Әңгімелер жинағы ✍️

21-апрель. Берлин көшесіне совет солдатының та- баны тиді. Алғаш кірген генерал С.Переверткин бас- қарған 79-шы корпустың әскерлері. 150-дивизия осы корпуста. Аяр жаудың жанталаса қарсыласуына қара- мастан қаһарман армия жай алқымнан алып, оның ты- нысын тарылта түсті. Әрбір үй, әрбір этаж, терезенің әрбір көзі от бүркеді. Кескілескен айқас болмаған кө- ше, алаң жоқ. Бәрібір совет солдатының ендігі екпінін тоқтату қиын еді.

...Газ заводы, вокзал, водокачка алынды. Аурухана, трамвай паркі біздің әскерлердің қолына өтті. Осындай игі хабарлар үсті-үстіне түсе бастады. Берлин өрт құ- шағында. Қою түтін мұнартқан талай күн. Біздің са- молеттер әскери заводтарды бомбалады. Жау ұясы жан алқымда.

1941 жыл еске түседі. Немістер Москваны бомба- лады. Ауруханалар, театрлар, музейлер өрт құшағында болмап па еді. Енді, міне, сол күн өз бастарына туды.

Бірақ, неміс танкісі Москва көшесін баса алған жоқ. Ал біздің болат сауыт танктер Берлинді табанымен иле- ді. Әне жылжып қаланың ортасына қарай қаптап бара- ды. Сондай сұсты. Жер астындағы бекініс — Берлиннің метросынан шыққан адамдар мынадай ғаламат күшке үрпиісе, үрке қарайды. Үрейлі жүздері құп-қу. Қайда, қайда немістің жеңілмес армиясы? Мына селге, айбат ағынына кім төтеп бере алар. Ендігі қарсылық аярлық

қана, інге тығылған жыртқыштың соңғы қабуы. Гит- лердің күші, күні кешегі бос мақтанның күлі көкке ұшқандай.

• Бізге бүкіл әлемді сыйға бермек болып еді. Бұ- йырғаны мынау, — деп өздері жаңа ғана жан сауғалап шыққан үңгірді көрсетеді.

Жүздерінде өткір мысқыл. Көзі енді ашылып, кө- кірегі енді оянғандай! Ассыз, жарықсыз, жағдайсыз апталап сол бір үңгірде жату жалықтырды. От ішінде, өрт ішінде болса да жарық дүниені көріп тұр. Өздерінің тағдырларына налығандай.

Иә, фашистер жарылқаймын деп соғыс өртін тұ- татты. Сол өрт енді өздерін тұншықтыруда. Қарапайым халыққа ендігі керегі сұрапылдың тезірек тыншуы. Оқ тыйылып, ор ошақта оттың жануы. Әр терезеден, әр бұрыштан қылтиған ақ жалаулар соның сұрауы, соның белгісі. Ақ мата болса болды, қолына түскендерін іліп- ті.

Алдыңғы шептегі әскерлер алып жүрген үлкен ды- быс қондырғысының алдына егде тартқан неміс әйелі келді. Өзін сөйлетуді өтінді.

• Тоқтатыңдар атысты. Мен анамын, ақ сүтіммен айтарым, ендігі қарсылық тек өз бастарыңды жұтады. Менің күйеуім, балам бар болсаң, таста қаруды. Мен совет әскерлерінің бейбіт халыққа тимейтініне көзім жетті. Өмір сүрейік, жарандар, өмір сүрейік! Гитлердің апиынымен уланған бастарыңды тазартыңдар! Жиың- дар естеріңді!

Рахымжан бәрін көріп келеді. Соғыс оны едәуір есейтті. Ендігі арманы жеңіс сағатының соққанын өз көзімен көру. Бұл арман осы ұлы шабуылдағы әр сол- даттың жүрегіне ұялағалы қашан! Берлинге кіргелі сол арман бәрін де асықтырғандай.

Күні кеше бөлімше командирі Хаби Фазиатуллин- нің жараланғаны есінде. Дамылсыз жарылған фауст- патрон әлден уақытта дөп тиіп, тізесінен төмен екі аяғын бірдей қырқып түсті. Сонда оның жүзінде күлкі. Қозғала алмай шоңқиып отырса да күледі.

• Ничего, жолдас лейтенант. Берлинде үзілген аяқ- тың арманы жоқ.

