Поэмалар ✍️

1. Қара Ертіс жағасында
Бір мезет дала шаршап, тау құлазып,
Сай, жыра қарауытып қалды ұзарып.
Жалтақтап жан-жағына қарап жатты,
Қара Ертіс жалыққандай жалғыз ағып.
Жағада ескі жартас тұрды налып,
Көл жатты бір қайғырып, бір қуанып.
Толқындар ұзай алмай түсті әлекке,
шатысып бір-бірімен мың бұралып.
Қырына көк толқынның жел жығылып
Жүр еді;
көңілді бір белгі ғылып
айнала шалқи қарап бала-бұлақ
Сарыарқа құшағына келді кіріп...
Екі арна: ән арнасы, су арнасы
Биік ед екеуінің туар басы:
Біреуі – табиғаттың таңдаулысы,
Біреуі – адамзаттың шығармасы...
Күн жүрді ала бұлтта билеп басып,
Айдында: қырғи қуды, үйрек қашып.
Екі арна – егіз арна қосыла ақты,
Бір-бірін жетекке алып, сүйреп қашып...
2. Х о р л а н
Бір қыз бар Хорлан атты Маралдыда
Деген сөз кетті желдей таралды да.
Со қыздың шашбауындай сыңғырлайтын
Маралды ши-қамысы таң алдында.
Көңілді ед көл секілді қарапайым
ерке-сал,
ер жүрек деп тағы атайын:
Ауылда балалармен бірге үйретті
Қысырдың құла тайын, қара тайын...
Жел күнгі Маралдыдай көңілі де өктем,
көңіл барда күз де оған болды көктем.
Секілді көл шарасы, көз жанары
әлде не тәтті бір сыр мөлдіреткен.
Сөйлесе тау суындай еркін еді,
Кедергі тапқан сайын серпіледі.
Көз күлсе жүзі жайнар,
сол бір күлкі
Алдыңа Маралдыны келтіреді...
Өзгеше бітті қызға зерде мүлде,
туғандай толғану мен тебіренуге.
Маралды дауыл күні бір күрсініп,
Осындай бір сұлуды берді өмірге.
Он бес пен он алтыға келгенінде,
Құмартты көкте жұлдыз, жерде гүлге.
Он бес пен он алтыда жасы қыздың...
байқаңыз, ағарғанын басыңыздың!
...Мейлі ғой оқымаса “басы қатып”,
ермексіз болды деп қыз жасыма түк;
қыз болып жалғыз сәтке кесте тіксе,
артынша кетуші еді асық атып.
Көңілін дос-жаранның тасыттырды, ал,
Қымыздай тар ыдыста ашыттырған...
Кінә жоқ бозбаласында ауыл үйдің
өзі еді бәрін бірдей ғашық қылған.
Өзі еді сол жалғанда адам гүлі,
адам гүлі – көңілдің адалдығы.
Бір сөзбен: атақ-даңқы Хорлан қыздың
Арқаға таныстырды Маралдыны.
“Бір қыз бар Маралдыда Хорлан атты,
Хорланды көп көзінен қорғамақ кім?!
Бишілер бу жамылып, суға қызып,
күйшілер перне бойлап жорғалапты.
Жел есті Маралды деп алып ұшып,
Шың тұрды Маралды деп сағым құшып.
Арқада ақ кеуде бұлт Баян-таумен,
Көрісті Маралды деп сағынысып.
Шыдамай Қарқаралы қар жамылған,
Қарайды қара бұлттың ар жағынан.
“Бір қыз бар Маралдыда...
ал, болса ше?
Сен өзің қайдан шықтың,
зар-жақ ұлан?”
...Құс-бегінің жүзінде сыз бар әлі:
көжекті де ілмеді мұз-балағы.
Мергендер тал тасалап,
бір-бірінен
Маралды маралын да қызғанады.
* * *
“Бір қыз бар Маралдыда Хорлан деген,
Барар ем адаспасам Орманменен.
Маралды аспанындай алыс арман,
Маралды көлі жақын болғанменен”–
Деген ән иен өлкеде талып ұшты,
әндердің талып ұшқан мәні күшті.
Сол әнмен күндер өтті,
көл қалды сол
тербетіп махабатты, сағынышты..
.3. Е с т а й
Еркіндеп қаға алмас ән қанатын,
Серілік қыз бен атқа алданатын.
Қайғырса ақын байғұс арман аңсап,
Несі бар қайғысына таң қалатын?!
Ол ақын кәдімгі Естай – қайғылы ақын,
Сол қосқан өнер деген бәйгеге атын.
Дұшпандар, сол-ақ екен, ізін аңдып,
Достары жол іздеді айрылатын.
Содан да көңлі қалған әнші мұңды,
тұтса егер аяғынан бал шыбынды,
қыранды қанатынан көл тұтыпты,
жүрегін сынап біраз толқытыпты...
...Келеді ол тағдыр салған жолды басып,
Жол үсті кеудесіне домбыра асып,
Сорына, уа, сорына өз басының,
бағына өнерінің – болды ғашық.
Найза емес, бұл майданға көңлі налып,
Шығып ед екі ішекті домбыра алып.
Ұшқан үн екі ішектен
қоңыр қаз боп
Төсіне Маралдының қонды барып...
Жол жатты қара белде қайқаң қағып,
(Бұл өзі жол ма, сор ма – сайтанға анық).
Осынау аз ғұмырда
Естай ақын
Уәде етті қанша қызға – айта алмадық.
Бұл жолы келеді Естай тағы асығыс,
Көңіл алабұртқанмен, дала тыныш.
Жатса да дала тыныш,
көлде – толқын,
Не деген қызық еді жаратылыс!
Сол көлдей толқытты оны ой-арманы,
ой-арман құмарлықты қоя алмады.
Ежелгі жалқау дала жатты ұйқыда,
көл қанша толқыса да – оянбады.
Уәдені бергенімен күліп тұрып,
Кетіп ед қызды шын-ақ үмітті ғып,
Ақталса үміт – бақыт күліп келер,
шын қасірет екенін біліп пе еді ол?!
Ал, егер ақталмаса үміт деген
Анық ед тағдыр жолы ол атаған,
сенімін сері кеуде тонатпады, ал
айрылысарда үзіліп қыз көзінен
бір жұлдыз бұл кеудеге қонақтаған...
* * *
Ақ үйдің іші де адам, сырты да адам,
Аралас сөз бен күлкі бұрқыраған.
Ас, тойға жиылғанға ұсап кетті,
Арқаның дүйім елі-жұрты маған.
Ақ үйдің іші қайғы, сырты жайлы,
Сырты жайлы дүние жылтырайды.
Сол үйде біреу отыр дауыс етіп,
Тыңдасаң сай-сүйегің сырқырайды.
“Мен – бір жанмын шерменде,
үміт те маған көп пе еді?
Үмітім өшті кеудемде,
Күнім сөнді көктегі –
Көрмейсің ғой, ағайын!”
Қалың малға сатылдым,
Он жетіге келгенде.
Бір қу шалға қатынмын,
Қатыннан нәлет сендерге –
Сезбейсің ғой, ағайын!
Келмеді ме сол бір жан,
Сарқылды ма бұлақ-ән?!
Тірлігім бар болдырған,
Бір гүлім бар құлаған –
Құлаттың ғой, ағайын