Бөлім: «Поэмалар»
Поэма — эпостық жанрдың бір түрі; белгілі бір оқиғаны, адам тағдырын, заман шындығын эпикалық не лирикалық үлгідегі өлеңмен сипаттайтын көлемді поэтикалық шығарма.
Поэма көбіне сюжетке құрылып, кейіпкерлердің қарым-қатынасын, тартыс-таласын, күйініш-сүйініш, мінез-құлық, іс-әрекеттерін суреттейді. Поэма барлық халықтың әдебиетінде кездесетін көне жанр. Мысалы, ежелгі грек әдебиетінде “Илиада”, “Одиссея” эпикалық поэмалары, ертедегі орыс әдебиетінде халықтық дастандар (былина) мен “Игорь жасағы туралы жыр”, т.б. поэмалар кеңінен мәлім. А.С. Пушкиннің “Мыс салт атты”, М.Ю. Лермонтовтың “Мцыри”, Н.А. Некрасовтың “Русьте кім жақсы тұрады?” атты шығармалары поэма жанрының классикалық үлгісі саналады. Абайдың “Ескендір”, “Масғұт”, Ш.Құдайбердіұлының “Қалқаман — Мамыр”, М.Абайұлының “Медғат — Қасым”, М.Сералиннің “Гүлқашима”, С.Торайғыровтың “Кедей”, “Адасқан өмір”, т.б. шығармалары қазақ әдебиетіндегі поэманың үздік туындылары. Поэма кеңестік дәуірдегі қазақ әдебиетінде кемел жанрға айналды. М.Жұмабаевтың “Батыр Баян”, С.Сейфуллиннің “Көкшетау”, І.Жансүгіровтің “Құлагер”, С.Мұқановтың “Сұлушаш”, Т.Жароковтың “Тасқын”, Ә.Тәжібаевтың “Абыл”, қаласыАманжоловтың “Ақын өлімі туралы аңыз”, І.Бекхожиннің “Батыр Науан”, т.б. туындылары поэманың таңдаулы нұсқаларына жатады. 20 ғ-дың 2-жартысында қазақ әдебиетінде поэма жанры айрықша дамыды. Х.Ерғалиевтің “Құрманғазы”, Ж.Молдағалиевтің “Мен қазақпын”, Ғ.Іайырбековтің “Дала қоңырауы”, І.Мырзалиевтің “Қызыл кітап”, М.Шахановтың “Өркениеттің адасуы”, “Жазагер жады космоформуласы” сияқты идеялық мазмұны терең, көркемдік қуаты жоғары поэмалар қазақ әдебиетінің арнасын кеңейтті.
Бабалар бақыт тұғыры
І. ӘлқиссаХаһ – Тағалам таратып тамыр-ізді,Қазақ қып жаратқанмен қанымызды.«Кімнен тудық», «кім болдық» деген сөздер,Әр саққа жүгіртеді әлі бізді.Сан..
© Төлеген Жанғалиев
Аянның «Абай қасқасы»
Ақ шаңынан тұяқтың ат көрінбей, Тұлпарлар тұра ала ма тас тебінбей?Кілең жүйрік орнынан оқ боп ұшты,Күрең қасқа аттыға «шап» дегізбей.Күрең қасқа..
© Төлеген Жанғалиев
Хафекең мен Нәсекең
Еліме енетұғын босағадай,Қол ұстасып бір жүрген қос ағам-ай.Ауылға аңсарларың ауып жүр-ау,Балаларын сағынған ата-анадай.Шыңғыстау, қарт Қарауыл-қара..
© Төлеген Жанғалиев
Сынықшы
Өткен күнді еске алсаң-ертегідей,Уақыт зымырайды дерте білмей.Уақытты тоқтату мүмкін емес,Желге ыққан алып кеме желкеніндей.Біз мінген кеме келді..
© Төлеген Жанғалиев
Қара Ертістің бойында бар үш қала...
І. Өскемен: кеше, бүгін.Қара Ертістің бойында бар үш қала,Қарық қылған көмір, темір, мысқа да.Үш қаланың қанын сорған үш ғасыр,Үш қоғамның үш патшасы..
© Төлеген Жанғалиев
Ақтолғау
Ақ түтек, ақ бораны бір басылмай,Жолаушысын қоймайтын шым батырмай.Күшікбай батыр баба кезеңіне,Кез келді қарайтұғын жүз жасырмай.Көзімізден көлбеген..
© Төлеген Жанғалиев
Қуат
(дастан)- Осы Қуат Өзбеханов деген кім, қай кезде де Абай еліне Атымтай жомарттығын жасап жатады.- Алдыңғы жылы «Қаламқас» халық ансамблі 100 адамдық..
© Төлеген Жанғалиев
«Семей таңы»
Жылы жапқан жылдарымның әр бетін,Өткен күннің сезім-дағы келмесін.Уақыттың уысынан сусыған,Ұмыта алман ағалардың бейнесін.Бейне қалса, бекер емес..
© Төлеген Жанғалиев
Шыңғыстаудың шежіресі.
Баба-тауым, Ана тауым-Шыңғысым,Сар далада саған жетпес бір мүсін.Үш алыпқа өмір берген өр тұлғаң,Өзгелердің тұралатып тұр мысын.Сенің төбең..