Сонда бөлініп түскен екі аяғы өзінің көз алдында жатыр. Төңірегі шылқылдаған қан. Неткен сұлу қайрат. Осындай адамдардың арасында жүру, олармен қарулас дос болу қандай бақыт! Қалай ғана торығып, қалай ғана жасыр адам.

Ендігі қарсылықтың есердің ғана ісі екенін манағы ана айтпап па еді. Бірақ оның бәрін неміс атаулы түсін- се, фашизм қайдан шықпақшы. Ондай ананың ақ сү- тінен садаға кетсін құзғын жау.

Сол құзғынның бірін, міне, өз көзімен көріп тұр. Қа- сындағы күйген кірпіштей қып-қызыл. Осы кірпіштің арасынан оқыста оқ атып, әне алты бірдей аяулы до- сынан айырды. Жаудан тазарды, енді алаңсыз деген аудан еді. Мына сұмырай қайдан шықты.

• Сұраңдар, кәне өзінен!


• Кімсің, неге аттың оқты?


• Хайль Гитлер!


• Мына кірпішпен мылжалап өлтірейікші, — деп Гончаров тап берді.


• Тоқта, тағы сұраңдар!


• Кімсің, қайдан шықтың?


• Хайль Гитлер!

Қолға түсіп тұрып, бұлайша қасарысуы жігіттерді күйдіріп жіберді. Әттең, рұхсат жоқ. Әйтпесе, үйітіп өлтірер еді. Мұндай құзғынды ату жеңіл. Азаптап, әкесін

танытса. Жоқ, оған рұхсат жоқ. Хайлшіл «батырға» жалғыз оқ жалынды.

Міне, осындай құзғындар әлі құрып біткен жоқ. Осындай құзғындар жеңіс табалдырығында талайдың тағдырына тажал болғалы тұр. Жан-жақтан құрсаудай қысса да, әлі де арпалысып, жан таласушы солар. Сақ болу керек.

...Твердохлебов батальонды жаңа ғана алынған ау- рухананың подвалына орналастырды да, өзі тура есік алдында күзетші отыратын жерге отырды. Көз ілген жоқ. Күні бойғы қатты қарсылық осы темір жол жақ- тан. Үлкен бір бекініс бар секілді. Таң алды, адам ба- ласының ұйқы тырнағына ілінетін шағы. Осы кезде епті жігіттерге барлатып алса. Ертеңгі күні бойғы ұрыс сол бекіністің қандай екеніне байланысты.

Кімді жіберу керек. Комбат Қошқарбаевқа тоқта- ды. Айлакер, шапшаң. Қиыннан қисын тауып кетеді. Жігіттері де командирі қандай болса, сондай. Жаралан- ғандарының өздері анау-мынауды елемей майдан ше- бінде әлі жүр. Әне, соның бірі Гончаров. Кеше оқ бір құлағын жұлып әкетіпті. Таңып алып, кет дегенге бол- май әлі жүр. Рахымжан жөнінде комбаттың да, полит- рук Васильченконың да, парторг Искаковтыңда пікірі бір жерден шықты.

Көзі ілініп кеткен екен. Комбаттың байланысшысы түртіп оятады.

• Сізді майор шақырады. — Твердохлебовтың әс- кери дәрежесі Берлинде жоғарылаған. Ол енді майор.


• Жолдас майор... — деп қолын шекесіне қоя беріп еді. Твердохлебов:


• Тыш... ш... ш, — деп ыммен тоқтата койды.


• Солдаттар ұйқтасын. Неше күнгі дамылсыз ша- буыл шаршатты ғой.

Рахымжанның көз алдында әскери басшы емес, қамқор әке тұрғандай болды. Гимнастеркасының жаға- сы кірлеп, сақал-мұрты өсіп кетіпті. Көзі шүңірейіп, талаураған. Сонда да өзінен гөрі өзгенің қамын жеп тұрғаны осы адамға деген жылылық сезімін ұлғайта түсті. Бүкіл батальонның «Біздің батька» дейтіні есіне келді. Тап осы жерде «жолдас майор» демей, «батька» деп жібергісі келді.

• Саған тапсырма, Қошқарбаев, мынау. — Алдын- дағы картаға қарады да, салынған белгіні шұқып көр- сетті. — Темір жолдың ар жағын шолып келу. Өзің таңдаған бір отделениені ал.


• Құп болады, — дей беріп еді, қайтадан ыммен тоқтатты.


• Құп болатынын білем.

