Бөлім: «Әңгімелер жинағы»
Әңгіме, әдебиетте — оқиғаны қара сөзбен баяндайтын шағын көркем шығарма жанры.
Әңгіменің жанрлық ерекшеліктері оқиғаны баяндау тәсілі, композициялық, сюжеттік құрылысы, көркемдік жүйесі арқылы айқындалады. Әңгіменің көлемі шағын, кейіпкерлер саны аз, сюжет ұйытқысын құрайтын оқиғаның басталуы, шарықтау шегі мен шешімі болады. Онда адам, оның өмірі мен тағдыры, аса маңызды деген оқиға жинақы беріледі. Мұнда бір айтылған жайларға қайта оралуға, тәптіштеп баяндауға, ұзақ суреттеуге орын жоқ. Әңгіме жанры аз сурет арқылы көп жайды аңғарта білетін айрықша көркемдік шеберлікті талап етеді.
«ҚЫЗҒА ҚЫРЫҚ ҮЙДЕН ТЫЮ»
Қазақ қыз баланы еркелетіп, дегенін орындап əлпештеген; дарақы, қыдырымпаз, ұрысқақ болып өсуден сақтандырып отырған. «Қызға қырық үйден тыю» деген..
© Фариза Оңғарсынова
«СӨЗ ТАПҚАНҒА ҚОЛҚА ЖОҚ»
Есалы деген əзілқой кісі бір құрдасының үйіне келеді. Үй-іші мал сойып, шай қайнатады, дастарқан жайылады. Күні бойы нəр татпаған Есалы ұсақ..
© Фариза Оңғарсынова
«АҚЫЛСЫЗ БАС ЕКІ АЯҚҚА ТЫНЫМ БЕРМЕЙДІ»
Наурызбай деген жігіт көрші ауылға қыдырып келеді. Ауылдан бір ит үріп шығады. Наурызбай итті атпен қуып сабайды. Ит сиыр сауып отырған бір..
© Фариза Оңғарсынова
АУЗЫ БАРҒАНША СӨЙЛЕП...
Бұл көбінесе əйел адам туралы айтылады. Ата-анасынан, апаларынан жақсы тəлім-тəрбие алмаған, үлкендер отыр ғой деп именбей, ұялмай, жөнді-жөнсіз..
© Фариза Оңғарсынова
«КҮН ЖАУМАЙ СУ БОЛЫП...»
Қолынан іс келмейтін, еш нəрсені ұқсата алмайтын, кез келгеннен қорлық көріп, зорлық шегіп, жоқтан өзгенің бəрін қайғы-қасірет көретін..
© Фариза Оңғарсынова
«АНАУ АЙТСА – АНАҒАН, МЫНАУ АЙТСА – МЫНАҒАН...»
Өзінің тұрақты пікірі, ойлы көзқарасы жоқ, біреу бірдеңе айтса, соған ере кететін, талғамсыз, ойсыз, ұшқалақ адам жайлы: «Анау айтса – анаған, мынау..
© Фариза Оңғарсынова
«ТҮУ ДЕСЕ, ТҮКІРІГІ ЖЕРГЕ ТҮСПЕЙДІ»
Қолында билігі бар, жұрттың бəрі қорқып, алдында бүгежектеп жүретін, кез келген ортада дегені болатын əкім-қара туралы айтқанда: «Түу десе, түкірігі..
© Фариза Оңғарсынова
«ЖАЛҒЫЗ ЖҮРІП ЖОЛ ТАПҚАНША, КӨППЕН БІРГЕ АДАС»
Жеке басының ғана қамын ойлайтын, өзімшіл адамды халық қадірлемейді. Жолдас-жораларының, бауырларының, коллективінің, ауылының мүддесін ойлайтын адам..
© Фариза Оңғарсынова
«АУЗЫН АШСА, КӨМЕЙІ КӨРІНГЕН»
Ақ көңіл, қулық-сұмдығы жоқ, сəбидей адал адамды халық: «Аузын ашса, көмейі көрінген адам ғой», – деп сүйсіне сөз етеді. Ондай адам өте аңғал..
© Фариза Оңғарсынова
САБАУ ҚАМШЫЛЫ
Аяғына оралғы болатын бала-шағасы жоқ, от басында ауыртпалығы аз адамды «салт басты, сабау қамшылы» дейді.
© Фариза Оңғарсынова
«КІМНІҢ ТАРЫСЫ ПІССЕ, СОНЫҢ ТАУЫҒЫ»
Қолында билігі бар, бір пайдасы тиеді-ау деген есеппен əркімге бір жалбақтап жүретін адам жайлы осы мақал айтылады. Ол адамның жақсы көргені..
