Бөлім: «Жұмбақтар жинағы»
Жұмбақ – адамның ой-өрісін, алғырлығын, білімін сынау мақсатында нақты бір зат немесе құбылыс тұспалдап сипатталатын шағын әдеби жанр.
Жұмбақ жанры дүние жүзі халықтары әдебиетінің көпшілігінде бар. Бұл жанрға Аристотель “Жұмбақ – жақсы жымдасқан метафора” деп анықтама берген. Жұмбақ әдебиеттің ежелгі үлгілерінде, ауыз әдебиетінде жиі кездесетіндіктен оны ғылымда “фольклорлық жанр”, “халықтық поэзияның шағын түрі” деп санау орын алған. Алайда, қазіргі заман әдебиеті өкілдерінің, әсіресе, балалар әдебиеті авторларының шығарм-ғында Жұмбақтар топтамасы жиі кездеседі. Сондықтан оны тек фольклорлық жанр аясында шектеуге болмайды.
Жұмбақ жанры дүние жүзі халықтары әдебиетінің көпшілігінде бар. Бұл жанрға Аристотель “Жұмбақ – жақсы жымдасқан метафора” деп анықтама берген. Жұмбақ әдебиеттің ежелгі үлгілерінде, ауыз әдебиетінде жиі кездесетіндіктен оны ғылымда “фольклорлық жанр”, “халықтық поэзияның шағын түрі” деп санау орын алған. Алайда, қазіргі заман әдебиеті өкілдерінің, әсіресе, балалар әдебиеті авторларының шығарм-ғында Жұмбақтар топтамасы жиі кездеседі. Сондықтан оны тек фольклорлық жанр аясында шектеуге болмайды.
Шөлде
Гүлдейдi, құлпырады,
Суда
Өмiрi қырқылады.
Гүлдейдi, құлпырады,
Суда
Өмiрi қырқылады.
Әсем гүлдi өсiмдiк,
Жыл бойы тұрады.
Жапырағы көгерiп,
Салтанат та құрады,
Гүлшоқ болып өрiлiп.
Жыл бойы тұрады.
Жапырағы көгерiп,
Салтанат та құрады,
Гүлшоқ болып өрiлiп.
Жазғы киiмi жасыл,
Қысқы киiмi ақшыл.
жауабы
Қар жамылған ағаш
Қысқы киiмi ақшыл.
жауабы
Қар жамылған ағаш
Жазда жайнайды,
Күзде жайрайды.
жауабы
Ағаш жапырағы
Күзде жайрайды.
жауабы
Ағаш жапырағы
Жасыл болып жыпырлап өнедi,
Сары болып үзiлiп семедi.
жауабы
Жапырақтар
Сары болып үзiлiп семедi.
жауабы
Жапырақтар
Топырақтан нәр алып,
Тамырлары таралып.
Өсiп шықты еккенiм,
Көрiктендi мекенiм.
жауабы
Ағаш көшетi
Тамырлары таралып.
Өсiп шықты еккенiм,
Көрiктендi мекенiм.
жауабы
Ағаш көшетi
Қысы-жазы шешпейтiн,
Көйлегi бар жасылдан.
Өзгертпейдi еш кейпiн,
Жаралғандай асылдан.
Көйлегi бар жасылдан.
Өзгертпейдi еш кейпiн,
Жаралғандай асылдан.
Ағаштардың көркемi,
Мәңгi жасыл бұтағы.
Мекен ғып тау-өлкенi,
Кәусәр ауа жұтады.
Мәңгi жасыл бұтағы.
Мекен ғып тау-өлкенi,
Кәусәр ауа жұтады.
Жасыл тонының бояуы,
Жыл он екi ай оңбайды.
Дiнi, бүршiктi сояуы
Қысқы аязға тоңбайды.
Жыл он екi ай оңбайды.
Дiнi, бүршiктi сояуы
Қысқы аязға тоңбайды.
Дауылға да, аязға да,
Шыдап бағар мiзбақпай.
Тау етегi тұрағы,
Жап-жасыл боп тұрады.
Шыдап бағар мiзбақпай.
Тау етегi тұрағы,
Жап-жасыл боп тұрады.
Дауылға нық күшi,
Ағаштың мықтысы.
жауабы
Емен
Ағаштың мықтысы.
жауабы
Емен
Арулары бақшаның,
Көктемдi қатты сағынып.
Шуаққа шықты
Шап шағын,
Бантиктерiн тағынып.
жауабы
Алма ағашы
Көктемдi қатты сағынып.
Шуаққа шықты
Шап шағын,
Бантиктерiн тағынып.
жауабы
Алма ағашы
Қар астында қыстады,
Ақпен бөркiн тастады.
жауабы
Бәйшешек
Ақпен бөркiн тастады.
жауабы
Бәйшешек
Күн нұрымен пiседi,
Уылжып қолға түседi.
Уылжып қолға түседi.
Үйi де жоқ,
Күйi де жоқ.
Бiрақ
Жауыннан да,
Дауылдан да
Қымсынбайды.
Ыстыққа да,
Суыққа да
Шын шыдайды
Шешуiн айта ғой,
Балалар бiлсiн..
Күйi де жоқ.
Бiрақ
Жауыннан да,
Дауылдан да
Қымсынбайды.
Ыстыққа да,
Суыққа да
Шын шыдайды
Шешуiн айта ғой,
Балалар бiлсiн..
Тау тау ақ қар,
Ерiмейдi ыстықта.
Ерiмейдi ыстықта.
Кең алқап ақ түске,
Бейне бiр малғандай.
Күзде де, тал түсте,
Қар жауып қалғандай.
жауабы
Мақта алқабы
Бейне бiр малғандай.
Күзде де, тал түсте,
Қар жауып қалғандай.
жауабы
Мақта алқабы
Жүзiн орап гүлменен,
Күнге қарап телмiрер.
Тiспен шағып,
Тiлменен,
Дәмiн татқан ел бiлер.
Күнге қарап телмiрер.
Тiспен шағып,
Тiлменен,
Дәмiн татқан ел бiлер.
Қалпағы бар дөңгелек,
Сары гүлмен қоршалған.
Қарай-қарай күнге ерек,
Мойны талып шаршаған.
Сары гүлмен қоршалған.
Қарай-қарай күнге ерек,
Мойны талып шаршаған.
Сырнайынан төгiп жыр,
Күнге сәлем берiп тұр.
Күнге сәлем берiп тұр.
Күндi аңдып шалқалап,
Гүлмен жапқан қалқалап,
Бақшада өскен теректiң
Дәндерiнен май тамар,
Шағып жеген нәр табар.
Гүлмен жапқан қалқалап,
Бақшада өскен теректiң
Дәндерiнен май тамар,
Шағып жеген нәр табар.
Көрсең өскен желiсiн,
Жапырағы қазтабан.
Мөлдiр қара жемiсiн,
Қыста емес, жаз табам.
Жапырағы қазтабан.
Мөлдiр қара жемiсiн,
Қыста емес, жаз табам.
Түбi толған құмалақ.
Қос құлағы қалқайып,
Су iшкен сайын марқайып.
Күн ысыса тон жинайды,
Доп болғанда ел жинайды.
Су iшкен сайын марқайып.
Күн ысыса тон жинайды,
Доп болғанда ел жинайды.
Доптар жатыр желiсi бар,
Қабат-қабат терiсi бар.
Қабат-қабат терiсi бар.