Ақырындап бір-бірлеп оятып жүріп, бірінші отде- лениені ертті де, Рахымжан сыртқа шықты. Бәрінде автомат. Басы таңулы, құлағы жоқ Гончаров та келеді. Қала үйреншікті өрт құшағында. Соғыс гимні дамыл- сыз ойнап тұр. Таң алдындағы тас қараңғы от жары- ғымен ауық-ауық түріліп-түріліп кетеді. Жарық түс- кенде бұғып келе жатқандар жата қалады. Жолдан өтіп едәуір жерге кетті. Барлаушылар үшке бөлінген. Ең түпке Рахымжан өзі бастап кетті. Тым-тырыс. Қүні бойы бет бақтырмай қарсыласқан жауды жер жұтып кеткен бе? Әлде бұлардың жақындай түсуін күтіп, бұғып жатыр ма екен. Жан жоқ.

Бір мезгілде бір үшеу қараң ете қалды.

• Жат!

Демдерін ішінен алады. Тура қарсы келеді. Неміс- тер. Алдарынан шықса атыс боп кетуі мүмкін. Жолды босатып, тура өкпе тұсынан бұғына қалды.

• Үшеуіміз үшеуіне жармасайық. Біреуіміз запаста болайық. Кім жеңіліп бара жатса соған жәрдем береді. Тірідей ұстау керек.

Тура қастарынан өте бергенде үшеуі біреу кнопканы басып қалғандай бір мезгілде мысықша атылды. Оқыс шабуылдан әлгілер тырп ете алған жоқ. Қолдары ар- тына байланып, ауыздарына орамал тығылды. Гонча- ровтың құлағының сыртынан қан білінеді.

Бұл тұтқындар көп дерек берді. Кешегі осы жерде от шашқандар қаланың орталығын қорғауға бұйрық алыпты.

Тынысы тарылған жаудың соңғы тұяқ серпері қал- ғандай көрінді. Бірақ ол қандай серпу, қанша құрбан- дық күтіп тұр әлі? Мұны болжау қиын еді.

Генерал-полковник В.Кузнецовтың басқаруындағы Үшінші Екпінді армия жау астанасына соққыны сол- түстік жақтан берген еді. Блюмберг қалашығы, Бух маңы, Фербиндунгс каналы артта қалды.

Осы каналдан өту, әсіресе, 150-ші дивизияға оңай- ға соққан жоқ. Каналдың оңтүстік жағалауына мықтап бекініп алған немістер өткел бермеуге жанталасты. Бірнеше қатты шабуылдың беті қайтты. Каналдағы кө- пірлер қиратылған. Ернеуінен түбіне дейін гранит құр- санған. Танктер, орудиялар өте алмайды. Тіпті, жаяу- лардың өзіне өту мүмкін емес. Оң жақтан нөсерше пулемет пен автоматтан оқ төгілсе, сол жақтан тура маңдайдан орудиялар азынап тұр. Жағаға совет әскер- лері жақындаса болды, биік үйлерге орналасып алған немістер оқты, отты төгіп береді. Қай жерден атып жатқанын да аңғару қиын. Қарсы жағалау түгел ажал отын шашып тұр.

Және осы маңға жаңа күш үсті-үстіне төгіліп жат-

қан секілді. Жау бұл тұстағы совет әскерінің алдына қойылған міндетті сезгендей. Осы каналдан өтісімен шабуылшы дивизия бетті кенет оңтүстік-шығысқа бұр- мақ еді. Сөйтіп, Берлиннің орталығына баратын жолды аршымақ. Атақты Моабит ауданы осы жолда. Қалада- ғы үлкен бекіністің бірі.

Совет әскерлері Висладан өтісімен-ақ Гитлер Бер- линді бекініске айналдырды. Қаланың барлық тұрғы- нын қорғаныс ісіне жапты. Күніне 100 мыңдаған адам- дарды айдап шығып бетондар құйғызды. Метро, канал, көпір атаулының бәрі бекіністерден көрінбеді. Қала бірнеше секторға бөлінді. Әр секторға арнаулы гар- низондар қойылды. Қаланың орталығындағы әрбір үй қамалға айналды. Әсіресе, рейхстаг, ішкі іскер ми- нистрлігі — «Гиммлер үйі» тұрған аудан қатты жа- сақталды. Тек осы төңіректе араның ұясындай құжы- наған от ұялары бар 400-ден астам темірбетон құры- лыстары салынды.

