Мақал-мәтелдер жинағы ✍️

Киiз үй халықтың дәстүрлi наным-сенiмiнде

Түндігіне қарылғаш ұя салған үй – қасиетті үй.

Үйге дәуіт кірсе – үйге құт, береке орнайды.

Қазанның күйесі жанса қой басы өседі.

Ошақтағы отты үрлеп сөндіру – өз үмітін өшіру.

Бас киімді босағаға ілу – басыңның бағасын кетіру.

Аяқ киіммен төрге шығу – үй иесін менсінбеу.

Қонақтан бұрын астан ауыз тиіу – үй иесінің міндеті.

Киiз үй туралы мақалдар мен мәтелдер

• Келіні жақсы үйдің – керегесі алтыннан.


• Есіктен орын тапсаң төрге ұмтылма.


• Үйде шешен – дауға жоқ, Үйде батыр – жауға жоқ.


• Үйің жаман болса, күйің жаман.


• Босағаң төрдей болсын.


• Сыйырға су көрсетпе, Жаманға сый көрсетпе.


• Жыртық үйдi жел табар, Өтiрiк сөздi шын табар.


• Тату үйдiң бақыты тасыр, Жанжалды үйдiң ырысы қашар.


• Төрде отырып теріс сөйлегеннен без, Есікте отырып керіс сөйлегеннен без.


• Кедейді тер қысса, Керегесін арқалап тауға шығады.


• Қуыс үйден құр шықпа.


• Бұраудың да сұрауы бар.


• Тар бесік, тар босаға.


• Азансыз молда болса да, Қазансыз қатын болмайды.


• Жауға барса ат ойнатқан Есет, Үйге келсе құрт қайнатқан Есет.


• Жаман үйден қосым артық, Ақсақ ошақтан мосым артық.


• Орман аралаған үйші болар, Ел аралаған сыншы болар.


• Ағаш бесіктен шыққан, жер бесікке түспей қоймайды.


• Ергенек кетсе, есіктен береке кетер.


• Есік көргенді алма, Бесік көргенді ал.


• Баланың тентек болмағы үйінен, жігіттің тентек болмағы биінен.


• Салқын үй – салулы төсек.


• Ұлы жол үйiңнiң табалдырығынан басталады.


• Кiлемге бергiсiз алаша бар, Ханға бергiсiз қараша бар.


• Балалы үй – базар, Баласыз үй – мазар.


• Үйде оңбаған, Түзде де оңбайды.


• Астың дәмiн тұз келтiрер, Ауыл сәнiн қыз келтiрер.


• Атыңнан айрылсаң да, Ер-тоқымыңнан айырылма.


• Қатыныңнан айырылсаң да, Қазан-ошағыңнан айырылма.


• Қазан-ошағыңнан айырылсаң да, Халқыңнан айырылма.


• Көршiң қолайлы болса, қораң кең.

·        Көршiңмен ұрыспай айырылыссаң, Ұялмай табысарсың.

• Жақсының күнде бiр үйi кеңидi, Жаманның күнде бiр үйi кемидi.


• Аталастан ауылдас жақын.


• Үйге кiрген жыланға да ақ құйып шығарады.


• Жақсы қатын үй дәулеті, Жақсы шапан той дәулеті


• Жақсы көршi тапқаның – Мол олжаға батқаның.


• Қонағын сыйлаған төрге шық дер.


• Қазаннан қара нәрсе жоқ, Ассаң қарын тойдырар.

Қардан аппақ нәрсе жоқ, Ұстаса қолды тоңдырар.

• Бiреудiң үйiн жыға бiлгенмен тiге бiлмейсiң.


• Қонағын сыйламаған – Не баласын ұрады, Не үйiн сыпырады.


• Киіз үйдің жақсы болмағы ағашынан, Ер жігіттің жақсы болмағы нағашыдан.


• Қазаннан қақпақ кетсе, Иттен ұят кетедi.


• Жауда да бiр үйiң болсын.


• Қонағым өз үйiңдi де ойлай отыр.


• Үйдiң жылы-суығын, Қыс түскенде бiлерсiң.

Кiмнiң алыс-жақынын, Iс түскенде бiлерсiң.

• Ерте тұрған әйелдiң Бiр iсi артық.

Ерте тұрған еркектiң Ырысы артық.

• Үй болғанда көсеу де керек.


• Үзіксіз үй болмас.


• Қазанға түскен қайтып қапқа түспейдi.


• Арық атқа қамшы жау, Жыртық үйге тамшы жау.


• Ит арық болса ауылдың намысы.


• Қонақ келсе ет пiсер, ет пiспесе бет пiсер.


• Ошақ сәнi – сыйластық, Достық сәнi – қимастық.


• Үйi жаманның күйi жаман.


• Үйдiң көркi – әйел.


• Алғашқы қонақ соңғы қонаққа орын босатар.


• Қонаққа кел демек бар, кет демек жоқ.


• Өнерлi қонақ босағада қалмас.


• Жаман үйдiң қонағы билейдi.


• Құдайым би қылмасаңда би түсетiн үй қыл.


• Бүлiнген ауылдан бүлдiргi алма.


• Көсеу ұзын болса қол күймес.


• Жолға шықпас бұрын серiгiңдi дайында,

Қонбас бұрын көршiңдi ойла.

• От жағылмаған үй – қора, Кiсi келмеген үй – мола.


• Үй менiкi демеңiз, Үй артында бiреу бар.


• Ақ жаулықсыз үй – жетiм үй.


• Атасыз үй – батасыз, Анасыз үй – панасыз.


• Балапан ұяда не көрсе, ұшқанда соны iледi.


• Келгенше қонақ үялар, Келгесiн үй иесi ұялар.


• Құс жеткен жерiне қонады, Қонақ қалаған үйiне қонады.


• Тату үйдiң тамағы тәттi.


• Қазан қайнап тұрса, ақыл сайрап тұрады.


• Асы бар аяқ әдемi.


• Құр аяққа бата жүрмес.


• Кiсi кiрмеген үй көрмен тең, Iшiлмеген ас умен тең.


• Тоқпағы күштi болса киiз қазық жерге кiрер.


• Қайтып кiрер есiктi қатты жаппа.


• Қонақ ырзығымен.


• Көрпеңе қарай көсiл.


• Есiктен орын тапсаң, төрге озба.


• Өз үйiнде ою оймаған, Кiсi үйiнде сызу сызады.


• Жаман өз үйiне өзi қонақ.


• Көрмегенге көсеу таң.


• Баласы атқа шапса, Анасы үйiнде отырып тақымын қысады.

Сайын Назарбекұлының «Қазақтың киіз үйі» (2005 жылы Елорда) атты кітабынан алынған киіз үйге байланысты ұғымдар кітабынан