Әңгімелер жинағы ✍️

Дэвид Расмунсен қарапайым кісілер тәрізді ұрт мінез, бір еліксе еліріп, әңгірлеп кететұғын жан еді. Сол мінезінен болу керек Солтүстіктің дабырасын құлағы шалғанда, ендігі құмырын бір пайдалы кәсіпке бағыштап, жұмыртқа сатып, сауда жасамаққа тәуекел етті. Аздап есепке жүгініп қарап еді, шаш етегінен олжаға батты. Япыр-ау, Доусонда жұмыртқаның дожнасы құрығанда бес доллар дейікші, сонда Алтын Астанада бір мың дожнадан бес мың дожна пайда келтірмейтін не бар?

Айтпақшы, шығынын да есептеу керек-ау. Расмунсен беталды лағып кетпейтін сақ, құнтты адам болғандықтан мұны да мұқият ойластырды. Жұмыртқаның дожнасына он бес центтен төлегенде де мың дожнасы жүз елу долларға түседі екен, ал мұнан келетін орасан көп олжаға қарағанда бұл шығын боп па? Жол шығыны мен көлік ақысына ең көп дегенде сегіз жүз елу доллар-ақ кетсінші, әрине бұл шама, артығымен айта салған болжал ғой, сонда да ең соңғы жұмыртқаны сатып, алтынды аптай дорбасына саларда, уысына төрт мың доллар таза пайда оралады екен.

— Түсінесің бе, Альма, − деді ол толып жатқан қарта, үкімет орындарының есебі, Аляска жолының анықтамалары ыбырсып үйіліп жатқан бөлмесінде есеп-қисабын әңгімелей отырып, − түсінесің бе, жол шығыны Дайядан әрі шыққасын көбееді, оған дейін бірінші класспен жүргенімде де мықтағанда елу доллар елу доллар жұмсармын, а-ал, Дайядан Линдерман көліне дейін жүкші-индейлер жүктің қадағына он екі цент кіре алады деседі, былайша айтқанда жүз қадақ үшін – он екі доллар, мың қадаққа – жүз жиырма доллар ғой. Менің бар жүрегім мың жарым қадақ болсын-ақ, сонда оған жүз сексен доллар алады; оны-мұнысын қосқанда, қойшы екі жүз болсын. Клондайктан келген біреу Линдерман көлінде үш жүз долларға қайық оп-оңай табылады деп ант-су ішіп отыр. Екі жолаушы ала кетуге болады дейді, олар кісі басы маған жүз елу доллардан төлейді, − сонымен қайық өзіме тегіндей түсетін болды ғой, әрі ол екеуі жолда қолқабыс етпей ме. Қош... міне осы. Доусонда жұмыртқаны жағаға түсірем. Кәне, қанша болды?

— Сан Францискодан Дайяға дейін елу доллар, Дайядан Лидерманға дейін екі жүз, қайықтың құнын аналар өтесе, барлығы екі жүз елу доллар болады, − дейді әйелі зып-зып етіп.

— Иә, киім-кешекке, жол жарағыма тағы да жүз қос, − деді қуанып ері, − сонда жанымда бес жүз доллар ақшам қалады ойда жоқ шығынға. Бірақ ойланбаған не қалды?

Альма «бәсе» дегендей қасын керіп, иығын қақты. Егер солтүстіктің бір жазығы кең адаммен мың дожна жұмыртқаны жайындай жұтатыны рас болса, сол адамды бүкіл мал-мүлкімен ала кетпесіне кім кепіл. Әйел ойына келген осы бір күдігін еріне айтқан жоқ. Дэвид Расмунсеннің сылайы өзіне мәлім ғой, үндемей-ақ қойғанын артық көрді.

— Егер кездейсоқ кідірісі болар-ау деп екі есе артығымен есептесек те жолыма екі ай керек екен. Ойлап қарашы, Альма! Екі айда төрт мың табыс! Менің қазір айына тауып жүрген жүз долларым мұның қасында бұйым емес қой! Кең етіп жаңадан үй салдырамыз, бөлмесінің бәріне газ жүргіземіз, терезелерін теңіз жаққа қаратамыз; мына коттеджды жалға беріп, ақшасын салыққа, апаттан сақтануға, суға төлеймін ғой, аздап артылып та қалар. Мүмкін алтынның желіне кездесіп қалсам, − миллионер болып қайтармын. Сеніңше қалай, Альма, есебімде ешқандай астамшылдық жоқ қой деймін

Альма «жоқ» деп бұл жолы шынын айтты. Расында да, бұл семьяда бұлғаң, жалқау, шіріген жұмыртқа атанған ағайындылардың бірі сонау Солтүстіктен алтын шыққан шұқырдың жарты үлесінен өзге таза жүз мыңның алтын құмын әкеліп, байып кеткен жоқ па?

Тағам сататын көрші дүкенші, ылғи келіп, азық алып жүретін Дэвид Расмунсеннің бір күні прилавканың шетіне барып, таразыға жұмыртқа тартып тұрғанын көріп таң қалды. Расмунсеннің өзі де онан бетер қайран болып тұр еді, бір дожна жұмыртқа қадақ жарым тартады екен, демек мың дожна мың жарым қадақ тартады екен ғой! Ал киім, адеял мен ыдысты қайтпек, жол азығы тағы бар. Осылайша есебінен жаңылып, бәрін басынан қайта есептемек болып тұрғанда, кішірек жұмыртқаларды өлшеп көрсе қайтер еді деген ой сап ете түсті.

— Ірісі не, майдасы не, − әйтеуір дожнаның аты дожна емес пе, − деген ақылға келді де, бір дожна майдалау жұмыртқаны таразыға тағы тартып қарап еді, қадақ ширек шықты. Көп ұзамай Сан-Францисконың орамдарында дожнасының салмағы жиырма унциядан аспайтын кілең майда жұмыртқа керек деген әбігер шабарман көбейгеніне алып-сатар саудагерлер аң-таң болысты.

