Бөлім: «Жұмбақтар жинағы»
Жұмбақ – адамның ой-өрісін, алғырлығын, білімін сынау мақсатында нақты бір зат немесе құбылыс тұспалдап сипатталатын шағын әдеби жанр.
Жұмбақ жанры дүние жүзі халықтары әдебиетінің көпшілігінде бар. Бұл жанрға Аристотель “Жұмбақ – жақсы жымдасқан метафора” деп анықтама берген. Жұмбақ әдебиеттің ежелгі үлгілерінде, ауыз әдебиетінде жиі кездесетіндіктен оны ғылымда “фольклорлық жанр”, “халықтық поэзияның шағын түрі” деп санау орын алған. Алайда, қазіргі заман әдебиеті өкілдерінің, әсіресе, балалар әдебиеті авторларының шығарм-ғында Жұмбақтар топтамасы жиі кездеседі. Сондықтан оны тек фольклорлық жанр аясында шектеуге болмайды.
Жұмбақ жанры дүние жүзі халықтары әдебиетінің көпшілігінде бар. Бұл жанрға Аристотель “Жұмбақ – жақсы жымдасқан метафора” деп анықтама берген. Жұмбақ әдебиеттің ежелгі үлгілерінде, ауыз әдебиетінде жиі кездесетіндіктен оны ғылымда “фольклорлық жанр”, “халықтық поэзияның шағын түрі” деп санау орын алған. Алайда, қазіргі заман әдебиеті өкілдерінің, әсіресе, балалар әдебиеті авторларының шығарм-ғында Жұмбақтар топтамасы жиі кездеседі. Сондықтан оны тек фольклорлық жанр аясында шектеуге болмайды.
Өнеге жайын толғасаң,
Сол сөзді еске аласың,
Бір әріп қосып, ойласаң
Сүртінер затты табасың.
(Үлгі-сүлгі)
Сол сөзді еске аласың,
Бір әріп қосып, ойласаң
Сүртінер затты табасың.
(Үлгі-сүлгі)
Құясың оған әрқашан
Қымызды мейір қанатын…
Дауыссыз дыбыс жалғасаң,
Сыныпта оқу сағаты
(Саба-сабақ)
Қымызды мейір қанатын…
Дауыссыз дыбыс жалғасаң,
Сыныпта оқу сағаты
(Саба-сабақ)
Мені жұтсаң,
Қуанып,
Тыныс алып тұрасың.
Қоссаң алдан бір әріп,
Маған суды құясың,
Малдарыңды суарып.
(Ауа-Науа)
Қуанып,
Тыныс алып тұрасың.
Қоссаң алдан бір әріп,
Маған суды құясың,
Малдарыңды суарып.
(Ауа-Науа)
Желілері жайылып,
Жол-жол болып жатады.
Күн нұрына бой ұрып,
Жердің нәрін татады,
Жасыл шатыр астында,
Кететіндей үзіліп,
Тұр көп маржан..
Жол-жол болып жатады.
Күн нұрына бой ұрып,
Жердің нәрін татады,
Жасыл шатыр астында,
Кететіндей үзіліп,
Тұр көп маржан..
Табаны суды сүйеді,
Қабағы күнге күйеді.
жауабы
Күріш
Қабағы күнге күйеді.
жауабы
Күріш
Біреуін бердім,
Онын тердім.
жауабы
Тұқым
Онын тердім.
жауабы
Тұқым
Тегіс жер кесілді,
Арқандай есілді.
жауабы
Жыртылған жер
Арқандай есілді.
жауабы
Жыртылған жер
Мұз астында қыстайды,
Жасыл тонын тыстайды.
жауабы
Гүл шешек
Жасыл тонын тыстайды.
жауабы
Гүл шешек
Бір кезде қыз келіншек болған мырза,
Өзінің көркемдігіне болып ырза.
Бір аздан соң түрін көрсең,
Қалады бөлек-бөлек болып..
Өзінің көркемдігіне болып ырза.
Бір аздан соң түрін көрсең,
Қалады бөлек-бөлек болып..
Аяғынан қаз тұрған,
Қалпағы бар антұрған.
жауабы
Саңырауқұлақ
Қалпағы бар антұрған.
жауабы
Саңырауқұлақ
Сырты бүтін,
Іші түтін.
жауабы
Саңырауқұлақ
Іші түтін.
жауабы
Саңырауқұлақ
Айтайын мен бір жұмбақ қыл тамаша,
Тыңдама жұмбағымды ұнамаса.
Ішінде сүйектері бақша-бақша,
Басында бар шағасы оннан аса.
жауабы
Кеурек
Тыңдама жұмбағымды ұнамаса.
Ішінде сүйектері бақша-бақша,
Басында бар шағасы оннан аса.
жауабы
Кеурек
Ұзақтан қарасам аппақ,
Қасына барсам шапшақ
Жеп қарасам балдай,
Ұстап қарасам талдай.
жауабы
Кеурек
Қасына барсам шапшақ
Жеп қарасам балдай,
Ұстап қарасам талдай.
жауабы
Кеурек
Алыстан қарасаң қара,
Жақындасаң бала.
Ұстаған таяқ,
Жесең тамақ.
Жақындасаң бала.
Ұстаған таяқ,
Жесең тамақ.
Өз елімде ел едім,
Желпілдеген жел едім.
Қырғызға түстім қиылдым,
Қырық жерімнен буылдым.
Желпілдеген жел едім.
Қырғызға түстім қиылдым,
Қырық жерімнен буылдым.
Қатар-қатар тізілген,
Үкілі бөрік киінген.
Үкілі бөрік киінген.
Буын-буын, буыншақ,
Түйін-түйін, түйіншек.
Қырық қыздың шешесі,
Әлі көрсем келіншек.
Түйін-түйін, түйіншек.
Қырық қыздың шешесі,
Әлі көрсем келіншек.
Ақ сәлделі молдалар
Ертелі-кеш аллалар.
жауабы
Қамыс
Ертелі-кеш аллалар.
жауабы
Қамыс
Ұзын терек,
Іші кеуек.
жауабы
Қамыс
Іші кеуек.
жауабы
Қамыс
Тасқа шығар көк,
Бірақ тамыры жоқ.
жауабы
Қына
Бірақ тамыры жоқ.
жауабы
Қына
Өзі өте жіңішке,
Ішінен рулы ел көшіп өтеді.
жауабы
Қамыс
Ішінен рулы ел көшіп өтеді.
жауабы
Қамыс
Өзі ұзын жіңішке,
Бұтағы жоқ.
Бұтағы жоқ.
Бір нәрсе ұзын бойлы сәлдесі бар,
Қойнында құшақтаған баласы бар.
Айтайын мұның жайын сұрасаңыз,
Аққұба ұйықтап жатқан анасы бар.
Қойнында құшақтаған баласы бар.
Айтайын мұның жайын сұрасаңыз,
Аққұба ұйықтап жатқан анасы бар.
Тоғай толған жандар бар,
Әр жандардың ішінде
Бөлмелеп салған тамдар бар.
жауабы
Қамыс
Әр жандардың ішінде
Бөлмелеп салған тамдар бар.
жауабы
Қамыс
Қатар-қатар тұрғандар,
Түлкі тымақ кигендер.
Түлкі тымақ кигендер.