Бөлім: «Поэмалар»

Поэма — эпостық жанрдың бір түрі; белгілі бір оқиғаны, адам тағдырын, заман шындығын эпикалық не лирикалық үлгідегі өлеңмен сипаттайтын көлемді поэтикалық шығарма. Поэма көбіне сюжетке құрылып, кейіпкерлердің қарым-қатынасын, тартыс-таласын, күйініш-сүйініш, мінез-құлық, іс-әрекеттерін суреттейді. Поэма барлық халықтың әдебиетінде кездесетін көне жанр. Мысалы, ежелгі грек әдебиетінде “Илиада”, “Одиссея” эпикалық поэмалары, ертедегі орыс әдебиетінде халықтық дастандар (былина) мен “Игорь жасағы туралы жыр”, т.б. поэмалар кеңінен мәлім. А.С. Пушкиннің “Мыс салт атты”, М.Ю. Лермонтовтың “Мцыри”, Н.А. Некрасовтың “Русьте кім жақсы тұрады?” атты шығармалары поэма жанрының классикалық үлгісі саналады. Абайдың “Ескендір”, “Масғұт”, Ш.Құдайбердіұлының “Қалқаман — Мамыр”, М.Абайұлының “Медғат — Қасым”, М.Сералиннің “Гүлқашима”, С.Торайғыровтың “Кедей”, “Адасқан өмір”, т.б. шығармалары қазақ әдебиетіндегі поэманың үздік туындылары. Поэма кеңестік дәуірдегі қазақ әдебиетінде кемел жанрға айналды. М.Жұмабаевтың “Батыр Баян”, С.Сейфуллиннің “Көкшетау”, І.Жансүгіровтің “Құлагер”, С.Мұқановтың “Сұлушаш”, Т.Жароковтың “Тасқын”, Ә.Тәжібаевтың “Абыл”, қаласыАманжоловтың “Ақын өлімі туралы аңыз”, І.Бекхожиннің “Батыр Науан”, т.б. туындылары поэманың таңдаулы нұсқаларына жатады. 20 ғ-дың 2-жартысында қазақ әдебиетінде поэма жанры айрықша дамыды. Х.Ерғалиевтің “Құрманғазы”, Ж.Молдағалиевтің “Мен қазақпын”, Ғ.Іайырбековтің “Дала қоңырауы”, І.Мырзалиевтің “Қызыл кітап”, М.Шахановтың “Өркениеттің адасуы”, “Жазагер жады космоформуласы” сияқты идеялық мазмұны терең, көркемдік қуаты жоғары поэмалар қазақ әдебиетінің арнасын кеңейтті.
Төкетай мен Мəнікер
Бұрынғы өткен дəуірдеХалықтың мұңы мал болған. Малсызда ақыл дал болған. Манас батыр тұсындаКөкетай деген хан болған. Көкетайдың тұсындаКөрнекті..
©  Кенен Әзірбаев
Нарқыз
Өткеннен жыр бастайын, Кіші жүз – Əлім Алшыннан.Бұрынғы өткен бұл сөздіТыңда халқым, қартыңнан.Сейіт қызы АйшадайАйдай сұлу жарқыннан, Кедей қызы..
©  Нұрпейіс Байғанин
Өтеген батыр
Ақ көбікке оранып, Толқыны тоқсан бұралып, Арықтай аққан арналы, Жамбыл бір жыр жырласын. Жұрт хикая тындасын, Өтеген батыр туралы. Хикая емес бұл..
©  Жамбыл Жабаев
Топан
Бегім төре, нəніміз, Сөзге құлақ салыңыз, Айтқаныма менің наныңыз, Тауқымет тартып тосыннанБолмай отыр хəліміз. Аз ғана тарих айтайын –Саралап талдап..
©  Қашаған Күржіманұлы
Салиха – Сəмен
Монғолдың ескілікті тұрмысында, Ясукей батыр ханның тұрғысында.Атақты Алтай тауын мекендеген, Билеген өзін өзі ол тұсында.Бір табы Жұрат дейтін ел..
©  Әсет Найманбайұлы
Медғат – Қасым
Бір əңгіме қозғалды ойымдағы, Мақсат болды əшкере болынбағы.Бай мейірсіз, ер құлдан саза тартқан, Африка, Ніл дария бойындағы.Ол дүние болмаған шақ..
©  Мағауия Абайұлы
Дағыстан
Дағыстан Кавказдағы Кəрі Жүсіп, Қисса ғып айтқым келді көңілім түсіп.Тепе-тең тек жатудың табы батып, Білмедім не қылуды ішім пысып.Сынауыңа сорғалап..
©  Ақылбай Абайұлы
Тоғыз ауыл
Сөз базарын бастайын, Əуелі, Алла – Бірімнен, Өзіңнің берген деміңнен. Қателік кетсе, ғафу ет, Сүйексіз жазық тілімнен. Жад етсең Жаппар Алланы..