Қаланың орталығына барар жолдағы Фербиндунгс каналы мен Моабиттегі қарсылықтың өзі сұмдық. Әсіресе, көресіні 756-шы полк пен 674-полк көрді. Бұл полктар сонау Одерден бастап көш басында келе жатқан. Маңдайы тасқа тигендей болды осы арада. Моабит ауданының бір жағын Фербиндунгс каналы айналып өтеді де, екінші жағынан Шпрее өзені өтеді. Ауданның оңтүстік қанаты Шпреедегі Мольтке көпірі- не барып тіреледі. Көпірден рейхстаг онша қашық емес. Жау бұл маңның бекінісіне сенімді. Және солтүс- тіктегі совет әскерінің бет алысы тура тарту сияқты еді. Рейхстагтың өкпе тұсынан бұрылатын жерден ор- талығына лап қойды. Дұшпан нағыз жаннан безгендер- ді төкті, бұл маңға. Фербиндунгс каналына маңайлат-

пай жатқан солар.

Не істеу керек? Түтін, ендігі жәрдем түтіннен ға- на. Жау көзін байлаудың бір жолы. Лезде бүкіл канал бойына түтіннен шымылдық ұстағандай болды. Жау- ынгерлер лап қойды. Біреу тақтай салып, біреу рельс салып, біреу, тіпті жүзіп өтіп жатыр. Арғы жағаға шыққандар үйлердің төменгі этаждарын бекініс етуде. Адам көруге шыдамайтын көрініс. Біздің жауынгерлер де жаннан безіпті.

Каналдан өте бергенде Рахымжан оң қолынан жа- раланған Панталеевті көрді. Автоматты сау қолына ала сап тарта берді ол. Жауынгер Киреевтің ішінен оқ тиді. Қолымен басып алып, кетіп барады. Сол жаралы күйі бес немісті табанда жайратты. Қан сорғалап, жүрген жерін жоса қылды. Есіл ер әлден уақытта шайқалып- шайқалып барып сұлап түсті.

Жағаға өткендер көбейе берді, көбейе берді. Бірақ дұшпан 200 метрдей шегінді де, тағы да табандап жа- тып алды. Каналдан артиллерия мен танктер өте ала- тын емес. Көпір жоқ. Іске саперлер кірісті. Бораған оқтың астында жанталасып жүр. Күн кешкірді. Қараң- ғы түсті. Соғыста түнді күндіз қылу қиын ба? Сорғала- ған ракеталар жап-жарық қып жібереді. Бітіп қалған көпірді жау қайта бұзады, саперлер қайта жамайды.

Осы бір қарғыс атқыр каналдың үсті сан боздақтың басын жұтты. Минут қымбат. Каналдан танк пен артил- лерия өте алмаса, жаңағы жаяуларды қырып салады.

Әне, танктің алды көпір үстіне ілікті. Жосып келеді. Артиллерия да ағылды-ау. Жібермей тұрған тығын жұлып алынғандай. Ызаның, кектің айбаты от болып ағылды дейсің. Рахымжан Василий Кривоносовты та- ни кетті. Жағаға шыға салып сүйікті 45 миллиметрлік орудиясын оқтап жатыр. Бұл сержанттың расчеті сонау

Одерден бергі көп шайқаста сан көзге түсті. Батальонға берілген батареядағы ең ержүрек расчет.

Солдаттар қалжыңдаса да ол расчетқа «Гитлердің тажалы» деп ат қойған-ды.

Каналдың ар жағында тұрып-ақ көзі түскен жау ұясы болса керек. Биік үйдің шатырына кезенген ору- дия отты құсып-құсып жіберді. Расчеттағы жігіттердің қимылына көз ілеспейді. Көзді ашып-жұмғанша жауға ажал снарядтарын жосылтқан орудиялар қаптап кетті.

• Василий, төпе!

Рахымжанды Кривоносов күлкісінен ғана таныды. Ақсиған тек тістері көрінеді. Шаң ба, батпақ па бет- аузы қап-қарала. Самайдан аққан тер жосалары бетіне андыз-андыз жол салыпты. Оқ бүріккен биік үйдің сынған есігінде бір топ солдатпен тығылып, әлдебір нысананы аңдып тұр.

Жау бірнеше қатты әрекет жасады. Бірақ жолдағы- ның бәрін жайпап келе жатқан шабуыл сеңін бұза алған жоқ. Каналдан өтіп, біздің әскер берік бекінді. Фербиндунгс немістің қолынан енді кетті.

