Бөлім: «Жұмбақтар жинағы»
Жұмбақ – адамның ой-өрісін, алғырлығын, білімін сынау мақсатында нақты бір зат немесе құбылыс тұспалдап сипатталатын шағын әдеби жанр.
Жұмбақ жанры дүние жүзі халықтары әдебиетінің көпшілігінде бар. Бұл жанрға Аристотель “Жұмбақ – жақсы жымдасқан метафора” деп анықтама берген. Жұмбақ әдебиеттің ежелгі үлгілерінде, ауыз әдебиетінде жиі кездесетіндіктен оны ғылымда “фольклорлық жанр”, “халықтық поэзияның шағын түрі” деп санау орын алған. Алайда, қазіргі заман әдебиеті өкілдерінің, әсіресе, балалар әдебиеті авторларының шығарм-ғында Жұмбақтар топтамасы жиі кездеседі. Сондықтан оны тек фольклорлық жанр аясында шектеуге болмайды.
Жұмбақ жанры дүние жүзі халықтары әдебиетінің көпшілігінде бар. Бұл жанрға Аристотель “Жұмбақ – жақсы жымдасқан метафора” деп анықтама берген. Жұмбақ әдебиеттің ежелгі үлгілерінде, ауыз әдебиетінде жиі кездесетіндіктен оны ғылымда “фольклорлық жанр”, “халықтық поэзияның шағын түрі” деп санау орын алған. Алайда, қазіргі заман әдебиеті өкілдерінің, әсіресе, балалар әдебиеті авторларының шығарм-ғында Жұмбақтар топтамасы жиі кездеседі. Сондықтан оны тек фольклорлық жанр аясында шектеуге болмайды.
Бір мақұлық келе жатыр маң-маң басып,
Құтылмас көзге түссе жолдан қашып.
Бұл жерде оны табар еш адам жоқ,
Таппаса үлкен молда кітап..
Құтылмас көзге түссе жолдан қашып.
Бұл жерде оны табар еш адам жоқ,
Таппаса үлкен молда кітап..
Бір мақұлық мойны жуан, тірсегі ұзын,
Тікпесе өзі етік, сақтар бізін.
Тағы да іске ыңғайлы қайшысы бар,
Іс тігіп көрген де емес еш..
Тікпесе өзі етік, сақтар бізін.
Тағы да іске ыңғайлы қайшысы бар,
Іс тігіп көрген де емес еш..
Кішкене ғана бойы бар,
Адам жейтін ойы бар.
жауабы
Бит, бүрге
Адам жейтін ойы бар.
жауабы
Бит, бүрге
Домалақ таудың басында
Тоқты қошқар ойнайды.
жауабы
Бит
Тоқты қошқар ойнайды.
жауабы
Бит
Алпыс тісті айдаһар,
Ешқайда қадам баспайды.
Қозғамасаң жатады,
Ештеңеден саспайды.
Ағаштан тамақ жейді екен,
Жұтпай шайнап..
Ешқайда қадам баспайды.
Қозғамасаң жатады,
Ештеңеден саспайды.
Ағаштан тамақ жейді екен,
Жұтпай шайнап..
Тыру-тыру тырналар,
Тауға қарай жорғалар.
жауабы
Ара
Тауға қарай жорғалар.
жауабы
Ара
Қатар-қатар қара нар,
Аспанменен бара бар,
Алды биік, арты жар.
жауабы
Құмырсқа
Аспанменен бара бар,
Алды биік, арты жар.
жауабы
Құмырсқа
Екі басы жұдырықтай,
Ортасы қылдырықтай.
жауабы
Құмырсқа
Ортасы қылдырықтай.
жауабы
Құмырсқа
Ұзын-ұзын ұзардай,
Ұзыннан аққан сулардай.
Ағаш атқа мінгізіп,
Ұзартып қойған мұнардай.
Ұзыннан аққан сулардай.
Ағаш атқа мінгізіп,
Ұзартып қойған мұнардай.
Аспаннан ұшып түсті жатқан тері,
Қалың тоғай ну жыныс жатқан жері.
Қалың тоғай ну жыныс жатқан жері.
