30.09.2022
577
ЛИТОСФЕРАЛЫҚ ТАҚТАЛАР ТЕОРИЯСЫ
- Әртүрлі жастағы шөгінді жыныстар жауып жатқан платформалардың кішігірім бөлігі:Тақта
- Литосфералық тақталар жылына қозғалады: 2-5см жылдамдықпен
- Ежелгі біртұтас материк:Пангея
- Лавразия:Солтүстік Америка, Еуразия
- Гондвана:Оңтүстік Америка, Аустралия, Африка, Антарктика,
- Литосфералық тақталардың қозғалуын ұсынған: XXғ. Неміс ғаламы.Альфред Вегенер
- Еуразиялық тақта мен Үнді Аустралиялық тақталардың соқтығысуы нәтижесінде дүние жүзіндегі ең ірі тау жүйесі:Гималай қалыптасқан
- Жер қыртысының құрылысын, құрамын, даму тарихын зерттейтін ғылым:Геология
- Ежелгі біртұтас материк:Пангея
- Тау жыныстары
- Жер қойнауын толтырып жатқан, минералдардан тұратын заттар:тау жыныстары деп аталады
- Тау жыныстары шығу тегіне қара 3-ен бөлінеді:шөгінді тау жыныстары, магмалық тау жыныстары, метаморфты тау жыныстары
- Шөгінді тау жыныстары бөлінеді:органикалық, химиялық, кесек
- Органикалық:көмір,шымтезек, бор
- Химиялық:тұз
- Кесек:Қиыршық тас, қойтас
- Магмалық тау жыныстары бөлінеді:интрузивті, эффузивті
- Метаморфты тау жыныстары: мәрмәр,гранит,құмтас
- Мәрәмәр айналады: әктасқа
- Гранит айналад:гнейске
- Құмтас айналады: кварцитке
- Гранит 3 заттың әрекеттесуінен пайда болады:слюда,кварц,дала шпаты
- Шөгінді тау жыныстары жер бетіні: 75% жауып жатыр
- Су өткізбейтін тау жыныстарына жатады: саз, гранит
- Магмалық, шөгінді тау жыныстары үстіңгі тау жыныстарына түскен қысымның, температураның әсеріненөзгеріске ұшыраған тау жыныстары:Метаморфтық тау жыныстары
- Балқыған магманың жнр қыртысында қатуынан пайда болған тау жанастары:Интрузивті тау жыныстары
- Жер бетіне төгілген лаваның суынып, қатаюынан пайда болған тау жыныстары:Эффузивті тау жыныстары
- Жер қыртысының қозғалыстары
- Жер қыртысында кездесетін қозғалыстардың негізгі 2 түрі бар:1Жер қыртысының баяу көтерілуі мен төмендеуі 2Тау жасалу қозғалысы
- Жер асты дүмпуі және жердің ішкі күштерінің әсерінен жердің белгілі бір бөлігінің теңселуі:Жер сілкіну
- Жер асты дүмпуінің жер бетіне шығатын жері: Эпицентр
- Жер қыртысының қозғалысын реттейтін құрал: Сейсмограф
- Жер сілкінісінің күші 0-12 баллға дейін есептеленетін:Рихтер шкаласы арқыылы анықталады
- Алматыда ең алғаш қуатты жер сілкінісі: 1887 жылы болды
- Ең соңғы қуатты жер сілкінісі тіркелген:1911 жылы
- Жер шарында 2 ірі сейсмикалық белдеу бар:1 Альпі-Гималай белдеуі.2Тынық мұхит белдеуі
- Оқтын-оқтын отты сұйықтық-магма, ыстық газ, күл атқылайтын конус формалы тау: Жанартау
- Жанартаулардың түрлері: Сөнген және сөнбеген жанартаулар
- Сөнген жанаратаулар: Эльбрус пен Казбек
- Сөнбеген жанартаулар: Этна, Ключи шоқысы
- Дүние жүзінде ең биік сөнбеген жанартау: Льюляйляко6723м
- Оңтүстік Америка ТМД-дағы ең биік сөнбеген жанартау:Ключи Шоқысы 4750м
- Ыстық су, бу атқылап тұратын фонтанды көз:Гейзер
- Гейзерлер таралған аймақтар:Исландия, Камчаткадағы гейзерлер аңғары, Солтүстік Америка, Жапония
- Геотерммальді ресурсқа бай ел:Исландия
- Таулар мен жазықтардың түрлері Жер бедері
- Жер бетінің ойлы- қырлы пішіндерінің жиынтығы:Жер бедері
- Жер сілкіну, жанартау атқыдау, литосфералық тақталар қозғалысы жатады: Ішкі күштерге (эндогендir)
- Климат, жер, ауа-райы,қар т.б жатады:Сыртқы күштерге (эндогендік)
- Жер бедерінің ең ірі пішіндері:1 Материктер мен мұхиттар 2Таулар мен жазықтар
- Жер бедерін зерттейтін ғылым:геоморфология
- Айналасын оқшау, анық байқалатын етегі, беткейі, шыңы бар көтеріңкі жер:Тау
- Таудар биіктігіне қарай 3-ке бөлінеді:Аласа, орташа, биік
- Аласа таулар: 400-1000м-ге дейін
- Орташа таулар.:1000-2000м-ге дейін
- Биік таулар: 2000м-ден асатын таулар
- Дүние жүзіндегі ең биік жүйесі:Гималай
- Гималай непал тілінен аударғанда:Қар мекені
- Дүние жүзіндегі ең биік тау шыңы:Гималай тауындағы Джжомолунгма шыңы 8848м
- Дүние дүзіндегі ең ескі тау:Орал тауы (ұзынлығы 2,5мың км)
- Орташа таулар: Қырым, Карпат
- Таулар абір-біріне жалғаса отырып:тау жотасын құрайды
- Екі немесе бірнеше тау жоталары түйісіп: тау торабын құрайды
- Тау жоталары бір-бірінен бөлінеді:тауаралық аңғарлармен
- Қатпарлы таулар:Альпі, Кавказ, Кордильер
- Қатпарлы-жақпарлы таулар:Алатй, Тянь-Шань
- Жер бетінің аз тілімденген, тегіс алқабы: Жазықтар
- Жазықтардың түрлері:Төбелі, тегіс
- Абсолют биіктігіне қарай айырмашылық жасаайтын жазықтардың негізгі 3 түрі бар: Ойпат, Қырат,Үстірт
- 200м-ден төмен жазықтар:Ойпат
- 200м-500м-ге дейінгі жазықтар:Қырат
- 500м-ден жоғары жазықтар: Үстірт
- Дүние жүзінде ауданы жөнінен ең үлкен ойпат:Амазонка ойпаты
- Бұрын теңіз түбі болып, кейін көтерілу нәтижесінде пайда болған жазықтар:Алғашқы жазықтар
- Төбелі жазықтардың ең ірісі:Шығыс Еуропа платформасы
- Мұхит түбінің қанша пайызын мұхит жазығы алып жатыр:70%-ын
- 200м тереңдікке дейінгі материктің мұхитқа өтпелі бөлігі:Қайраң
- Қайраңнан өндіріледі: Мұнай мен газ