Расмусен кішкене котеджын мың долларға закылетке беріп, әйелін туғандарына жөнелтіп, өзі жұмыстан босап, Солтүстікке жүріп кетті. Шамадан шығып кетпеу үшін екінші класстан арзандау орын алып еді, мұнда жолаушы көп екен, пабулаға қарағанда тым жайсыз болды. Әбден жадап-жүдеп, күзге салым Дайяға барып жетті, артынып-тартынып сонда түсті. Әйтеуір көп ұзамай, асқа қарап, буыны бекіді. Жүкші-индейлердің сөзі алғаш тілдескеннен жүнсіген жолаушыны ширатып, шынықтыра түскендей болды. Олар жиырма сегіз мильге жүгін жеткізіп беру үшін қадағына қырық центтен ақы сұрап, аңырып қалған Расмунсен аузын ашқанша болмай, қырық үшке жеткізді. Ақыры қырық бес центке келісіп, еңгезердей он бес индей жүкті қайыспен шанди бастап еді, тағы шешті. Скагуэйден киген көйлегі кір, шалбары жыртық бір крез қырық жеті цент төлеймін деп көлденеңнен киліге кеткені. Бұл оның Ақ асуда атын зорықтырып, енді Доусонға Чилькут арқылы аспаққа тәуекел етіп тұрған сәті екен.

Расмусен сабыр сақтады, өзге жүкшілермен елу центке келісіп, екі күн өткенде Линдерман көліне барлық жүгін аман жеткізді. Бір кәдігі қадағына елу цент – дожнасына бір мың доллар деген сөз ғой. Сонымен, мың жарым қадақ жүкке бар ақшасын санап беріп, құр алақан қалды да қойды. Ол Тантала мүйісінде көп кідірді, күнде Доусонға қарай шұбап кетіп жатқан үр жаңа қайықтарға көзін сатып, қаңтарылып қарап отыратын болды. Бүкіл қайық жасаушылар лагері де бықпырт тигендей болып жатыр. Ертелі-кеш жанталасып жұмыс істеп абыр-сабыр болады, сыналап, қарамайлап, шегелеп тыным таппайды; себебі сонау сидаң таулардың төбесінде жатқан қар да күн озған сайын етек жайып; төмен қарай жылжып келеді; ара-тұра ызғырық жел ұйтқып, салқын лебімен біресе қиыршық, біресе жапалақ қар, кейде қар аралас жаңбыр да бүркіп кетеді, көл қойнауларының ықтасын, таса жеріне қата бастаған шәуіш мұздар да сағат сайын тұтасып, шыңылтырлана бастаулы. Жұмыстан қалжыраған жұрт күн сайын таңертең мұз тұрды ма екен деп көл жаққа көз тігеді. Өйткені мұз тегіс қатса, бәрінен күдер үзу керек, бірақ бұлар көл арқылы қайық жолы тоқтағанымен, арыны қатты өзенмен де төмен қарай жүзіп көреміз деп үміттенетін-ді.

Осы жақта өзі сияқты жұмыртқа саудасымен жүрген үш кісі кездестіргенде Расмунсенді қызғаныш өртеп, жанын қоярға жер таппады. Рас, оладың біреуі тапалтақ келген мыртық неміс түк өндіре алмай, жұрдай болып, жүдеп-жадап, ақыры товарының қалғанын артынып, еліне кеткен, қалған екеуінің қайығы бітуге жақын, олар сауда тәңірісіне қыстың кәрін тым болмаса бір күнге тоқтат деп жалбарынады. Бірақ қыстың кәрі қайтар емес, қысып-ақ барады. Қарлы дауыл Чилькутті де сипап кеткен, үсіп өлген кісілер де бар, Расмунсеннің өзі де башпайларын қалай үсітіп алғанын білмей қалды. Бірде қайраңға табаны тақыр етіп, жағадан жаңа ғана жылжып бара жатқан қайққа ілесуге сәті келіп еді, бірақ қолма-қол, төлейтін екі жүз доллар ақшасы болмай, сытылып қала берген.

— Мен ойлаған, сіз аз-маз тоқтайсыз, − деді өзінің алтын көзі таусылмайтын Клондайкы тап осы арада екенін түсінуге ақылы жеткен бір қайықшы швед, − мүлде аз-маз тоқтайсыз, мен сізге өте жақсы қайық жасаймын рас сөз.

Осы сөзді малданып, Расмунсен Кратер көліне барып еді, сол арада екі газет тілшісі тап бола кеткен өздері бар нәрсесін Тас Үй мен Бақытты Лагерьдің арасындағы асудың өнебойына әр жерге тастап кеткен біреулер екен.

— Иә, деді Расмунсен маңғазданып. – Мен мың дожна жұмыртқа теңдеген тоғанағымды Линдерман көліне жеткізіп үлгердім, көп ұзамай қайғым да әзір болмақ. Меніңше бұл зор бақыт қой деймін. Өзіңіз білерсіз дер, қайық табу қазір оңай емес, ақшаға да табылмайды.

Тілшілер айғайласып, төбелесе жаздап, Расмунсенгті , серік болуға таласты, долларлық қағаз ақшаларың да, алтын теңгелерін де тықпалап жатыр. Бірақ Расмунсен маңына жуытпады ақыранда әке-көке, деп жалынып қоймағасын кісі басы үш жүз доллардан ақы алып бірге жүруге амалсыз көнгенсіді. Ақшасын олар қолма-қол төледі. Екеуі мың дожна жұмыртқа апара жатқан қайрымды самарит туралы газеттеріне шұбыртып хабар жазып жатқанда, сол қайрымды самариттің өзі Линдерман көліндегі шведке жөнелген-ді.

— Әй, абзалым! Бері әкел қайығыңды, − деді ол тілшілерден алған алтын ақшасын шылдырлатып, дайын тұрған қайықтарға телімси қарап.

Швед сабырлы пішінмен салқын қарап, басын шайқады.

— Қаншаға келісіп едің? Үш жүзге деймісің? Жарайды, міне, мә саған төрт жүз.

Ақшасын тықпалап еді, швед шегіне түсті.

— Мен ойлаймын – жоқ. Мен анаған уәде бердім: қайық әзір, алуға болады дедім. Сіз аз-маз тоқтайсыз...

— Міне алты жүз. Алсаң да, алмасаң да өзің біл. Ақтық айтарым осы. Қателесіппін дерсің көп болса аналарыңа.

Швед қобалжиын деді, ақырында.

— Мен ойлаймын, иә, − деді. Сол-ақ мұң екен Расмунсен оны қайтып бір-ақ рет көрді, аузына дұрыс сөз түспей, түскен сөзге тілі келмей, қалайша қателескенін біреулерге өзінше түсіндірген болып тұр екен.