© Төлеген Жанғалиев
Мұқағалидың бәкісі.
Мұқаңның жайылмаған өлең-сөзі,Көңілсіздеу кез еді, көлеңкелі.Дала аққуы болғанмен даңқы төмен,Жәнібек те сол шақта жай әнші еді.Елеусіз екі дарын ел..
© Төлеген Жанғалиев
ҚИЯНАТҚА ҚАРСЫЛЫҚ
1Жазсам ба, әлдеЖазбасам баБұл жырды,ТолғануменТалай уақыт жылжыды,Дейді бір үнКомпьютердің заманыКім оқидыКітаптағы мылжыңды?!Өткен қайтып орала..
© Баянғали Әлімжанов
ТӘКСИДЕГІ ТАҒДЫРЛАР
ІКел, жолаушым,Қане, қайда барасың?Қатарымсың,Бәлкім іні, ағасың?Отыр, отыр...Бергеніңе қанағатҚалтаңның да байқап тұрмын шамасын.Бөтен емес Бәріміз..
© Баянғали Әлімжанов
Обаға ескерткіш
1Аспан әскeрлeрініңтөрт баһадүр қoлбасшысы қызмeттeн бoсағантөрт тарабын шoлып oтыр әлeмніңөзeктeрін алаулатып өрт-бүлік,ал төрт тарап батпақтап тұр..
© Ярослав Сейферт
Сoнeттeр шoғыры
1O, Прага! Тамшы шарап алтындай!Көрік-кeудeм жүз қайтара салған ән,Eсімсің сeн eшбір кіршік шалмаған –Ғашығымның дeміндeй нe антымдай.Тас дулыға..
© Ярослав Сейферт
БЕКЕТ АТА
(поэма)Ашылмаған құпия көп тірлікте,Әрбір адам зерттелмеген бір нүкте.«Бекет!», дейді әркім әр жерде,Бірақ біздер оны терең білдік пе?!Бәрін құрттық..
© Рахмет Аяпбергенұлы
БАҚЫТ ПЕН ВИТЯ
ІВитя жақын көрші еді, Екі жылдай Бақытқа. Көріскені осы еді,Осыншама уақытта.Шынында көп екі жылКөріспесе көршілер! Құрбылары естісе, «Таныспауы..
© Ғафу Қайырбеков
АҚСОРДАҒЫ СЕЛО
ІОйлап көрсек, балалар, Жылдар өтті бұған көп. Жасы үлкендер шамалар, Онда өзім туғам жоқ.Бірақ нендей уақыйғаБолды қай жыл, қай күніТарих дайын..
© Ғафу Қайырбеков
БАЙҚОСАҚТЫҢ ЕГІНІ
Көптен жүрген көңілде, Бір əңгіме осы еді, Байқосақ та өмір деБалалардың досы еді.Байқосақтың дүниеденКөшкеніне жыйырма жыл.Қашан туды, нешеде?..
© Ғафу Қайырбеков
АЗАТТЫҚ ПЕРЗЕНТТЕРІ
IАЗАТТЫҚТЫҢ АЛҒАШҚЫ ҰЛДАРЫ«Қашан сен ел болып едің», – деген сұрақ,Тиеді атқан оқтан ауырырақ.Кеудеңде намыс деген бір от болса,Лап етіп сыртқа шығар..
© Ғафу Қайырбеков
МҰХТАР ҚАПТАҒАЕВ
Дүниеден өтті кеше бір абзал жан,Қайырсыз қалды түсіп бір вокзалдан, –Тірлікте оң сапардың адамы еді,Соны ойлап, көкірегімде жыр қозғалған.Онымен сыр..
© Ғафу Қайырбеков
АЛТАЙ АЗАМАТЫ
1Бардың ба, сен Алтайға,Көрдің бе оның мұз-тауын?Қалпыңменен шалқайғанТауысып бір көз жауын.Қарадың ба сен оған,Ақ дулыға шыңдардың.Ең төріне..
© Ғафу Қайырбеков
АЖАЛ ПЕРІШТЕСІ
Саған, саған – бұл сыпайы сыйлығым,Əлі сынап, жан айтпаған билігін,Өткен күн мен шабыт алып өзіңненОрындадым жалын жүрек бұйрығын.Сол жүректе..
© Ғафу Қайырбеков
АРАЛ
Бірінші жырIАуысты күзетшілер. Су бетіменШалғындай судыр қағып тербетілгенҚақ жарып көк толқынды жүзді кеме,Секілді алып соқа жерді тілген.Маржандай..
© Ғафу Қайырбеков
ТЕҢІЗ КӨКЖАЛЫ
Бірінші жырҚара көк жайқын судың өлкесіндеДем берген асау толқын еркесіне,Жайлайды мынау біздің азат əулетОлжа іздеп аласұрған «қайда жау» деп..
© Ғафу Қайырбеков
ШИЛЬОН ТҰТҚЫНЫ
IЖүзіме, о, жарандар, бір қараңдар, –Мен бейне сақал-шашы ағарған шал,Емес ол кəріліктен, не сырқаттан,Немесе тумысымнан шала-жансар,Яки не үрейден..
© Ғафу Қайырбеков