,
Хан басына қонған құс.
Гүл ұшып гүлге қонады,
Гүл бақшам гүлге толады.
Гүл бақшам гүлге толады.
Бар екен бір мақұлық ұннан майда,
Өз басын айдайды екен қиын жайға,
Ұстасақ үгітіліп жоғалады,
Дамылдап отырмайды ешбір жайға.
Өз басын айдайды екен қиын жайға,
Ұстасақ үгітіліп жоғалады,
Дамылдап отырмайды ешбір жайға.
Он кемпір мұз арқалап тұр.
жауабы
Тырнақ
жауабы
Тырнақ
Жүруге жоқ, шығуға жарар жаны бар,
Тәртіппенен тұратын өз әлінше сәні бар.
Керек болар кейін деп түйіп алған,
Азық қылар бір азырақ дәні..
Тәртіппенен тұратын өз әлінше сәні бар.
Керек болар кейін деп түйіп алған,
Азық қылар бір азырақ дәні..
Екі бөліп жотаны,
Сұлап жатқан семсердей.
Тас қайрақтай табаны,
Жатады бір теңселмей,
Құмырсқадай қаптап жай,
Машиналар мың қилы,
Тізбектеліп..
Сұлап жатқан семсердей.
Тас қайрақтай табаны,
Жатады бір теңселмей,
Құмырсқадай қаптап жай,
Машиналар мың қилы,
Тізбектеліп..
Өртесең де ерімейді,
Не тот басып шірімейді,
Өн бойына су сіңбейді,
Ылғал тартып, ірімейді.
жауабы
Тас
Не тот басып шірімейді,
Өн бойына су сіңбейді,
Ылғал тартып, ірімейді.
жауабы
Тас
Қурап тұрған кеңістік,
Күн күйдірер маңдайды.
Аптабы бар ең ыстық,
Кебірсітер таңдайды.
жауабы
Шөл
Күн күйдірер маңдайды.
Аптабы бар ең ыстық,
Кебірсітер таңдайды.
жауабы
Шөл
Шөміші жоқ,
Теңізді сапырады.
Кебісі жоқ,
Егінді жапырады.
жауабы
Дауыл
Теңізді сапырады.
Кебісі жоқ,
Егінді жапырады.
жауабы
Дауыл
Көрінбейді өзі,
Терезені ұрады.
Айтатын жоқ сөзі,
Ысқырып тұрады,
Болмаса да аяқ-көзі,
Серуен де құрады.
Бұл не?
Терезені ұрады.
Айтатын жоқ сөзі,
Ысқырып тұрады,
Болмаса да аяқ-көзі,
Серуен де құрады.
Бұл не?
Бір дүлей күш — қас пейілді,
Итереді кеудеңнен.
Алысайын десең,
Қолға түкте іліктейді.
Итереді кеудеңнен.
Алысайын десең,
Қолға түкте іліктейді.
Жерді тырнап,
Бұтаны ырғап.
Шөпті сипап,
Ұшады зырлап,
Жанын қинап,
Ұлиды зарлап.
Бұтаны ырғап.
Шөпті сипап,
Ұшады зырлап,
Жанын қинап,
Ұлиды зарлап.
Шөпті жапырып,
Құмды сапырып,
Қоқысты үйіріп,
Әкеткен не шүйіріп?
Құмды сапырып,
Қоқысты үйіріп,
Әкеткен не шүйіріп?
Туған жердің белбеуі,
Шұбатылып қалыпты.
Керемет-ау кернеуі,
Тасты тесіп, жарыпты.
Шұбатылып қалыпты.
Керемет-ау кернеуі,
Тасты тесіп, жарыпты.
Бірде былдыр-былдыр,
Сәбилердің тіліндей,
Бірде сыңғыр-сыңғыр,
Қоңыраудың үніндей,
Ән сап жатқан ерінбей,
Бұл не?
Сәбилердің тіліндей,
Бірде сыңғыр-сыңғыр,
Қоңыраудың үніндей,
Ән сап жатқан ерінбей,
Бұл не?
Еш тесікке тұрмайды,
Ол жоқта жер құрғайды.
Ол жоқта жер құрғайды.
Күннің көзі түйілді,
Көкте бұлт үйірілді.
Сұйық моншақ шашылып,
Жерге нәр боп құйылды.
Көкте бұлт үйірілді.
Сұйық моншақ шашылып,
Жерге нәр боп құйылды.
Алдымда тұрды ақ түбіт,
Бірақ ұстай алмадым,
Жүгіріп барып аптығып.
Бірақ ұстай алмадым,
Жүгіріп барып аптығып.
Аспан түйді қабағын,
Сұр пердесін керді де,
Жапты жердің танабын.
Сұр пердесін керді де,
Жапты жердің танабын.
Сұрғылт түтін,
Бүркесе маңайды,
Адастырар талайды.
Бүркесе маңайды,
Адастырар талайды.
Жиегіне шатырдың,
Судан шеге қатырдым.
Судан шеге қатырдым.
Мұхитта дәу бір —
Қалқып тау тұр.
Қалқып тау тұр.
Қыс бойы біз коньки тепкенде,
Айдынның мөп-мөлдір көгілдір,
Тозбаған көрпесі,
Көктемде
Бір күнде-ақ бой-бой боп сөгілді.
Айдынның мөп-мөлдір көгілдір,
Тозбаған көрпесі,
Көктемде
Бір күнде-ақ бой-бой боп сөгілді.
Көлдің беті көк әйнек,
Сырғанауға, тым әйбет!
жауабы
Мұз
Сырғанауға, тым әйбет!
жауабы
Мұз
Мүлгіп тұрған бақ тыныш,
Ораныпты ақ күміс.
жауабы
Қырау
Ораныпты ақ күміс.
жауабы
Қырау