Баяғы мықыр неміс Көгілдір көлдің тұсында таудың бір тікелеу ылдиымен келе жатып, сүрініп кетіп, аяғын сындырады. Сонан кейін ол қалған товарын дожнасына бір доллардан түп көтере сатады да, ақшасына бірнеше жүкші-индей жалдап, өзі алма-кезек солардың иығына мініп, Дайяға әрең жетеді. Бірақ таңертең Расмунсен екі жолдасымен қиығына отырып, жағалаудан жылжи бергенде, қалған екі бақасы да іле қозғалған.

— Сіздікі қанша? – деді айғайлап, соның бірі, Жаңа Англиядан келген сидиған арық янки.

— Мың дожна! – деді масаттанып, Расмунсен.

— Оһо, менікі сегіз жүз. Мен сенен қазір озамын, бәстесесің бе?

Тілшілер қарызға ақша берейік десе де, Расмунсен бәстеспеді. Янки үшінші қайықшымен жарыспақ болды. Ол суды да, құрлықты да кезген, өзі еңгезердей, толқыннан туған тентек екен, − керек болса – көресіңді көрестермін – деді де қойды. Ақыры көрсетті де. Ол осылай шыққасын, болықтан үлкен желкен тұрғызып, алды да, қайғының тұмсығы оқта-текте суға сүзе сүңгіп, зымырай жөнелді. Линдерман көлінен ол алдына жан салмай өтті. Бірақ жүгі тым ауыр болса керек – көлден әрі ағын суға шығарды қайығын сүйреп жүргісі келмей, көлдің шоңғал тастары көп, арқыраған ағысымен жүзіп өтем деп жүргенде қайырлап қалды. Расмунсен де, қасына екі жолаушы ерткен Янки де әуелі жүктерін жаяу тасып, босаған қайықтарын қатерлі жерден амалдап тағы өткізіп алып, әрі қарай ағыстың ағынымен бұлталақтап жүріп, Беннет көлінің айдынына шығып алды.

Беннет – ұзындығы жиырма бес миль көл, тау арасындағы шұбалаңқы терең шатқал, жел-дауылдың ойнақ салған жері. Расмунсен көлдің жоғарғы жағындағы құм қайыра түнеді. Бұл арада Арктика қысымен арпалысып, солтүстікке бет түзеген адам, қайық ығы-жығы екен. Таң ата оңтүстіктен жел де ысқыра соқты, басын қар көмген құздар мен қапталын мұз құрсаған шатқалдарды аралап, әбден суынған жылы жақтың желі теріскейдің үскірігінен бір кем емес. Бірақ күн ашық. Янки барлық желкенін жайып, құм қайырдан айналып өтіп барады. Қайықтар бірінен соң бірі жағалаудан айдынға қарай қаптап шыға бастаған. Тілшілер де жұмысқа аянбай кірісулі.

— Біз Бұғыбелдің тұсында Янкиге қуып жетеміз, − деді олар Расмунсенге желкенді тұрғызып болғансын. Бұл кезде «Альманың» бүйірін мұздай су сау шарпып өткен еді.

Расмунсеннің су десе бұрын зәресі қалмайтұғын. Бұл жолы бұрғы ескекті құшырлана қысып ұстап, қалшиыпты да қалыпты. Қайықта тілшілердің нәрселердің астында бүркеулі жатқан мың дожнасын көріп отыр, кішкене котджы мен бір мың доллардың зақылет қағазы да елестеп, көз алдынан кетпейді.

Күн керемет суық. Ара-тұра Расмунсен ұстап отырған бұрғы ескегін алып, орнына екіншісін өткізеді, серіктері бос ескектің қатқан мұзын қағып аршиды. Шашыраған су әуеде қатып мұз болды, ілезде төменгі қисық реяға зер шашақтай төгілген сүмелек қата қалды. «Альма» таудай толқындардың арасында бұлталақтап, сытырлайды-сықырлайды. Тілшілер қайықтан су төгудің орнына ойып мұз тастап отыр. Шегінуге шама жоқ Қыспен арпалысқан көп қайық лек-лек боп, бар пәрменімен жандәрмен ілгері, ұмтылып барады.

— Б-біз жан сауғалауға да т-тоқтай алмаймыз! — деді тілшілердің бірі қорыққаннан емес, суықтан дip-дip етіп.

— Дұрыс! Судың ортасымен жүзелік, шал! — деді екіншісі.

Расмунсен әлденеге ыржия күлді. Аязда ақ қырауланған жағалаулар көзге көбік сияқты болып көрінеді. Жағаның тентек толқынынан аулақ болу үшін көлдің ортасымен жүзбей болмайды, басқа лаж жоқ. Желкенді түсірсе — ентелеген толқын қайықты көміп кетеді. Анда-санда бұлар тас арасында тырбанған кемесымақтарды, әлде бір қайықтың шоңғал тасқа соғылғанын көріп қалады. Арттарында келе жатқан үстінде екі кісі бар кішкене шлюпка аунап түсті.

— Аб-абай бол, шал! — деді айғайлап бағанағы қалшылдаған тілші.

Расмунсен тағы бір ыржиып, сіресіп қалған қолдарымен бұрғысын сығымдай түсті. Толқын «Альманың» тікше кормасына жиырма рет ентелей төніп, желден бұрып жіберген кезде желкен шайқалды, бірақ ышқына қимылдаған Расмунсен әрдайым қайта түзеп отырды. Күлкісі енді оның бетіне біржола қатып қалған сықылды, секем алған тілшілер де сезіктенейін деді онан.

Жағалаудан жүз ярд жерде шоқиып тұрған жалғыз жартастың жанынан өте бергенде оның толқын соққан төбесінен әлдекімнің жан ұшырған ащы айғайы дабылдың дүрілінен асып, шаңқ етті. Бірақ көзді ашып-жұмғанша болған жоқ «Альма» зырқырап қасынан өте шықты, жартас ақ көбігі аспанға шапшыған көп толқынның ортасында қарауытып қала берді.

— Янкидің саудасы бітті! Теңізші қайда? —деді жолаушылардың, бірі.

Расмунсен ту сыртына бұрылып, қара желкенді ала көзімен айнала барлады. Бір сағат бұрын сол желкен жел жақтағы бұлыңғырдан қылт етіп көрінген еді, сонан бері ара-тұра көз салып қояды, сірә аумағы үлкейіп, жақындай түскен тәрізді. Теңізші қайығының тесілген жерін бітеп алып, енді зая кеткен уақытының есесін қайтармаққа асығып келеді-ау сірә.

— Көрдіңдер ме, жақындап келеді!