Кішкене ғана түйме тас,
Атан түйе тарта алмас.
Атан түйе тарта алмас.
Қарайып ұшты қарғадай,
Бармаған жері қалмады-ай.
Жерге түсті, ін қазды,
Аяғымен тырмалай.
жауабы
Қоңыз
Бармаған жері қалмады-ай.
Жерге түсті, ін қазды,
Аяғымен тырмалай.
жауабы
Қоңыз
Ғажайып бір нәрсе бар қатқан тері,
Өзінің қалың тоғай жатқан жері.
Бір күні аштан өлмей, тоқтан өлер,
Жігіттің мұны табар..
Өзінің қалың тоғай жатқан жері.
Бір күні аштан өлмей, тоқтан өлер,
Жігіттің мұны табар..
Бір мақұлық айдалада қорған салған,
Азапты ажалдымен соған барған.
Мен емес бұл жұмысты айтып жүрген,
Бұрынғы азамат ер содан..
Азапты ажалдымен соған барған.
Мен емес бұл жұмысты айтып жүрген,
Бұрынғы азамат ер содан..
Ана таудың басында ұйыған қатық,
Ол қатықты көрмейді дәмін тартып,
Дәмін татқан қалады сеспей қатып.
жауабы
Қара құрт
Ол қатықты көрмейді дәмін тартып,
Дәмін татқан қалады сеспей қатып.
жауабы
Қара құрт
Біз жаздық аулым қонған текшесіне,
Етіктің жез қақтырдым өкшесіне.
Айуанда төрт аяқты бір нәрсе бар,
Бөренесін байлаған бөксесіне.
Етіктің жез қақтырдым өкшесіне.
Айуанда төрт аяқты бір нәрсе бар,
Бөренесін байлаған бөксесіне.
Бар еді бір жұмбағым жүрген сайда,
Қолында қылышы жоқ, екі найза.
Қарынды екі найза болғанменен
Қылыш пен ай балтадай болмақ қайда.
Қолында қылышы жоқ, екі найза.
Қарынды екі найза болғанменен
Қылыш пен ай балтадай болмақ қайда.
Ат басты,
Арқар мүйізді,
Бөрі кеуделі,
Бөкен санды,
Қос қанатты,
Құмырсқа ізді,
Бота тірсекті.
Арқар мүйізді,
Бөрі кеуделі,
Бөкен санды,
Қос қанатты,
Құмырсқа ізді,
Бота тірсекті.
Бір құс бар ұшып жүріп ән салады,
Әркімге қонақ болып бір барады.
Барлығы мақұлықтың ығыр болып,
Дауысын естігендер зар қағады.
Әркімге қонақ болып бір барады.
Барлығы мақұлықтың ығыр болып,
Дауысын естігендер зар қағады.
Өзім үшін сені ұрам,
Сен үшін өзімді ұрам,
Сен үшін өзімді ұрсам-
Ағады менің қаным,
Жарылады сенің қарның.
жауабы
Маса
Сен үшін өзімді ұрам,
Сен үшін өзімді ұрсам-
Ағады менің қаным,
Жарылады сенің қарның.
жауабы
Маса
Аспанда ақ сары құс шу салады,
Жабысып тақыр жерден су алады.
Адамнан су алған тым өзгеше
Дуылдатып денеңе у салады.
жауабы
Безгек масасы
Жабысып тақыр жерден су алады.
Адамнан су алған тым өзгеше
Дуылдатып денеңе у салады.
жауабы
Безгек масасы
Қарабай аттан жығылды,
Халық соған жиылды.
жауабы
Түкірікке жиылған шыбын
Халық соған жиылды.
жауабы
Түкірікке жиылған шыбын
Қыс кезінде ұйықтап жатар,
Жаз мезгілі думан ашар.
Жаз мезгілі думан ашар.
Бар жұмысы ермегі.
Талмай қанат қағады.
Еңбекті қош көрмейді,
Жат ыдысты бағады.
Талмай қанат қағады.
Еңбекті қош көрмейді,
Жат ыдысты бағады.
Иісшіл - ит емес,
Ұшады -құс емес.
Ұшады -құс емес.