...Осы ауданда концлагерьдің кақпасы бұзылып, жылдар бойы қапа болған тұтқындар босатылды. Жақ- тары суалып, сүйектері арбиып-арбиып кетіпті. Құр сүлдері қалған. Шамалары келгендері азат етушілердің мойнына асылып құшақтап жатыр. Жылайды, қуаныш жасы. Ішінде орыс та, поляк та, чех та, венгр де бар. Бір-ақ тілде сөйлейді олар. Жүрек тілімен, ыммен. Қару сұрайды, шабуылға шықпақшы. Кекті қазандай қайнатқан жауға оқ атпақшы.

О, Моабит! Мынау мелшиген тас қабырғаларың қанша зұлымдықты бүгіп тұр десеңші. Тырнағыңа түс- кеннің бәрін жыртқыштай таладың. Сенің атың тарихқа

қасіретпен, қастандықпен егіз боп кірді. Моабит десе жүрек соқпай тоқтады, жылаған бала уанды. Зұлым- дықтың зәрі сіңген топырағың неткен ащы еді. Неміске қорған болмай, қорлау болдың! Тельмандай тектіні де жұтқан сен емес пе! Тыңдасаң нетті, жасырсаң нетті сондай азаматыңды! Арысыңның азасынан аунап кет- пей неғып тұрсың. Мелшиесің неліктен? Қасіреттің зілінен қақ айырылып кетпейсің бе!

Тұтқын да тұтқын. Немістердің енді өзі тұтқын. Сүмірейген, солбырайған. Моабит түрмесін қорғауды Геббельстің өзі қолға алыпты деген хабар бар-ды. Әр лектің, әр топтың ішінен офицерлер сол сұмырайды іздейді. Әттең шіркін, тірідей қолға түссе... Жүз, екі жүз, бес жүз, сегіз жүз адам өтті. Жоқ! Жасырынып үлгерген ғой, лағнет...

Моабит ауданындағы үйлер араның ұясындай жиі салынған екен. Тар көшелер тастан қаланған терең траншея секілді. Төменгі этаждар біздікі, жоғарғы этаждар немістікі.

Майор Твердохлебов батальонның бөлімшелеріне әрбір үйді ақырына дейін тазартуға аялдамай астын алып, үстін қалдырып жүре беруге бұйырды. Осылай- ша көшеден көше, кварталдан квартал совет әскерле- рінің қолына үлкен құрбандықпен, асқан ерлікпен өте берді. Төбеңе шығып алған жаудың қай жағыңнан қа- ғып түсерін қайдан білесің. Әр үйдің терезесі атыс ұясы.

Абайсыз аттадың — бітті! Абайлау дегеннің өзі де мүмкін емес. Маңдайдағы қос жанарға анталап тұрған жаудың бәрі бірдей сыймайды. Бірі болмаса бірі көзден таса. Сенің түбіңе жететін де сол.

Екі Берлин бар. Бірі от құшағындағы Берлин. Бі-

рі жер астындағы Берлин — тұрғындардың жан сау- ғалаған панасы. Аршылған аудандарда олар жер бе- тінде көріне бастады. Неше күннен бері дәм сызбай ашыққандар. Әйел, бала үрейлі, үнсіз. Көшеде өліп жатқан артиллерия аттарын тарпа бас салады. Шикідей жеп қоятындай. Жұлмалап санынан, жалынан кесіп жа- тыр. Қайтсін. Қаланың от құшағына оранғанына қанша болды. Магазин жоқ, от жоқ, ошақ жоқ, жарық жоқ.

Аршылған көшелердің әр жерінде жылжымалы әс- кер кухнясы. Солдат шөміші көсіп тұрып, ашыққандар- ға көже құйып береді. Телмірген, жүзі сынық әйелдер. Тағат таппай, тамақ аузына тигенше тыпыршыған ба- лалар. Өңдері шүберектей құп-қу. Тілдерінің келгені:

• Русь гут, Гитлер капут!


• Русь гут, Гитлер капут!

Қу құлқын не істетпейді. Жоқ, бұлттай тұнжыраған бұл өмірден түкті айырып білмей тұрған сәби жүрек- тің шын соғысы солай шығар?! Оларға соғыс үйреткен әліппе осы болар!

Екпінді шабуылшы батальондар көше біткенді сү- йемдеп алып кетіп барады, жылжып барады. Моабит бекінісінің де арқауы сетінеген сияқты. Бірақ, аяр жау- дың аянатын түрі жоқ. Жандарын шүберекке түйген бірдеңелер. Жалғыз оғы қалғанша жанталасады.

