Бөлім: «Жұмбақтар жинағы»
Жұмбақ – адамның ой-өрісін, алғырлығын, білімін сынау мақсатында нақты бір зат немесе құбылыс тұспалдап сипатталатын шағын әдеби жанр.
Жұмбақ жанры дүние жүзі халықтары әдебиетінің көпшілігінде бар. Бұл жанрға Аристотель “Жұмбақ – жақсы жымдасқан метафора” деп анықтама берген. Жұмбақ әдебиеттің ежелгі үлгілерінде, ауыз әдебиетінде жиі кездесетіндіктен оны ғылымда “фольклорлық жанр”, “халықтық поэзияның шағын түрі” деп санау орын алған. Алайда, қазіргі заман әдебиеті өкілдерінің, әсіресе, балалар әдебиеті авторларының шығарм-ғында Жұмбақтар топтамасы жиі кездеседі. Сондықтан оны тек фольклорлық жанр аясында шектеуге болмайды.
Жұмбақ жанры дүние жүзі халықтары әдебиетінің көпшілігінде бар. Бұл жанрға Аристотель “Жұмбақ – жақсы жымдасқан метафора” деп анықтама берген. Жұмбақ әдебиеттің ежелгі үлгілерінде, ауыз әдебиетінде жиі кездесетіндіктен оны ғылымда “фольклорлық жанр”, “халықтық поэзияның шағын түрі” деп санау орын алған. Алайда, қазіргі заман әдебиеті өкілдерінің, әсіресе, балалар әдебиеті авторларының шығарм-ғында Жұмбақтар топтамасы жиі кездеседі. Сондықтан оны тек фольклорлық жанр аясында шектеуге болмайды.
Қабырғаның кең төрi,
Ажыратпай ұстап түр.
Жұмыр болат шеңберi.
жауабы
Белдеу
Ажыратпай ұстап түр.
Жұмыр болат шеңберi.
жауабы
Белдеу
Дәу шеңбер шатырлы,
Төрт тамырлы,
Ақ жаулық жамылды.
жауабы
Түңлiк, оның төрт бауы
Төрт тамырлы,
Ақ жаулық жамылды.
жауабы
Түңлiк, оның төрт бауы
Түрiлiп тұрар бiр басы,
Бұрышсыз үйдiң мұржасы.
жауабы
Түңлiк
Бұрышсыз үйдiң мұржасы.
жауабы
Түңлiк
Ұшы екi айыр ақ таяқ,
Сүйенiп тұр жатпай-ақ.
жауабы
Бақан
Сүйенiп тұр жатпай-ақ.
жауабы
Бақан
Тақиялы сүмбi тал тiзбегi,
Ақ шапан жамылды жүн тегi.
жауабы
Үзiк
Ақ шапан жамылды жүн тегi.
жауабы
Үзiк
Имек бүйiр ұшының,
Бұйдасы бар.
Қырлы сүйiр ұшының
Ұясы бар.
жауабы
Уық
Бұйдасы бар.
Қырлы сүйiр ұшының
Ұясы бар.
жауабы
Уық
Тұмсығын тесiп,
Жүннен бұйда есiп.
Қазыққа байладым.
жауабы
Уық
Жүннен бұйда есiп.
Қазыққа байладым.
жауабы
Уық
Ортасы ашық,
Шомбал төрт қазық.
Тiк тұрар күн ұзын,
Екеуi тым ұзын.
Бiрi – онда.
Бiрi – солда.
Қатар жатқан таласа,
Екеуiнiң бойы аласа.
Бiрi..
Шомбал төрт қазық.
Тiк тұрар күн ұзын,
Екеуi тым ұзын.
Бiрi – онда.
Бiрi – солда.
Қатар жатқан таласа,
Екеуiнiң бойы аласа.
Бiрi..
Қабырғасы тор көз,
Төбесiнде зор көз.
жауабы
Кереге, шаңырақ
Төбесiнде зор көз.
жауабы
Кереге, шаңырақ
Керсең,
Алып тор жолды парақтай,
Жайсаң,
Қатарлап сызған жолақтай.
жауабы
Кереге
Алып тор жолды парақтай,
Жайсаң,
Қатарлап сызған жолақтай.