Екі жолаушы мұз оюын қойып, қара желкенге қадала қаpaп тұр. Беннет көлінің жиырма милі кейін қалған дүлей дауылдың дүлегей толқындармен допша ойнайтын жері осы аралар. Теңізші дауыл перісіндей біресе шыңырауға сүңгіп, біресе асқақтап аспанға секіріп, қастарынан өте шықты. Үлкен қайықты желкен толқынның биік шоқтығынан жұлып алып, екі толқынның аралығындағы шыңырауға лақтырып тұрғандай көрінеді.

— Толқынға жеткізер емес.

— Әне, қа-қараңдар, қ-қазір суға сүңгиді.

Айтып үлгіргенше болмай зәулім толқын қара желкенді көміп те кетті. Үстінен тағы екі толқын ойнақтап өтті, бірақ қайық көрінбеді. Қасынан «Альма» да өтті. Әлден уақытта су бетіне ағараңдап ескектің сынығы, жәшіктің тақтайлары шыға келді. Судан сорайып адамның, қолы бір көрініп жоқ болды, «Альмадан» жиырма ярд жерде шашы дудар-дудар болып бір адамның басы қараң етті.

Бұлардың бәрі аз уақыт үндемей тұрды. Көлдің арғы беті көрінгенде тулаған толқын тағы соқты, қайыққа сау-сау етіп су толды, тілшілер енді жанталасып, су төгіп жатыр. Бірақ су бой берер емес. Ақыры Расмунсенмен ақылдасып, олар жүкке қол салды. Ұн, бекон, бұршақ, адиял, керосинка, арқан — не керек, қолға іліккен заттың бәрі суға кетті. Қайық соны сезе қойғандай қайқаң етіп, бұрынғыша су көспей, жеңілге көп бастады.

— Жә, жетер! – деді жекіріп Расмунсен аналардың қолы жұмыртқа салған үстіңгі жәшікке тигенде.

— Тапқан екенсің! Құрсын бәрі де! – деп кіжінді әлгі қалшылдаған тілші. Шынында да бұлар қойын дәптерінен, фотоапараттары мен плсатинкасынан өзгенің бәрін суға лақтырған жоқ па. Тілші еңкейіп, жұмыртқа толған жәшікті арқанның астынан қопарып шығара бастады.

— Тоқтат, тоқтат деймін мен саған! Осылайша үш сағаттай бетімен ығып, әбден тоңып,

Расмунсен бұрғыны шынтағымен тірей, тапаншасын апыл-құпыл ала сала оқталды. Тілші жалма-жан азынаға секіріп шығып, қалталақтап тұрды, кекті ыза мен ашудан түсі бұзылып кетіпті.

О, жасаған құдай! - деп екінші тілші қайықтың түбіне етпетінен өкіре құлады. Қапас-құпаста Расмунсеннің есінен шығып кеткен «Альманы» иірім үйіріп ала жөнелді. Дауылдың екпіні желкенді қалбалаңдатып жұлқа тартқанда омырылып кеткен рея пәрменімен бірінші тілшінің белінен тиіп, суға мұрттай ұшырды. Діңгек пен желкен де қопарыла құлады. Басқаруға келмей, қалған қайыққа толқын шапшып, ішіне су толды, Расмунсен енді жалма-жан су төгуге кірісті.

Сонымен жарты. сағаттай уақыт өтті, бұлардың, қасынан үлкенді-кішілі қайықтар өтіп жатыр, бірақ үрейі ұшқан жандар кідіре алсын ба. Ақырында он тонналық бір барк өлермендеп жүріп, жел жақтағы желкендерін түсірді де әрең деп бұрылып, «Альмаға»қарай ойысты.

— Шегін! Шегін! - деді бажылдап Расмунсен.

Бірақ сол сәтте қайықтың аласа белдеуі ауыр барктың бүиіріне шақыр-шұқыр тиіп те қалып еді. Тірі қалған тілші биік бортқа тырмысып шыға бастады. «Альманың» тұмсық жағында, мың дожна жұмыртқасының үстінде мысықша шоқиып Расмунсен отыр. Ол жаны кетіп жуыспай қалған екі ұшын жалғамақ болады.

— Мін! — деді барктан дауыстап жирен самай сақалы бар біреу.

— Мың дожна жұмыртқа бар,—деді бұл оған айқайлап. Тіркеп алыңдар мені! Ақысын төлермін!

— Мін өзің,— деді барктағының бәрі шулап.

Сол кезде барктың дәл үстіне төнген таудай ақбас олқып дүрсе құлағанда барктан асып өтіп «Альманы» кеме шарпыды, қайық белдеуінен суға толды. Жұрт қолдарын ербеңдетіп, Расмунсенді жер-жебіріне жете балағаттап, қайтадан желкендерін көтеріп жатыр. Расмунсен де оларға есесін жіберген жоқ, ол енді қайыққа толған суды тағы төге бастады. Байлауы әлі күнге үзілмей, су астына салдауыр орнына оралғы болып жүрген діңгек пен желкен толқынға да, дауылға да ырық бермеді.

Осылайша үш сағаттай бетімен ығып, әбден тоңып, әлі бітіп, жынды кісіше өз-өзінен сөйленіп, сонда да қадықтың суын төгуін қоймай жанталасып келе жатқан Расмунсен Бұғы белдің тұсында мұз құрсаған жағалауға қайығымен келіп тірелді. Үкімет шабарманы мен жол бастаушы-метис екеулеп оны соқпа толқыннан аулақ ыққа апарып, жағаға жүгін түсірісті, Альманы судан сүйреп шығарысты. Бұлар балықшының қайығымен Доусоннан келе жатып, осы арада жауынның толастауын күтіп жатыр екен. Расмунсенді шатырына апарып қондырды. Ертеңіне жолаушылар жүріп кетті де, Расмунсен мың дожнасымен сол арада қалды. Көп ұзамай біреу мың дожна жұмыртқа әкеле жатыр деген лақап бүкіл өңірге тарады. Мұз қатпай тұрып қыстағына жетіп үлгерген алтын іздеушілер де келе жатқаны рас депті. Қырқыншы миль мен Серклдың байырғы тұрғындары, қарнын кебек тескен темір азу мосқалдары келе жатқан кісінің атын естісе-ақ тауықтың шөжесі мен жасыл овощ кіргендей тамсанатын болды. Дайя мен Скагуэй өткен-кеткен жолаушылардың бәрінен сұрастырып, анығын біліп отырды, Доусон жұмыртқаның, тәтті құймағы десе аузының суы құрыған алтын Доусон – осы бір хабарға құлағын тігіп абыржып алаң болды.

