Банктік жүйе – нарықтық экономиканың маңызды құрылымдарының бірі. Банктер қаржылық делдалдар ретінде шаруашылық органдардың капиталдарын, халықтың жинақтауларын және басқа бос ақша құралдарын тартады, және оларды қарыз алушыларға уақытша пайдалануға береді, ақшалық есептесулерді жүргізеді және басқа да алуан түрлі қызметтерді көрсетеді. Оcының нәтижесінде өндірістің тиімділігіне және қоғамдық өнімнің айналасына ықпал етеді.
Соңғы жылдары ақша нарығы мен капитал нарығының қалыптасуының қарқынды үрдісі жүріп жатыр. Капитал нарығының дамуы жинақтауларды мобилизациялау мен ақша құралдарын инвестициялаудың өзара байланысты үрдісін жетілдірусіз мүмкін емес. Жинақтаулар табыстар мен тұтыну арасындағы айырма болып табылады.
Инвестициялар – табыс алу мақсатымен ақша қаражаттарының салымдары.
Өзінің қызметінің үрдісінде банк аудиториялардың әртүрлі типтерімен байланысқа түседі: бәсекелестермен, клиенттермен, мемлекетпен және тағы басқалармен. Бұлармен банк пайдасын оңтайландыру мақсатымен байланысқа түседі.
Банктер банктік қызметтер нарығында қызмет ете келе қаржылық ресурстардың өтімділігі мен табыстылығын оңтайлы ұштастыруды, банктердің атағын қалыптастыру мен қолдауды қамтамасыз етуге ұмтылады. Өз кезегінде, банктің жақсы атағы, әйгілі болуы осы банкке келетін клиенттердің санына ықпал етеді.
Банктің клиенттермен қарым – қатынастары банктік өнімдерді сатып алу – сату үрдісінде қалыптасады. Олар мыналарды қамтиды: несиелерді беру, депозиттік шоттарды ашу, бағалы қағаздарды шығару, сатып алу немесе сату бойынша операциялар, валюталық қарым – қатынастар, есептесу операциялары, сондай-ақ траст қызметтері және тағы басқалар.
Қазақстанның жетекші коммерциялық банктері өздерінің табыстылығын кеңейту үшін, өтімділік пен бәсеке қабілеттілігін жоғарлату үшін өздерінің клиенттеріне көрсететін қызметтері мен операцияларының көлемін кеңейтуге тырысады. Банктік қызметтер клиенттер үшін қолайлы бағамен, ал банк үшін минималды шығындармен ұсынылуы керек.
Өзгермелі экономиканың қалыптасатын қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін банктік қызметтер жүйесі тиімді және икемді болуы керек.
Сонымен қатар банктік қызметтер нарығындағы бәсекелестік қызмет көрсетудің сандық және сапалық сипаттамаларына әсер етеді.
Қарқынды дамушы ақпараттық технологиялар ғасырында барлық банктер жаңа қызметтерді ендіруге және дәстүрлі қызметтерді жетілдіруге тырысады.[sup][/sup] ....

Банктердің экономикадағы маңызын олардың атқаратын операциялары анықтайды. Коммерциялық банктердің операциялары негізінен мына топтарға бөлінеді: пассив (қаражат тарту); актив (қаражатты орналастыру); комиссиялық-делдалдық және сенімді операциялар.
Пассив операциялары – олар өз қарауына әр түрлі салымдарды тартып, басқа банктерден несие алып, өзінің бағалы қағаздарын шығарып және басқа да қаражат тарту операцияларын жүргізіп, банк қорын құру және оны ұлғайту операциялары. Олар банк балансының пассивінде көрсетіледі. Пассив операциялары тарихи дәстүр бойынша актив операцияларына қарағанда алдымен жүргізіледі, себебі актив операцияларын жүргізу үшін белгілі бір қор мөлшері қажет.
Пассивтік операциялар негізінде банктің ресурстары жинақталады. Сондықтан да пассивтік операциялардың Коммерциялық банктер қызметіндегі ролі жоғары.
Банк ресурстары пассивтік операциялар нәтижесінде құрылатындықтан, оған анықтама берген дұрыс. Қаржы және несие сөздігінде: «пассивтік операциялар – бұл несиелік және активтік операцияларды жүзеге асыруға арналған банктің өз ресурсын құру операциялары».