Екпінді шабуылшы батальондар көше біткенді сү- йемдеп алып кетіп барады, жылжып барады. Моабит бекінісінің де арқауы сетінеген сияқты. Бірақ, аяр жау- дың аянатын түрі жоқ. Жандарын шүберекке түйген бірдеңелер. Жалғыз оғы қалғанша жанталасады.

Рахымжанның взводы тұтқын ғып әкелген неміс офицері соңғы жаңалықты айтты.

• Күні кешеге дейін солдаттардың арасында неміс

әскеріне тосыннан керемет бір күш келмек деген сы- быс жүрді. Сол күш соғыстың тағдырын шешпек еді. Геббельстің радиосы миымызға осыны құйды. Ме- деуіміз сол еді. Міне, сол күшті көріп отырмыз...

Сұп-сұр өңінен мысқыл күлкінің ізі көрінді.

Жау астанасы табанда. Улы жыланды совет қарулы күші қылқа мойыннан басып тұр. Басын қозғалта алмай бұлқынады, құр тілін ғана дәрменсіз ысылдатады. Бі- рақ, сол тілді жұлу — әлі оңайға түсетін емес. Өйткені, бұл фашизмнің улы тілі ғой. Соңғы тұяқ серперінде ештеңеден аянатын түрі жоқ.

Әр үйдің қабырғасы қабір болып қалды. Қоштасты, талай тарланмен. Жаңа жарылған фаустпатрон бөлім- ше командирі Серебряковты қалпақтай ұшырды. Ра- хымжанның жүрегін біреу жұлып алғандай болды. Ал- дырмай келе жатқан шар болаттың өзі еді. Поповтай, күлегеш Гичкодай ерлердің ұстазы. Солардың көзі, ескерткіші секілді еді. Қасына жүгіріп келді. Басын сүйеді. Көзі шүңірейіп кетіпті.

• Жол... дас... лейтенант... впер...ед!

Қолын ілгері нұсқайды, кемсеңдейді. Кете беріңдер, соғыңдар жауды дегені. Бір уақта бұлқынып қалды да, бойын жиды. Ұйып жатқан қанды көрді. Сұқ саусағын малып жіберіп, қабырғаға жаза бастады. Қаны — сия, саусағы — қалам! Қолы әлсіз, ырқына көнбейді. Тісін қайрап, қайраттанады. «Я в Берлине. Сереб...» Осы араға келгенде үзіліп кетті, жан тапсырды. Қабырғада қанмен жазылған жазу. Алдыңда арыстай боп жатқан майдандас дос. Өз қабірінің басына ескерткіш жазуды өзі жазды. Мұндай ерлік өлімді Рахымжан көрген жоқ- ты. Тас та балқып ерігендей. Қызыл жазу күреңденді. Көзі бұлдырап кетті ме, солай көрінді. Досының аты

толық тұрсын. Саусағының әлі кеппеген қанға қалай тигенін де білмейді. «ряков» деп жалғады. «Серебря- ков» болып шықты. Қабырғада досының қаны, көз ал- дында досының тәні. Бойында — досының кегі...

28 апрель күні Моабит ауданы түгел тазарды. Гит- лершілердің қырғын жасап, қия бастырғысы келмеген жоспары күл-талқан болды. Қырғын жасауын жасады. Бірақ... Ін түбіне тығыла түсті. Тықсырыла түсті.

...Батальон сәл тылсым алды. Твердохлебов Қош- қарбаевты шақырды.

• Сен парткомиссияға бар. Дәл қазір мәжіліс жүріп жатыр.

Рахымжан түсіне қойды. Партияға өтуге берген арызы бар. Сол қаралмақ, бүгін. Мәжіліс залы қираған бөлмеде, астан-кестеңі шығып жатқан еден. Қомиссия мүшелері де өзі секілді от ішінде жүргендер. Жүде- ген, көздері талаурап шаршаған. Бірақ, әр адамды қа- былдаған сайын жүздерінде нұр ойнайды.

Ал, өздері келгендердің бойына қаншама нұр, қай- рат құйып жатыр. Солдаттар, офицерлер от ішінде, мі- не, жаудың ең соңғы ұясында да сүйікті партия өздері- мен бірге жүргендей сезімге бөленіп жатыр.

Кепілдеме беруші комбат Твердохлебов, политрук Васильченко, батальонның парторгі Искаков.

• Қошқарбаев! Сен енді коммуниссің!

Жүрегі аузына тығылды. Неге өйтеді? Жиі-жиі соғып барады...