© Фариза Оңғарсынова
«АЛАҚАЙ»
Қуанышты, шаттықты білдіретін сөз. Жастар, балалар айтады.Əскерден келген Серіктің інісі Жанайдар: «Алақай, ағатайым келді!» – деп алдынан жүгірді.
© Фариза Оңғарсынова
«АЯҚТАНДЫРУ»
Есжанның ағасы Алмабек үйленді, жас келін Жанар ибалы, сүйкімді қыз екен. Есжанның анасы Сағира келген адамдарды қуана қарсы алуда.– Балаңды..
© Фариза Оңғарсынова
«БЕТЕГЕДЕН БИІК, ЖУСАННАН АЛАСА»
Көзге түсуге тырыспайтын, орынды-орынсыз сөйлемейтін адамды сипаттағанда, осы тіркес айтылады.
© Фариза Оңғарсынова
«БІР ҚОЛДЫ ЕКІ ЕТЕ АЛМАЙ»
Рабиға сабағын дайындап болғанда, ата-анасының жұмыстан келетін мезгілі де таяп қалған екен. Ол стол үстін жинастырып, шай қойды. Енді дастарқан..
© Фариза Оңғарсынова
«Ә ДЕСЕҢ, МӘ ДЕП...»
Үлкенмен де, кішімен де қарсыласып, ұрсысып тұрып алатын, шап етпе мінезі бар адамға осы сөз тіркесімен-ақ анықтама беруге болады.Əния апайдың жас..
© Фариза Оңғарсынова
«ТИСЕ ТЕРЕККЕ, ТИМЕСЕ БҰТАҚҚА»
Ойланбай, өз ісінің, ойының дұрыс екенін əбден біліп алмай іс істеген не пікір айтқан адамға:– Тисе терекке, тимесе бұтаққа деп соғып отырсың ғой? –..
© Фариза Оңғарсынова
«БҮЙРЕКТЕН СИРАҚ ШЫҒАРУ»
Оқыс, шетін, ерсі іс істеген адам жайлы:– Өзі ылғи бүйректен сирақ шығарады да жүреді, –деп кейістік білдіре айтылады.Малдың бүйрегі қай жерде..
© Фариза Оңғарсынова
«АТТЫҢ ЖАЛЫНДА, АТАННЫҢ ҚОМЫНДА»
Санжардың үйіне қаладан қонақтар келеді деп анасы асығыс əзірлік үстінде еді. Əкесі дүкенге барғалы жатқан. Мектептен оралған Санжар:– Бүгін концерт..
© Фариза Оңғарсынова
«БЕТ-АУЗЫ БҮЛК ЕТПЕЙ»
Клара мен Роза дос болып жүретін. Роза – оқу озаты.Ол сабағы нашар Клараға талай уақытын бөліп, көмектескен. Бірде Роза сырқаттанып, біраз жатып..
© Фариза Оңғарсынова
«ЖАЛПАҚ ШЕШЕЙ»
Жұрттың барлығына əдейі жақсы көрінуге тырысатын, анау айтса – ананың, мынау айтса – мынаның сөзін қоштайтын, өзіндік тура пікір айтудан жалтаратын..
© Фариза Оңғарсынова
«АЛДЫНА КЕЛГЕНДІ ТІСТЕП, АРТЫНА КЕЛГЕНДІ ТЕУІП...»
Мінезі шайпау, жұртқа жағымсыз адамды халық осылай сипаттайды. Тістейтін, тебетін мінез жылқыда болады.
© Фариза Оңғарсынова
«МАЙЛЫ ҚАСЫҚТАЙ»
Бір-бірімен тіл тауып, тату, араласып-құраласып жүретін адамдарды сипаттағанда, осы тіркесті қолданады.Мысалы, келіні мен енесі жайлы:– Керемет тату..
© Фариза Оңғарсынова
«ТІЛ АУЫЗЫМ – ТАСҚА»
Халықта тіл тиеді, көз өтеді, көзі тиді, сұғы өтеді деген ұғымдар бар. Жас сəбиге кереметтей сүйсінсе, таңданып-таңырқаса, бала ауырып-сырқап..
© Фариза Оңғарсынова
«АСПАН ЖЕРГЕ ТҮСІП ТҰР»
Шілдедегі басыңды айналдырар ыссылықты айтқанда, осылай дейді. Мысалы, «Күн ыссы», «Күн күйіп тұр» деген тіркестердің орнына «Аспан жерге түсіп тұр»..
© Фариза Оңғарсынова