Туындылар ✍️

Бұл – тəрбие қазақ тəлімгерлігіндегі мазмұны терең, иландырар- лық қуаты күшті тəрбиелердің бірі əрі бірегейі. Себебі, қазақ халқы баланың айтқанды қағып алатын ұғымтал да зерек кезі 7–15 жас ара-

лығы, жан-жануар, табиғат заңдылықтарын түсінетін, игеретін кезі дəл осы тұс деп қарап, соған сəйкес тəрбие мазмұнын тереңдетіп, ба- лаларды сезімдік танымнан ақылдық танымға қарай жетелейді. Мұнда заттардың, құбылыстардың мəнін түсініп, сырын ұғуға бастайтын тіл- ге жеңіл, жүрекке жылы, мазмұны терең диалогтар пайдаланылады. Мысалы:

• Ең құнды не, ұлым?


• Ол – ғаламат ғылым!


• Тозбайтын не, күнім?


• Ол – өнер мен білім!


• Парыз ба, шұлық тоқу?


• Парыз – адамға оқу!


• Не қымбат дейді атаң?


• Ол – туған жер, Отан!


• Бөлейтін не сыйға?


• Ол – əдеп пен иба!


• Бақыт қалай келмек?


• Оны əкелер – еңбек!


• Жаңбыр неге себелер?


• Онымен жер көгерер!


• Күн болмаса, хош, енді?..


• Бүкіл тірлік өшеді!


• Болмаса егер жер-жаһан,


• Мен де мүлде болмас ем! –

деген сияқты елдің, оқу-білім, ғылым-өнердің, еңбектің қасиетін тү- сіндіретін, күн, жер, жаңбырдың тіршілік қайнары екендігін ұғынды- ратын сөздерді жаттатып, Отан, туған жер, əдеп-иба деген сияқты қа- сиетті ұғымдарды көкейлеріне ұялатады.

Одан соң, балалардың ақыл-ойын жетілдіріп, тапқырлық қабілет- тері мен қолма-қол кесім жасау өрелерін жоғарылататын ауызша жұм- бақ есептер пайданылады. Мысалы, асық ойнап жатқан үш бала жолда келе жатады. Олардың біреуі жанындағы екі серігіне:

• Үшеуімізде оннан асық бар еді. Енді əрқайсымызда қаншадан асық қалды? – деп сұрайды. Оған:


• Мен онша көп ұттыра қойған жоқпын, – дейді екінші бала. Сонда үшінші бала:


• Мен сол қалтамдағы асықтың біреуін оң қалтама салсам, екі қал- тамдағы асықтардың саны өзара тең болады. Ал, оң қалтамдағы асық- тың біреуін сол қалтама салсам, онда оң қалтамдағы асық сол қалтам- дағы асықтан үш есе көп болады, – дейді.

Оған алғашқы бала күліп:

• Онда сендегі барлық асық менің ұтып алған асығыммен бірдей екен, – дейді.


• Дұрыс айтасыңдар. Бүгін ең көп ұтылған мен болдым, – дейді екінші бала шынына көшіп.


• Ал, енді ойлап көр. Қайсы балада қанша асық бар? – деп баланың ата-аналары балаларына сұрақ қояды. Бала бұл есепті дұрыс шығарып кетсе, сыйлық береді əрі баланы мақтап-марапаттап, оны шабыттан- дырады.

Баланы ақылдық танымға өткізу тəрбиесі ұрпақтарды өнер-ғы- лымды ардақтап, оқу оқып, білім алуды қастерлеу, Отанды, еңбекті сүюдей тамаша мінез-құлық қалыптастыруға дағдыландырады. Таби- ғатты, экологиялық ортаны қорғауға, аялауға баулиды. Зейін-зердесін ашып, тез есептеу қабілетін жоғарылатады.