Расмунсен мұның бірін білмейтін. Апатқа ұшыраған күннің ертеңіне ол «Альманы» жөндеп алып, тағы жүрді. Шығыстан, Тагиш көлі жағынан қасқайып, қас маңдайдан ұрған өткір желге қарамай, құшырланып ессе де қайығы кері ыға берді, әрі мұз қатқан ескекті де мезгіл-мезгіл аршып отыру керек. Уинди-Армның тұсында «Альманы» толқын соғып, жағаға шығарып тастады. Тагиште толқын үш рет жиекке қуып тықты, ал Марш көліне келгенде мұз да тоқтады. Осы арада «Альманы» мұз қысып қиратты, бірақ жүгі аман екен. оны мұз үстімен сырғанатып жаяу сүйреп, екі мильдей жерде жағалауға жеткізді де жасырын көмбе жасап, жүгін араға жайластырды. Көмбенің орнын көп жылдан кейін жергілікті тұрғындар көремін деушілерге әдейі апарып көрсететін болыпты.

Доусонға дейін әлі бес жүз миль бар, жеткенше тайғақ, су жолы тоқтаған. Бірақ өз-өзінен бедірейіп, телеп кеткен Расмунсен жаяу кері тартты. Бір адиял, бір балта, бір уыс қана бұршағы бар адамның жол азабына қалай төзгенін жай кісі біле бермейді. Тек Арктиканы шарлаған адам ғана түсінер. Чилкутте дауыл-боранға ұшырап, Қой поселкесінде бір дәрігер оның үсіп екі башпайын қиып тастағаны анық. Ол бұған да мойымаған; ақыры бір күні «Павон» кемесіне ыдыс жууға жалданып, Пюджет бұғазына жетіп алды, онан әрі Сан Францискоға дейін бір пассажир кемесінің отын көседі.

Әбден томырылып, жүнжіген Расмунсен ақыры бір күні банкінің конторына келіп кірді-ау, жалтыраған паркеттің үстімен сүйретіліп барып: — зақылетке тағы да ақша беремісің,— деді. Селдір сақалының астына жақ етінің суалғаны байқалады; сыздана қараған сұм көздері шүңірейіп ішіне кіріп кеткен; ауыр жұмыс істеп суық қарыған қолдары күстеніпті; көмір тозаңы мен кір тұрған тырнағының көбесі қап-қара. Ол жұмыртқа туралы, мұз таулар жайында, жел мен ағын су жайлы түсініксіз бірдемелерді міңгірлеп айта берді. Бір мыңнан артық ақша бере алмаймыз дегенде сөзінен жаңылып, сандырақтай бастады; әйтеуір ит туралы, иттің азығы туралы, мокасин, шаңғы, қарлы соқпақтар жайында айтып тұрғанын аңғаруға болар еді. Ақыры бұлар мың жарымға келісті, коттеджіне тиесілі ақшадан бұл анағұрлым артық, әйтсе де Расмунсен әрең деп қолын қойып, бөлмеден шығып кеткенде, зәресі ұшқан жұрт «уһ» деп демін бір алды.

Үш жұмадан кейін әрқайсысына бес ит жеккен үш шана Чилкут асуынан өтті. Ит-көліктің біреуін Расмунсеннің өзі, қалған екеуін екі индей айдап барады. Жол - жөнекей бұлар Марш көлінің жағасына көміп кеткен баяғы жұмыртқаны итшанаға тиеп алды. Алдарында із соқпақ жоқ екен. Расмунсен мұзбен жүрді. Оның өзіне тыңнан із салуға, өзенге тұрған сең-мұзтаулардың арасынан жол табуға тура келді. Иттерін тынықтыруға тоқтаған сайын ол арт жағынан таза әуеде шұбатылған жіңішке түтіндер көреді, арттағы жолаушылардың ешқайсысы алға түсуге неге ұмтылмайды деп таңырқап та қалды. Бұл жаққа жаңада келген кісі ғой, байыбына бара алмады. Индейлері мәнісін айтып-ақ еді, ұқпады. Индей екеш индейлер де жол азабын ауырсынды. Күн сайын таңертең, жүргілері келмей тартынып та қарайды Расмунсен тапаншасын ала ұмтылып, ырық бермейді.

Ақ боз аттың тұсындағы шоңғалда мұз ойылып кетіп суға да батқан, бұрын үсіген аяғы суыққа төзбей аяғы үсіген. Сонда индейлер енді жығылатын шығарсың деп еді, жоқ, ол адиялының біреуін жыртып, аяғына көнектей үлкен мокасин жасап киіп, алғы шананың соңына түсіп жүрді де отырды. Бұл азаптың ауыры. Индейлер ара-тұра көзін ала беріп, маңдайын түртіп,басын шайқап, ымдасып қояды, оның ерен күшін олар елемей де жүрген жоқ. Бір күні түнде индейлер қашқан да. Тек зу-зу етіп айналасындағы қарды бұрқылдатқан оқтан қаймығып, бағынғансып қайта оралған. Сонан кейін Расмунсенді өлтірмек болды олар. Өзі мысық тәрізді ұйқысы сергек жан екен, не күндіз, не түнде мұның да орайы келмей-ақ қойған. Бұлар сонау шұбатылған көп түтіннің сырын талай оған айтып түсіндіре алмады, қайтa айтқан сайын сезіктене берді. Индейлер қабағын шытып, не жұмысқа илікпей бара жатса, Расмунсен оқтаулы тұрған тапаншасын көрсетіп, меселін қайырып тастайды.

