Бөлім: «Жұмбақтар жинағы»
Жұмбақ – адамның ой-өрісін, алғырлығын, білімін сынау мақсатында нақты бір зат немесе құбылыс тұспалдап сипатталатын шағын әдеби жанр.
Жұмбақ жанры дүние жүзі халықтары әдебиетінің көпшілігінде бар. Бұл жанрға Аристотель “Жұмбақ – жақсы жымдасқан метафора” деп анықтама берген. Жұмбақ әдебиеттің ежелгі үлгілерінде, ауыз әдебиетінде жиі кездесетіндіктен оны ғылымда “фольклорлық жанр”, “халықтық поэзияның шағын түрі” деп санау орын алған. Алайда, қазіргі заман әдебиеті өкілдерінің, әсіресе, балалар әдебиеті авторларының шығарм-ғында Жұмбақтар топтамасы жиі кездеседі. Сондықтан оны тек фольклорлық жанр аясында шектеуге болмайды.
Жұмбақ жанры дүние жүзі халықтары әдебиетінің көпшілігінде бар. Бұл жанрға Аристотель “Жұмбақ – жақсы жымдасқан метафора” деп анықтама берген. Жұмбақ әдебиеттің ежелгі үлгілерінде, ауыз әдебиетінде жиі кездесетіндіктен оны ғылымда “фольклорлық жанр”, “халықтық поэзияның шағын түрі” деп санау орын алған. Алайда, қазіргі заман әдебиеті өкілдерінің, әсіресе, балалар әдебиеті авторларының шығарм-ғында Жұмбақтар топтамасы жиі кездеседі. Сондықтан оны тек фольклорлық жанр аясында шектеуге болмайды.
Қалқан құлақ,
Қанаты бар шатырдай.
Жардан жырақ,
Түнде ұшады батырдай.
жауабы
Жарқанат
Қанаты бар шатырдай.
Жардан жырақ,
Түнде ұшады батырдай.
жауабы
Жарқанат
Қалқиып құлағы,
Күндiз бұғады.
Серуенге тек,
Түнде шығады.
жауабы
Жарқанат
Күндiз бұғады.
Серуенге тек,
Түнде шығады.
жауабы
Жарқанат
Түнде жортады,
Жарықта қорқады.
жауабы
Жарқанат
Жарықта қорқады.
жауабы
Жарқанат
Күндiз сөнген шырағы,
Түнде көрер қырағы.
Тiкiрейiп айдары,
Егiн жауын қырады.
жауабы
Үкi
Түнде көрер қырағы.
Тiкiрейiп айдары,
Егiн жауын қырады.
жауабы
Үкi
Шұнтиып қос құлағы,
Түнде көрер қырағы.
жауабы
Үкi
Түнде көрер қырағы.
жауабы
Үкi
Қара жағал кiшкене,
Қанаты бар сүйрiктей.
Оған теңдес құс кәне?
Тапшы осындай жүйрiктi?
жауабы
Жағалтай
Қанаты бар сүйрiктей.
Оған теңдес құс кәне?
Тапшы осындай жүйрiктi?
жауабы
Жағалтай
Жұдырықтай шұбар құс,
Мекенi қыр,
Жұпар дүз.
Дыбыс шықса тыпырлап,
Ұшады тез бытырап.
жауабы
Шiл
Мекенi қыр,
Жұпар дүз.
Дыбыс шықса тыпырлап,
Ұшады тез бытырап.
жауабы
Шiл
Қызықтырар әрi
Қарай берсең табылар,
Алуан түстi бояудың,
Өн бойында бәрi бар.
жауабы
Қырғауыл
Қарай берсең табылар,
Алуан түстi бояудың,
Өн бойында бәрi бар.
жауабы
Қырғауыл
Тақылдатып,
Мазаны ап,
Ағаштарды тазалап,
Ормандарды емдейдi,
Зиянкестi жазалап.
Мазаны ап,
Ағаштарды тазалап,
Ормандарды емдейдi,
Зиянкестi жазалап.
