Бөлім: «Жұмбақтар жинағы»
Жұмбақ – адамның ой-өрісін, алғырлығын, білімін сынау мақсатында нақты бір зат немесе құбылыс тұспалдап сипатталатын шағын әдеби жанр.
Жұмбақ жанры дүние жүзі халықтары әдебиетінің көпшілігінде бар. Бұл жанрға Аристотель “Жұмбақ – жақсы жымдасқан метафора” деп анықтама берген. Жұмбақ әдебиеттің ежелгі үлгілерінде, ауыз әдебиетінде жиі кездесетіндіктен оны ғылымда “фольклорлық жанр”, “халықтық поэзияның шағын түрі” деп санау орын алған. Алайда, қазіргі заман әдебиеті өкілдерінің, әсіресе, балалар әдебиеті авторларының шығарм-ғында Жұмбақтар топтамасы жиі кездеседі. Сондықтан оны тек фольклорлық жанр аясында шектеуге болмайды.
Жұмбақ жанры дүние жүзі халықтары әдебиетінің көпшілігінде бар. Бұл жанрға Аристотель “Жұмбақ – жақсы жымдасқан метафора” деп анықтама берген. Жұмбақ әдебиеттің ежелгі үлгілерінде, ауыз әдебиетінде жиі кездесетіндіктен оны ғылымда “фольклорлық жанр”, “халықтық поэзияның шағын түрі” деп санау орын алған. Алайда, қазіргі заман әдебиеті өкілдерінің, әсіресе, балалар әдебиеті авторларының шығарм-ғында Жұмбақтар топтамасы жиі кездеседі. Сондықтан оны тек фольклорлық жанр аясында шектеуге болмайды.
Басына үлпілдетіп таққан шашақ,
Бұралып тал шыбықтай тұрған жасап.
жауабы
Қамыс
Бұралып тал шыбықтай тұрған жасап.
жауабы
Қамыс
Онда барып ондай болдым,
Мұнда келіп мұндай болдым,
Белін буған қындай болдым.
Мұнда келіп мұндай болдым,
Белін буған қындай болдым.
Ұшарымды жел біледі,
Қонарымды сай біледі.
Қонарымды сай біледі.
Бір-ақ жерде жасында
Тұрды оранып жасылға.
Қартайғанда сарғайды,
Кезіп кетті сай-сайды.
Тұрды оранып жасылға.
Қартайғанда сарғайды,
Кезіп кетті сай-сайды.
Шеңбер жасап өседі,
Желмен бірге көшеді.
Желмен бірге көшеді.
Бар екен бір асыл зат жерден өнген,
Кезуге жер дүниені өзі көнген.
Барады дөңгеленіп тор жорғадай,
Айдалада жүруге тым-ақ жөндем.
жауабы
Қаңбақ
Кезуге жер дүниені өзі көнген.
Барады дөңгеленіп тор жорғадай,
Айдалада жүруге тым-ақ жөндем.
жауабы
Қаңбақ
Әкесінен баласы бұрын туады.
жауабы
Шөмеле
жауабы
Шөмеле
Ұзын-ұзын ұзарды,
Іші неге қызарды,
Аузы-басын түк басып
Басы неге мұңайды?
жауабы
Қонақ деген шөп
Іші неге қызарды,
Аузы-басын түк басып
Басы неге мұңайды?
жауабы
Қонақ деген шөп
Айт десе жүгірмес,
Су тисе сілкінбес.
Су тисе сілкінбес.
Бес-бес біләлі,
Білектері қыналы,
Жасыл ала тон киіп,
Жайнап шыққан біләлі.
жауабы
Қызғалдақ
Білектері қыналы,
Жасыл ала тон киіп,
Жайнап шыққан біләлі.
жауабы
Қызғалдақ
Қырға кілем жайдым.
жауабы
Қызғалдақ
жауабы
Қызғалдақ
Көгеріп май алдында түрге келген,
Күшімен адамзаттың өсіп-өнген.
Тамыз бен қыркүйекте күні толып,
Әлеумет пайдаланар алып жерден.
Күшімен адамзаттың өсіп-өнген.
Тамыз бен қыркүйекте күні толып,
Әлеумет пайдаланар алып жерден.
Бір ел бар су ішетін тамақ емес,
Сөйлесіп бір-бірімен қылмас кеңес,
Үстіне жаздыгүні киім киер,
Қыстыгүн жалаңашы ештеңе емес.
Сөйлесіп бір-бірімен қылмас кеңес,
Үстіне жаздыгүні киім киер,
Қыстыгүн жалаңашы ештеңе емес.
Өзінің жаны жоқ,
Айға, күнге қарайды.
Айға, күнге қарайды.
Бір үйде бар мың қақпа,
Бір қақпасы күн жақта.
Бір қақпасы күн жақта.
Күннен көзін алмайды,
Мойны бірақ талмайды.
Мойны бірақ талмайды.
Ол күнді күзетеді,
Күн оны түзетеді.
жауабы
Күнбағыс
Күн оны түзетеді.
жауабы
Күнбағыс
Жиып қойсаң анасын,
Жеуге болар шикідей,
Бұл іске қайран қаласың.
жауабы
Күнбағыс
Жеуге болар шикідей,
Бұл іске қайран қаласың.
жауабы
Күнбағыс
Бір сиырым ала бас,
Жан-жағына қарамас.
Жан-жағына қарамас.
Күннің нұрын сүйемін,
Күнге басымды иемін.
Моншағым жоқ мойнымда,
Үлкен қалпақ киемін.
Күнге басымды иемін.
Моншағым жоқ мойнымда,
Үлкен қалпақ киемін.
Кескінсіз, талдай,
Миуасы балдай.
жауабы
Тұт ағаш
Миуасы балдай.
жауабы
Тұт ағаш
Тікен, тікен тік пісте,
Қысы-жазы бір түсте.
Қысы-жазы бір түсте.
Жазы, қысы өзгермес,
Жаралған баста түрінен.
Қанша аяз болса да,
Айрылмайды гүлінен.
Жаралған баста түрінен.
Қанша аяз болса да,
Айрылмайды гүлінен.
Қалтырап жап-жалаңаш,
Тұрғанда терек, қарағаш.
Көк желегін жамылып,
Құлпырар қыста қай ағаш.
Тұрғанда терек, қарағаш.
Көк желегін жамылып,
Құлпырар қыста қай ағаш.
Ұзын-ұзын ұзарады,
Ағарады, бозарады.
Өскен сайын басын иіп,
Мұңаяды, қызарады.
жауабы - Мәжнүн тал
Ағарады, бозарады.
Өскен сайын басын иіп,
Мұңаяды, қызарады.
жауабы - Мәжнүн тал