Оның күні осылайша өтіп келеді, кісілері бағынбай, иттері қалжырап, ауыр жолдық тақсіреті титығына әбден жетті. Ол өзін айдалаға жалғыз тастап, қашып кеткелі жүрген кісілеріне де, жұмыртқаға талай-талай тап берген иттеріне де, мұзға да, аязға да, әлі күнге жазылмай жанын қинаған аяғының жарасына да жеңдірмеймін деп арпалысты. Жарасы біте бастаса-ақ аязға шыдамай терісі шытынап, тағы іседі, ақыры ушығып ол үлкен жараға айналған, тесілген, тесігіне жұдырық сыйғандай. Таңертең орнынан тұрғанда ауру аяғына салмағы түссе болғаны — басы зеңіп, талып кете жаздайды; күндіз ауырмайды, түнде ғана жамбасы жерге тиіп, көзі ұйқыға кетерде қан қақсайды. Өмірінің тең жартысы кеңсе қызметінде өткен бұрынғы есепші қара жұмысқа дегенде индейлерден артық. Тіпті, иті де өзінен бұрын болдырады. Қаншама еңбектеніп, қанша азап шеккенін өзі, сірә, сезе ме екен? Ол бір ғана идеяның адамы ғой, ойына келген сол идеяның мұқым құлы болды да қалады. Қиялында қалқып Доусон жүрсе, көкейінде — мың дожна жұмыртқасы жатады, «өзі» соларды бір арнаға салсам, арманыма жетсем деп екеуінің ортасында шөре-шөре боп шарқ ұрып жүр. Арманы бес мың доллар, ол—бір идеянық ұшығы, онан әрі тағы бір идея басталашақ. Өзге тіршілігінде Расмунсен жабайы автомат тәрізді. Дүниеде мұнан өзге өмір бар деп білмейді, айналасына құдды бір бұлдыраған көмескі әйнек арқылы көз салғандай көңілі селқос бір жан. Оның қолы да, ақыл-есі де құлағын бұраған машина секілді өзінің ретті қалпымен жүріп тұрады. Көзінен қағас қылмайтын қатыгез кескінінен индейлер де сескенеді, олар өздерін осыншама құл етіп, есіл еңбегін зая кетірген оданы мінез осынау ақ нәсілді адамға таң-тамаша.

Ле-Барж көліне жеткенде аяз тағы да қатайды, аспан әлемінің алпыс градустан астам сұрапыл суығы жер түндігіне түйіле түсті. Тынысым аз да болса ашылар ма екен деп, аузымен дем алып келе жатқан Расмунсен өкпесін суыққа шалдырып алды да, енді жол бойы жөтелумен келеді, тықылдаған құрғақ жөтел өкпесін түтін шалса да, ауыр жұмыс істесе де буындырып қыса бастайды. Бұларға жолда Отыз миль деген өзеннің бойында үлкен-үлкен ойдым-ойдым жылым тап болды, әр жылымның бетіне аттаған сайын ажалдай тосқан мұз көпір, оның айнала жиегі жаңа қатқан қабыршық мұз. Жұқа мұзға сенім жоқ, индейлер өтуге бата алмай кібіртіктеп қалып еді, Расмунсен тапаншасын оқталып, ай-жайына қаратқан жоқ, өзі де өлі-тірілігіне қарамай, баса-көктеп жүре берді. Үстінде бүркеніш қар жатқанымен әлгі көпір тәрізді мұз арқылы амалдап өтуге болатын еді. Мұз ойла қалса, қармауға керек болар қолдарына сақтық үшін бір-бір ұзын құрық ұстап, бұлар арғы бетке шаңғымен әуелі өздері өтіп алды да ізінше иттерін шақырды. Индейлердің бірі бетін қар сылап кеткен кеуек осындай бір қатерлі жерге душар болып қаза тапты. Ол қаймаққа шаншыла түскен пышақтай кенет тікесінен күмп етті де сүмп кетті, ағын су оны жұлқа тартып, мұз астына сүйреп ала жөнелді.

Сол күні түн жамылып, бозғылт айдың жарығымен екінші индей қашты. Расмунсен үнсіз түнде иен даланы жаңғырықтырып, епсіз қолымен әрі-бері мылтық атып, ештеңе өндіре алмады. Индей сол бетімен жүріп барып, отыз алты сағатта Үлкен Лосось өзеніндегі полицей күзетіне барып жетті.

— Қызық адам! Не деуші еді әлгі... басы ауысқан деуші ме еді, − деді тілге шорқақ шала тілмаш қайран алып отырған капитанға. — А? Иә, есі ауған, жынданған, әбден жынданған. Жұмыртқа, жұмыртқа дейді. Жұмыртқа дей береді. Түсінемісің? Қазір осында келеді.

— Арада бірнеше күн өткен соң Расмунсен де келіп кетті, үш шанасын тіркеп, бар итін қосарлап жегіпті. Мұнысы бір келіссіз шаруа болған; жолы жаман жерде шаналарын шешіп, бір-бірлеп алма-кезек өткізеді, ал тіркеулі үш шананы басқару үшін Геркулестің күшіндей алып күш керек. Капитан индей Доусонға кетті, шамасы осы кезде Селкерктен асып, Стюард өзеніне қарай кетіп бара жатқан болар, − бұл сөзді Расмунсен елең қылған жоқ. Полициның Пеллиге дейін жол салғаны туралы хабарды да ол енжар тыңдады; табиғаттың тілсіз күшінің рақымына да, кесапатына да жазмыштың жазығы осы болар деп көне беретін халге жеткен тәрізді. Ал Доусон да қатты ашаршылық бар көрінеді деген кезде ол мырс етіп күлді де, итін жегіп алып, жүріп кетті.

Алдағы кідірісте-ақ арттағы түннің сыры мәлім болды. Пеллиге соқпақ жол түсті деген хабар Үлкен Ласосьқа жеткен күні еді Расмунсеннің артынан көлбей ұшқан көп түтін көрінген жоқ. Жалғыз өзі от басында жылынып отыр еді, қасынан ұбан-шұбан ит жеккен бір топ жолаушы өтті. Алдарында түнеукүні Беннет көлінен өзін жағаға шығарып алатын шабарман мен метис, оған ілесе Серклға почта тасушылар кетіп барады, бұлардан кейін Клондайк қайдасың деп сағым қуып сарпылған сарбаздардың талайы өтіп жатты. Қараса иттері де, өздері де тың, жайласып тынығып алған, ал Расмунсен болса, өзінің де, төбеттерінің де елден ерек қақтығып, арса-арса болып, реңі кеткен сиқы мынау. Ал ирек-ирек түтіннің иелері із түссін деп, бір жерде үш күн күтіп жата берген – бір күн түртініп жұмыс істесе, екі күн ұдайымен әл жинап, дем алған. Расмунсен ілгері ұмтылам деп, өңмеңдеп, азап шеккен, иттерін әбден бұралтып, титығына жеткен.

