Бөлім: «Жұмбақтар жинағы»
Жұмбақ – адамның ой-өрісін, алғырлығын, білімін сынау мақсатында нақты бір зат немесе құбылыс тұспалдап сипатталатын шағын әдеби жанр.
Жұмбақ жанры дүние жүзі халықтары әдебиетінің көпшілігінде бар. Бұл жанрға Аристотель “Жұмбақ – жақсы жымдасқан метафора” деп анықтама берген. Жұмбақ әдебиеттің ежелгі үлгілерінде, ауыз әдебиетінде жиі кездесетіндіктен оны ғылымда “фольклорлық жанр”, “халықтық поэзияның шағын түрі” деп санау орын алған. Алайда, қазіргі заман әдебиеті өкілдерінің, әсіресе, балалар әдебиеті авторларының шығарм-ғында Жұмбақтар топтамасы жиі кездеседі. Сондықтан оны тек фольклорлық жанр аясында шектеуге болмайды.
Жұмбақ жанры дүние жүзі халықтары әдебиетінің көпшілігінде бар. Бұл жанрға Аристотель “Жұмбақ – жақсы жымдасқан метафора” деп анықтама берген. Жұмбақ әдебиеттің ежелгі үлгілерінде, ауыз әдебиетінде жиі кездесетіндіктен оны ғылымда “фольклорлық жанр”, “халықтық поэзияның шағын түрі” деп санау орын алған. Алайда, қазіргі заман әдебиеті өкілдерінің, әсіресе, балалар әдебиеті авторларының шығарм-ғында Жұмбақтар топтамасы жиі кездеседі. Сондықтан оны тек фольклорлық жанр аясында шектеуге болмайды.
Жасыл желек алабым,
Жыл маусымы боламын.
Алғы әріпті өшірсең,
Ең әдепті боласың.
жауабы
Сүлгі - Үлгі
Жыл маусымы боламын.
Алғы әріпті өшірсең,
Ең әдепті боласың.
жауабы
Сүлгі - Үлгі
Ақ бояуға қанықпын,
Бағалымын, мамықпын.
Бас әріпім алмасса,
Төрт бұрышты жазықпын.
жауабы
Мақта - Тақта
Бағалымын, мамықпын.
Бас әріпім алмасса,
Төрт бұрышты жазықпын.
жауабы
Мақта - Тақта
«Ж» әрпімен бастасаң,
Көрінеді бар маңым.
«Ж»-ны сызып тастасаң,
Су ағатын арнамын.
жауабы
Жарық - Арық
Көрінеді бар маңым.
«Ж»-ны сызып тастасаң,
Су ағатын арнамын.
жауабы
Жарық - Арық
Жатам құстар тобына,
Азығымын адамның.
«Ы»-ны қоссаң соңыма,
Жылқы етімін – тағаммын.
жауабы
Қаз - Қазы
Азығымын адамның.
«Ы»-ны қоссаң соңыма,
Жылқы етімін – тағаммын.
жауабы
Қаз - Қазы
Қатты соғып жүрегім,
Қорқып, үркіп жүремін,
«Қ» орнына «Н» қойсаң,
Күшке толар білегім.
жауабы
Қоян - Ноян
Қорқып, үркіп жүремін,
«Қ» орнына «Н» қойсаң,
Күшке толар білегім.
жауабы
Қоян - Ноян
Шеге қағар шеберге,
Ең қажетті құралмын.
«Б»-ны өшірсең егер де,
Жігер берер ұранмын.
жауабы
Балға - Алға
Ең қажетті құралмын.
«Б»-ны өшірсең егер де,
Жігер берер ұранмын.
жауабы
Балға - Алға
«Қ» орнына «Д» қойсаң,
Боламын кеңістік.
жауабы
Қала - Дала
Боламын кеңістік.
жауабы
Қала - Дала
«Қ» әрпінен бастасаң,
Көмірге ұқсас түрім бар.
«Қ»-ны сызып тастасаң,
Жасаймын шөп гүлін бал.
жауабы
Қара - Ара
Көмірге ұқсас түрім бар.
«Қ»-ны сызып тастасаң,
Жасаймын шөп гүлін бал.
жауабы
Қара - Ара
Сән берем, әркімге, көңілге,
Ұқсаймын көктемгі өңірге.
Әріпті бастапқы сызса егер.
Жөн сілтер ұстазбын өмірге.
жауабы
Мата - Ата
Ұқсаймын көктемгі өңірге.
Әріпті бастапқы сызса егер.
Жөн сілтер ұстазбын өмірге.
жауабы
Мата - Ата
Қақ тіліп жотаны,
Қасқайып жатады.
«Ж» орнын «Қ» басса,
Адамнан табады.
жауабы
Жол - Қол
Қасқайып жатады.
«Ж» орнын «Қ» басса,
Адамнан табады.
жауабы
Жол - Қол
Бір адам шаттанса,
Мен оған бауырмын.
«Б»-ны «У»-ға ауыстырса
Өлшеммін, дәуірмін.