Ағашта болса егер мең,
Хабар берiп морземен,
Тұмсығымен емдейдi,
Сосын көңiл демдейдi.
Хабар берiп морземен,
Тұмсығымен емдейдi,
Сосын көңiл демдейдi.
Шуға бөлеп жағаны,
Қанаттарын қағады,
Айдын судың түлегi,
Шабақ iлiп жүредi.
Қанаттарын қағады,
Айдын судың түлегi,
Шабақ iлiп жүредi.
Үп-үшкiр таяғы,
Жылан көзiн ояды.
Жылан көзiн ояды.
Ұзақ тектес құс,
Шiркей жеп.
Ауыл маңынан
Ұзап кетпес құс.
Шiркей жеп.
Ауыл маңынан
Ұзап кетпес құс.
Қалқып тұрып аспанда,
Үн шығарып сан қилы,
Өнерiне басқанда,
Тұла бойың балқиды.
жауабы
Бозторғай
Үн шығарып сан қилы,
Өнерiне басқанда,
Тұла бойың балқиды.
жауабы
Бозторғай
Әуеде бiр ноқат
Тапжылмай қалқып тұр,
Әдемi бiр ырғақ
Аспаннан шалқып тұр.
жауабы
Бозторғай
Тапжылмай қалқып тұр,
Әдемi бiр ырғақ
Аспаннан шалқып тұр.
жауабы
Бозторғай
Екi айыр құйрығы,
Қияқ мұрт қанаты,
Ұшқырлардың жүйрiгi.
жауабы
Қарлығаш
Қияқ мұрт қанаты,
Ұшқырлардың жүйрiгi.
жауабы
Қарлығаш
Бұдыр-бұдыр балшықты,
Жинады да талшықты.
Ұқсатып қамытқа,
Үй салды жабыққа.
жауабы
Қарлығаш
Жинады да талшықты.
Ұқсатып қамытқа,
Үй салды жабыққа.
жауабы
Қарлығаш
Ботаға ұқсас саны бар,
Шөл даланың құмайы.
Шәлкем мiнез жануар,
Ашу қысқан ұдайы.
жауабы
Түйеқұс
Шөл даланың құмайы.
Шәлкем мiнез жануар,
Ашу қысқан ұдайы.
жауабы
Түйеқұс
Сирағы ұқсас қамысқа,
Мойыны бар сорайған,
Денесi бар,
Алыстан
Қарақшыдай қарайған.
жауабы
Көкқұтан
Мойыны бар сорайған,
Денесi бар,
Алыстан
Қарақшыдай қарайған.
жауабы
Көкқұтан
Сирағы ұзын,
Тырнағы ұзын.
Балықты сүзбей,
Ұстайтын шоқып,
Тұмсығы бiздей.
жауабы
Тырна
Тырнағы ұзын.
Балықты сүзбей,
Ұстайтын шоқып,
Тұмсығы бiздей.
жауабы
Тырна
Көк жүзiнде жылжып жай,
Керуен құрған тiзiлiп,
Iлгек-iлгек шынжырдай,
Қалмайды олар үзiлiп?
жауабы
Тырна
Керуен құрған тiзiлiп,
Iлгек-iлгек шынжырдай,
Қалмайды олар үзiлiп?
жауабы
Тырна
Имек тұмсық алғыр құс.
жауабы
Қаршыға
жауабы
Қаршыға
Кеудесi қайқандап,
Жүредi байпандап.
жауабы
Қаз
Жүредi байпандап.
жауабы
Қаз
Салатын ұяны.
Өткiр көзi шегiр,
Бүргенiн құртар тұяғы.
жауабы
Бүркiт
Өткiр көзi шегiр,
Бүргенiн құртар тұяғы.
жауабы
Бүркiт
Бекінген бір тау теке тұшалау үйге,
Құдайым оны салды мұндай күйге.
Күн шықса жатады салқын үйде,
Күн жауғанда кетеді жапан түзге.
жауабы
Ұлу
Құдайым оны салды мұндай күйге.
Күн шықса жатады салқын үйде,
Күн жауғанда кетеді жапан түзге.
жауабы
Ұлу