Әлбетте, оның өзін мойытуға болмайды. Мынау тамағы тойған, ұйқысы қанған жұрт енді Расмунсенге бар ыждағатын салғаны үшін сыпайы алғыс айтқансиды, айтқаны сол ыржалақтап кекете күледі; Расмунсен жағдайға жаңа түсініп отыр, бірақ ол ешкімге тіл қатқан жоқ, кейіген де жоқ. Өйткені өзгерген не бар? Идея, оның мазмұны баяғы қаз қалпында. Өзі осында, мың дожнасы қасында, Доусон маңдай алдында; ендеше бәрі де бәз-баяғы бір күйінде ғой.

Кіші Лососьқа жеткенде ит азығы азайды. Расмусен өзі жейтін тамағын итіне беріп, Селкеркке жеткел бір өңкей бұршақпен күнелтті; баданадай қоңыр бұршақ құнарлы да, асқазанға айнала қоймайтын ауыр да. Іші бұрап түйілгенде еңкейіп екі бүктеледі. Селкерку факторияның есігінде құлақтандыру ілулі тұр екен. Онда Юконның жоғарғы жағына қарай пароход жүрмей екі жыл болды депті; азық та қымбаттап кетулі. Компанияның агенті бір жұмыртқаға бір шұқыр ұн айырбастайын деп еді, Расмунсен басын шайқап, жөніне жүре берді. Факториядан асқасын итіне азық болар деп жылқының тоңазыған шикі терісін сатып алды: Чилкоттан келген мал сатушылар жылқы сойған екен. Соның қалған-құтқанын индейлер жинап алса керек. Ашыққан Расмунсен шикі теріні шайнап та көрді, бірақ қылшық аузының жарасына қадалып, шыдатар болмады.

Селкеркте Доусоннан шыққан шұбырынды аш адамдар ұшырады; олар күн сайын көбейе түсті, халдері өте аянышты.

— Ішерге ас жоқ! — дейді бәрі де шуылдап.— Түйір азық қалмады, бұл жақтан кету керек. Жұрт тым болмаса көктемде ашаршылық тиылса екен деп тілейді құдайдан. Ұнның қадағы бір жарым доллар, әй сатушы шықпайды-ау соған да.

Жұмыртқа дейсіз бе? — деп қайталап сұрады кездескен біреу. Бір – біреуі бір доллар, бірақ жұмыртқа қайда...

Расмунсен ішінен тез-тез есептеді де:

— Он екі мың доллар,— деді дауыстап.

— Немене? |

— Жай.— Ол асығып итін сабалап, жүріп кетті. Доусоннан жетпіс миль жердегі Стюарт өзеніне дейін бес иті өліп, қалғандары өлмеші халге жетті. Расмунсен енді итімен бірге өзі шана сүйреп келеді. Күніне он миль жер әрең алады. Беті мен мұрны үси-үси қарайып, қабыршықтанып, терісі жалбырап кеткен; түрінен адам шошынарлық. Бұрғы ұстағанда ала-бөле тоңа беретін бес бармағы ақыры үсіген, енді мазасын алып еді, батпандай мокасин киген аяқтары әлденеге тоқырап, сіңірі тартыла беретін болды. Күн ілгері әр жерге мөлшерлеп бөліп қойған бұршағы Алпысыншы мильде ада болды, сонда да жұмыртқаға қол тигізген жоқ. Тием деп ойлаған да емес; оған қол сұғу кешірілмес күнә көрінді оған. Осылай итініп, сүрініп-қабынып жүріп, Индей өзеніне жетті. Осы арада көптен тұратын бір қолы ашық береген адам кез бола кетер ме – жаңа жанған бұланның жас еті өзіне де, иттеріне де әл бітірді. Эйнелиге барған бетте Доусоннан бес сағаттай ғана бұрын қашып шыққан кісіден бір жұмыртқа кем дегенде бір доллар жиырма бес цент аласың деген хабар естіп, төбесі көкке жеткендей қуанды.

Күндердің күні Расмунсен сонау Доусонның Казармалары тұрған биік жар қабаққа да барып жетті, оны көргенде жүрегі лүпілдеп алып-ұшты, тізелері қалтырап, бүгіле берді. Қалжыраған иттерін тоқтатып, олар сәл тынығып алғанша, Расмунсен ұзын сырығына сүйеніп тұрды. Үстіне аю терісінен тон киген еңгезердей біреу қасынан өте беріп, иттеріне, әбзел қайыспен шаншыған шаналарына шүйліге бір қарады да:

— Мынау не? — деді.

— Жұмыртқа,— деді дауысы қырылдап Расмунсен. Жұмыртқа! Ура! Ура! — Жаңағы адам секіріп, шыр айналып, билей жөнелді.

— Мүмкін емес! Мынаның бәрі жұмыртқа ма?

— Иә, бәрі де.

— Бері қараңыз, сіз әлгі мың дожна алып келе жатқан кісі емессіз бе? — Ол айналып барып, Расмунсенге ар жағынан қарады. — Әу, тап соның өзімісіз?

Расмунсен анық соның өзімін деп ойламаса да, басын изеді, тон киген кісінің жүрегі орнына түскендей.

— Қанша сұрайсыз? — деп ол істің аңысын аңдыған адамша абайлап сөйледі.

Расмунсен батылсынып:

— Бір жарым доллар, − деді.

— Келісітік! – деді анау ентелеп. — Кәне маған бір дожнасын беріңіз!

— Мен... мен бір-біреуіне доллар жарым сұрап тұрмын, − деді күлімжіп Расмунсен.

— Иә, иә, естіп тұрмын. Тіпті екі дожнасын беріңіз. Алтын құмы мінеки.

Шұжық сияқты тырсиған алтын толы дорбашасын алып, ол жайбарақат сырыққа соғып-соғып қойды. Расмунсеннің төс шеміршегі дір-дір етті, мұрнының ұшы жыбырлап, булығып, отыра кетіп жылап жібергісі келді. Сол кезде андағайлап, тұс-тұстан жиналып қалған жұрт жұмыртқа саудалап кимелей бастаған еді. Расмунсеннің таразысы жоқ-ты, аю тонды адам өзінің таразысын әкеліп, Расмунсен жұмыртқа беріп жатқанда, бәйек болып, алтын құм өлшесті. Көп ұзамай жұрт кидірмелеп, бірін-бірі басып, у-ду болды. Әркімнің алғысы келеді, бәрі де бұрын алуға ұмтылады. Жұрт жапырлаған сайын Расмунсен бәсеңдей бастады. Тоқта, бұл тегін емес. Жұрттың осыншама таласуында бір гәп бар. Әуелі нарқын біліп алып, сауда ашқаным ақыл екен ғой. Кім біледі, жұмыртқаның бағасы екі долларға жеткен шығар. Қой, бір жарым долларым ешқайда қашпайтыны анық қой әйтеуір.