жауабы
Бақыт - Уақыт
Мен оған бауырмын.
«Б»-ны «У»-ға ауыстырса
Өлшеммін, дәуірмін.
жауабы
Бақыт - Уақыт
Кезерді ерінің,
Шөбі болмас жерінің.
«Ш» орнына «К» тұрса.
Өсімдіктің нәрімін.
жауабы
Шөл - Көл
Шөбі болмас жерінің.
«Ш» орнына «К» тұрса.
Өсімдіктің нәрімін.
жауабы
Шөл - Көл
Шалқимын арнамда – бесікте,
Ал бірақ тұрмаймын тесікте.
Алғашқы дыбысым өзгерсе,
Көкте ұшып жүремін, көшіп те.
жауабы
Су - Бу
Ал бірақ тұрмаймын тесікте.
Алғашқы дыбысым өзгерсе,
Көкте ұшып жүремін, көшіп те.
жауабы
Су - Бу
Ұқсайтұғын жылқыға,
Қамыс құлақ көлікпін.
«К» орнына «П» қойсаң,
Ойлантуға берікпін.
жауабы
Есек - Есеп
Қамыс құлақ көлікпін.
«К» орнына «П» қойсаң,
Ойлантуға берікпін.
жауабы
Есек - Есеп
Майысқақпын, нәзікпін,
Садақ болып иілем.
Соңғы әріп «Н» болса,
Қалдығына азықтың,
Қоқыстарға үйілем.
жауабы
Шыбық - Шыбын
Садақ болып иілем.
Соңғы әріп «Н» болса,
Қалдығына азықтың,
Қоқыстарға үйілем.
жауабы
Шыбық - Шыбын
«Ү» тұрса қызып табаны,
Қыртысты жазып тегістер,
«Ү» түсіп қалса жаманы,
Құлама болар тегіс жер.
жауабы
Үтік - Тік
Қыртысты жазып тегістер,
«Ү» түсіп қалса жаманы,
Құлама болар тегіс жер.
жауабы
Үтік - Тік
Алғашқы буыны – құс,
Соңғы қос әрпі – түс.
Екеуін қосып жіберсең,
Көл жағалап тік өсем.
жауабы
Құр - Ақ - Құрақ
Соңғы қос әрпі – түс.
Екеуін қосып жіберсең,
Көл жағалап тік өсем.
жауабы
Құр - Ақ - Құрақ
«Қ»-дан егер бастасаң,
Түндей қара бір түспін.
«Ш»-дан егер бастасаң,
Ернеуі кең ыдыспын.
жауабы
Қара - Шара
Түндей қара бір түспін.
«Ш»-дан егер бастасаң,
Ернеуі кең ыдыспын.
жауабы
Қара - Шара
«Ж»-дан бастасаң,
Жыл мезгілі болады.
«Қ»-дан бастасаң,
Құсқа айнала қалады.
жауабы
Жаз - Қаз
Жыл мезгілі болады.
«Қ»-дан бастасаң,
Құсқа айнала қалады.
жауабы
Жаз - Қаз
Егер «С»-дан бастасаң,
Бір баласы қазақтың.
С-ны алып тастасаң,
Ең тәуірі ол, тамақтың.
жауабы
Сайран - Айран
Бір баласы қазақтың.
С-ны алып тастасаң,
Ең тәуірі ол, тамақтың.
жауабы
Сайран - Айран
О-дан бастасаң,
Тәуір дейді, мені кім?
О-ны алып тастасаң.
Мен ешкінің төлімін.
жауабы
Олақ - Лақ
Тәуір дейді, мені кім?
О-ны алып тастасаң.
Мен ешкінің төлімін.
жауабы
Олақ - Лақ
Егер «М»-ден бастасаң,
Тағамның бір түрімін.
«М»-ны алып тастасаң,
Түнгі аспанның нұрымын.
жауабы
Май - Ай
Тағамның бір түрімін.
«М»-ны алып тастасаң,
Түнгі аспанның нұрымын.
жауабы
Май - Ай
Сөз басында «Б»-болса,
Бас киімің боламын.
Сөз басында «Ө»-болса,
Жазда пісіп соламын.
жауабы
Бөрік - Өрік
Бас киімің боламын.
Сөз басында «Ө»-болса,
Жазда пісіп соламын.
жауабы
Бөрік - Өрік
Оңға қарай,
Оқысаң да – бір халық.
Солға қарай
Оқысаң да – бір халық.
Бір буыным – құс,
Бір буыным – түс.
жауабы
Қазақ - Қаз - Ақ
Оқысаң да – бір халық.
Солға қарай
Оқысаң да – бір халық.
Бір буыным – құс,
Бір буыным – түс.
жауабы
Қазақ - Қаз - Ақ
Егер «И»-ден бастасаң,
Хайуанаттың түрімін.
«И»-ді алып тастасаң,
Әріптердің бірімін.
жауабы
Ит - Т
Хайуанаттың түрімін.
«И»-ді алып тастасаң,
Әріптердің бірімін.
жауабы
Ит - Т