жауабы
Кереге
Жетпiс екi найзаны,
Бiрiктiрiп ұстап тұр,
Ата-бабаның қай жаны,
Ие болса оған – ұшпақ бiр.
жауабы
Шаңырақ
Бiрiктiрiп ұстап тұр,
Ата-бабаның қай жаны,
Ие болса оған – ұшпақ бiр.
жауабы
Шаңырақ
Төбедегi көзiнен,
Күн сәулесi түседi.
Бұрышы жоқ төрiнен,
Самал еркiн еседi.
жауабы
Киiз үй
Күн сәулесi түседi.
Бұрышы жоқ төрiнен,
Самал еркiн еседi.
жауабы
Киiз үй
Аяғы жер тiреп,
Таяғы көк тiреп тұр.
жауабы
Киiз үй
Таяғы көк тiреп тұр.
жауабы
Киiз үй
Көзi көп қабырға,
Бiлiнбес жамауы.
Тұмсығын шатырға
Тығады сабауы,
Байланар ақырға,
Бұйдалы танауы.
жауабы
Киiз үй
Бiлiнбес жамауы.
Тұмсығын шатырға
Тығады сабауы,
Байланар ақырға,
Бұйдалы танауы.
жауабы
Киiз үй
Ұқсайтын шеңберге
Қабырғасы жиылып, керiледi.
Жиһазы мол кең бөлме,
Төбесiнен жұлдыздар көрiнедi.
жауабы
Киiз үй
Қабырғасы жиылып, керiледi.
Жиһазы мол кең бөлме,
Төбесiнен жұлдыздар көрiнедi.
жауабы
Киiз үй
Бұтаға iлген үлпершек,
Iшi нәрлi қызыл сөл,
Терiп алып үлгерсек.
жауабы
Бүлдірген
Iшi нәрлi қызыл сөл,
Терiп алып үлгерсек.
жауабы
Бүлдірген
Желден қатты сасады,
Томпалаңдап қашады.
Тiрелгенше дәңге кеп,
Дедектейдi дөңгелеп.
жауабы
Қаңбақ
Томпалаңдап қашады.
Тiрелгенше дәңге кеп,
Дедектейдi дөңгелеп.
жауабы
Қаңбақ
Тұлымы бар төбесiнде,
Күлтеленiп шумақталған,
Құлағы бар денесiнде,
Сұңғақ бойы бунақталған.
жауабы
Қамыс
Күлтеленiп шумақталған,
Құлағы бар денесiнде,
Сұңғақ бойы бунақталған.
жауабы
Қамыс
Басына үлпiлдетiп таққан шашақ,
Бұралып тал шыбықтай тұрған жасап.
жауабы
Қамыс
Бұралып тал шыбықтай тұрған жасап.
жауабы
Қамыс
Көлдi жердiң
Үкiлi аруы.
Өткiр желдiң,
Саз тартар қаруы.
Үкiлi аруы.
Өткiр желдiң,
Саз тартар қаруы.
Саздауыт жерде өседi,
Қош иiсi аңқыған,
Шипа өсiмдiк деседi.
Қош иiсi аңқыған,
Шипа өсiмдiк деседi.
Аумайды бiр қылыштан,
Пүлiш түсi жап-жасыл.
Соғылғандай мырыштан,
Өтпейтұғын жап-жасыл.
Пүлiш түсi жап-жасыл.
Соғылғандай мырыштан,
Өтпейтұғын жап-жасыл.
Өзiне шап шақ,
Киген қалпағы аппақ,
Балалар тұр қаптап.
Киген қалпағы аппақ,
Балалар тұр қаптап.
Тасты жапқан түк кiлем,
Тамыры жоқ мүк кiлең.
Тамыры жоқ мүк кiлең.
Тасты тесiп, күресiп,
Терең жайып тамырын.
Ақ күлгiн шөп тұр өсiп,
Қарсы ап дәйiм таң нұрын.
жауабы
Тау гүлi
Терең жайып тамырын.
Ақ күлгiн шөп тұр өсiп,
Қарсы ап дәйiм таң нұрын.
жауабы
Тау гүлi