— Жә, болды! — деді ол екі жүздей жұмыртқа сатқасын.— Енді сатпаймын. Шаршадым. Жайғасатын үйшік тауып алуым керек; сонда келерсіздер, сөйлесерміз.

— Жұрт шу ете қалды; бірақ бағанағы аю тонды кісі Расмунсеннің сөзін қостады. Мұз боп қатып қалған жиырма төрт жұмыртқа қобыраған кең қалтасында саудырап жүргенсін, өзге жұрттың аш-тоғын ол не қылсын. Әрі Расмунсеннің қалжыраған халін де көріп тұрған жоқ па?

— «Монте-Карлоның» маңында бір үйшік бар, осы арадан екінші бұрылыста, дәл бұрышқа тақау,— деді ол,— әйнек орнына терезесіне кілең сода шөлмегін тізген. Үйшік менікі емес, біреуге жалдарсың деп иесі тапсырған аманат еді. Күніне он доллар, қымбат емес. Қазір барып орналасыңыз, кейін өзім кіріп шығармын. Терезесінің әйнегі шөлмек дедім ғой — ұмытпаңыз.

— Тра-ля-ля!—деп әндетті ол бір минуттен кейін.— Үйшігіме барып, жұмыртқа қуырып жеп, қайран үйімді еске түсірейінші.

Расмунсен жолда бара жатып аш екенін сезді, жол-жөнекей Компанияның дүкеніне азық алуға кірді, итіне бифштекс пен қақтаған балық алу үшін ет дүкеніне де соқты. Үйшікті бірден тапты, итін доғармай, үйге кіріп, от жақты да, пешке кофе қойды.

— Бір-біреуі бір жарым доллардан... Мың дожна... Он сегіз мың доллар! — деп күбірледі ошақ басында күйбеңдеп жүріп.

Бифштексті табаға тастай бергенде, есік сықыр етті. Жалт қараса, бағанағы аю тонды адам екен. Шұғыл шаруамен келген болу керек,— ентелей кірді де Расмунсенді көргесін әлденеге сасқалақтап, қымсынып қалды.

— Былай еді, кім, тыңдаңыз...— деп күмілжіді.

Расмунсен пәтер ақы алу үшін келіп-ақ жеткені ме сабаздың деп ойлады.

— Тыңдаңыз, шайтан алсын! Жұмыртқа иістеніп, бұзылып кетіпті ғой!

Расмунсен есеңгіреп кетті. Маңдайына біреу тоқпақпен қойып жібергендей болды. Үйдің қабырғасы қисайып, ауып, теңселіп ала жөнелді. Өзі де құлай жаздап барып, қолын созып, пешке сүйенді. Әлде қалай қадала қалған шаншудан ба, жоқ қуырған еттің көңірсіген исінен бе,— бір сәтте сәл есін жиғандай болды.

— Түсіндім,— деді ол әрең, сөйтті де қалтасын қармады. Ақшаңызды алуға келген боларсыз?

— Мәселе ақшада емес,— деді аю тонды адам,— бұзылмаған басқа жұмыртқа жоқ па?

Расмунсен басын шайқады.

— Ақшаңызды алыңыз.

Бірақ анау ұсынған ақшаны алмай есікке қарай шегінді.

— Қой, мен кейін келем ғой, сіз әуелі байқасаңызшы, бар болса орнына тәуірін берерсіз.

— Расмунсен даладан домалатып дөңбек әкелді, жәшіктерін кіргізді. Сонан кейін асықпай-саспай іске кірісті. Кішкене балтасымен жұмыртқаны бір-бірлеп ортасынан жара бастады. Жартыкештерін айнала қарап, еденге тастай берді. Әуелі байқамаққа әр жәшіктен аралап алып еді, "кейін шетінен шаба берді. Жұмыртқа еден үстіне үйіліп қалды. Кофе тасып төгіліп жатыр, табадағы бивфштекс те күйіп кетті, үйдің іші көк ала түтін, көңірсіген иіс. Расмунсен ең соңғы жәшік босағанша дем алмай, белін бір жазбай шаға берді, шаға берді.

— Біреу есік қақты, сәл кідіріп тағы қақты да, іле өзі де кіріп келді.

— Бұл не мынау? —деді қонақ есік алдында тұрып, үйдің ішіне айнала қарап.

Жарылған жұмыртқалар пештің қызуымен ылжырап жібіп, сасық иіс үйдің ішін алып кеткен еді.

— Пароходта бұзылған шығар,— деді жаңағы сырттан келген кісі.

Расмунсен түк көрмей оған тек адырайып қарады.

— Мен Мэрреймін, Үлкен Джим Мэррей деген боламын, мұндағы жұрт мені жақсы біледі,— деді ол өзін таныстырып.— Мынауыңыз бұзылып кеткен дүние көрінеді ғой, бәріне екі жүз доллар берейін, маған түп кө- тере сатыңыз. Әрине, балыққа жетпейді, дегенмен итке азық болар.

Расмунсен мелшиді де қалды. Бүлк еткен жоқ.

— Атамнан аулақ! — деді ол бір түрлі құлықсыз.

— Ойлап қараңыз. Мынау шіріген жұмыртқаға екі жүз доллар татитын шығар.— Әйтеуір жоқтан жақсы ғой. Екі жүз. Ал кәне не айтасыз?

— Атамнан аулақ,— деді ол баяу,— жоғал көзімнен!

Шошып кеткен Мэррей тесіле қарап, Расмунсеннен көзін ала алмай, шегіншектеген күйі ақырын үйден шығып кетті.

Расмунсен артынан ере шықты, итін доғарды. Бағанағы сатып алған балығының бәрін иттеріне шашты. Қайыс әбзелдерін шанадан шешіп алып, қолына орады. Үйге кіріп, есікті бекітті. Күйіп кеткен бифштекстің көңірсіген ащы исі үйдің ішін алып кетіпті. Расмунсен керуеттің үстіне шығып, қайысты төбедегі үрліктің үстінен өткізді де, ұзындығын көзімен мөлшерледі. Сірә, қысқалау көрінді ме қалай,— керуеттің үстіне орындық қойып, өзі үстіне шықты. Қайыстың бір ұшын тұзақтап, мойнына киді де, екінші ұшын мықтап байлады. Сонан кейін орындықты аяғымен теуіп жіберді.

Аударған Боранбай Омаров