©  Нұрым Шыршығұлұлы
Еңлік-Кебек
Бұл əңгіме – 1780 жылы шамасында осы Шыңғыс тауында Матай мен Тобықты арасында болған іс. Шариғатта əкесінің атастырғаны жас қызға неке есепті десе..
©  Шәкәрім Құдайбердіұлы
Қалқаман - Мамыр
Бұл əңгіме 1722 жылы біздің Орта жүз қазағы Сырдариябойында жүргенде болған анық іс. Біздің қазақ қалмақтанжеңіліп, «Ақтабан шұбырынды» болғаннан..
©  Шәкәрім Құдайбердіұлы
Әзім әңгімесі
Бір сөзім Мың бір түннен оқып жүрген, Өлең қып сол сөзімді айтқым келген. Болыпты ағайынды екі жігіт, Бағдатта Мұстапа мен Сапа деген. Екеуі жетім..
©  Абай Құнанбаев
Масғұт
Я, Алла, құрметіне достың Махмұт3Тілге яр бер, білінсін тұғры мақсұт.Һаруан-Рашид халифа заманындаБағдатта бір жігіт бар аты Масғұт.Шаһардан бір күн..
©  Абай Құнанбаев
Ескендір
Осы жұрт Ескендірді біле ме екен?Македония шаһары – оған мекен.Филипп патша баласы, ер көңілді, Мақтан сүйгіш, қызғаншақ адам екен.Филипп өлді..
©  Абай Құнанбаев
Кенесары мен Наурызбайды жоқтау
Қоғамы күшті ер еді, Киімді бала тудырған.Ықпалы жүрген ер еді, Алтынды қылыш будырған.Абылайлатып ат қойып, Дұспанды көрсе қудырған!Көп сарғайтып..
©  Нысанбай Жаманқұлұлы
Кенесары - Наурызбай
Дүрі жауһар данасы, Əркімнің алла панасы.Жан біткенге несібе –Дəрияның аққан саласы.Үйсіздерге үй болған, Би – отанның ханасы.Кенесары, Наурызбай..
©  Нысанбай Жаманқұлұлы
Еспембет
ЕСПЕМБЕТЕр Еспембет кешегіЕрекше ер деседі, Тіл біткеннің шешеніТопта бермес есені.Үлгі айтса көшелі, Жауға шапса көсемі, Бəйбішесі СыбанныңЖарасқұл..
©  Дулат Бабатайұлы
Өтеуіл
Дастарханда шайқатылып, ширығып,Шайды ұрттады көмекейін күйдіріп.Сол күні атам келінінің қолынанКөп шай ішті, қайта-қайта құйдырып.Сеңгіріне шықса..
©  Бақыт Беделханұлы
Қобыз даусы
Бірінші көрінісҚағып тастап қараңғылық құрсауын,Аспан жаққа жатыр жағып кім шамын?!Секілді бір жылы-жылы сөз күткен,Жыпықтайды жұлдыз біткен, көз..
©  Мұрат Шаймаран
ҚАЗАҚ ЫРЫМ ЕТЕДІ ...
(Поэма)Қазақ ырым етеді,Ырымы қырын кетеді.Осылай деу дұрыс па халқымызға,Тарих шындық жатқанда артымызда.Мұрындықтап бабаның мұра сөзін,Нахақ таққым..
©  Серік Әбіл
ЖЕР ҮНІ
(Поэма)Ау, ұрпақтарым!Араны кеткен,Алмаңдар енді даланы беттен.Азырақ кеңес айтайын саған,Жаныма батқан жаралы кекпен.Төсіме соғып сайғақты..
©  Серік Әбіл
АНА
Анашым-ай, анашым-ай,Ақ сүтіне қандырған,Жылатпастан,Сылап бастан,Асырып ең сан қырдан.Сағынышпен,Жанып іштенОралғанда ауылға,Бірде күліп, бірде..
©  Серік Әбіл
ХАНЗУДА БІР АҢЫЗ БАР. . .
(Назиралық поэма)Ойламсыздың олқылығы түбінде бір көрінер,Қанша жасар арадағы қарттарымыз көз ілер.Соларменен бірге біздің тарих та көмілер,Терең..
©  Серік Әбіл
Игорь жорығы туралы жыр
1. Бауырлар, барлығыңа болсын баян,Ежелгі дертті әңгіме өзіме аян.Святослав ұланы Игорь2ердіңЖорығын түптен толғап, жұртқа жаям.Соқпағын баяғының..
©  Несіпбек Айтұлы
Түс елес
ІКөзімді ашып, ақ сәулеңе оранғалы, Жарық күн!Мына өмірдің уызына, уына да жарыттың.Бұлдыр елес, жалған үміт жәдігөйдей азғырып,Алданыппын..
©  Несіпбек Айтұлы
Кәмай ұшқан
ІАйналып жылда келіп жаз қонағы –Айдынға аққу ұшып, қаз қонады.Мекеден қажы атасы оралғандай,Әйтеуір Кәмей байғұс мәз болады.Айғайлап құс келгенде..
©  Несіпбек Айтұлы