Пассивтік операциялар көмегімен банктер нарықтан несиелік ресурстарды сатып алады.
Пассивтің операцияларына мыналар жатады:
 салым қабылдау (депозиттер);
 клиенттерге шоттар (оның ішінде корреспондент банктерге) ашу және оларды жүргізу;
 өзінің бағалы қағаздарын шығару (облишация, вексель, депозиттік және жинақ сертификаттары);
 банкаралық несие алу, оның ішінде орталықтанған несие ресурстарынан;
 репо операциялары;
 еуровалюталық несие алу.
Пассивтік операциялардың мынадай формалары болады:
 коммерциялық банктердің бағалы қағаздарды алғашқы эмиссиялауы;
 банк пайдасынан капиталдарды немесе қорларды ұлғайту және құру;
 басқа да заңды тұлғалардан несиелер алу;
 депозиттер операциялар.
Пассивтік операциялар айналыстағы ақшалай қаражаттарды банктерге тартуға мүмкіндік береді. Алғашқы пассивтік операциялардың екі формасы негізінде банктік ресурстардың бірінші тобы, яғни меншікті ресурстары құралады. Келесі екі формасы негізінде екінші ірі топ – заемдық немесе тартылған ресурстар құрылады.
Сонымен банктің ресурстары екі топқа бөлінеді:
- банктің меншікті қаражаттары;
- банктің тартылған қаражаттары.
Банктің меншікті қаражаттары – банктің экономикалық дербестігін және қызмет ету тұрақтылығын қамтамасыз ететін әр түрлі қорлар мен бөлінбеген пайда жиынтығы.
Қазақстанда коммерциялық банктер мынадай екі ұйымдық формаларда құрыла алады:
 пай қосу арқылы, яғни жауапкершілігі шектеулі серіктестік формасында;
 акционерлік банк;
 шетел капиталының қатысуымен.
Банктің меншікті қаражатының түріне резервтік қор жатады.....

Сенімгерлікпен қызмет көрсету –меншікті, клиентке тиесілі басқа активтерді басқару жөніндегі операция. Бүгінгі таңда сенімгерлік операциясының маңызы жоғары болғандықтан банк нарық пен клиенттің арасында өкілетті делдал ретінде алға шығады және оларды орындаудан өзіне көптеген пайда түсіреді.
Әлемдік банк іс-тәжірибиеде коммерциялық банктердің өз клиенттеріне көрсететін әр алуан комиссиялық делдалдық қызметтердің бір түрі ретінде сенімгерлік операцияның пайда болуын және олардың шапшаң дамуын мынандай бірнеше обьективті себептермен байланыстырып түсіндіруге болады:
-банк өтімділігінің проблемасы, дәстүрлі ссудалық банк операция түрлеріне тәне құбылыстың кемуі, сондай-ақ шешуші міндеттердің бірі болып табылатын өтімділіктің қолайлы деңгейін сақтап отырып, операция табыстылығын арттыруға банктердің ұмытылысы;
-банк клиентурасының, әсіресе, өнеркәсіп кәсіпорындарының банктен қызмет көрсетудің кең ауқымды жиынын пайдалануға өсе түскен ынтасы;
-ссудалық капитал нарығындағы бәсекелестіктің клиент үшін банктердің арасында жүріп жатқан күрестің күшеюі, жеке тұлғаларға да, заңды тұлғаларға да көрсететін жаңа қызмет түрлерінің пайда болуы мен дамуы;
Банктер үшін қызмет көрсетудің басқа түрлерімен салыстырғанда сенімгерлік операцияның артықшылықтары.
Сонымен бірге спенімгерлік операциясын жүргізу персоналдан көптеген салаларда жоғары біліктілікті талап етеді: заңды білу, инвеститциялық қызметке машықтану, меншікті басқару.
Сенімгерлік тараптардың бір-біріне сенімді болғанын, өзара қарым-қатынасын сенім негізінде құруын ұйғарады.Тараптардың бірі меншікке (мүлікке, ақшалай қаражатқа, құнды қағаздарға, мүліктік және басқадацй құқықтарға) қалай өкімгерлік ететініне жауап беретін болса, екіншісі әлдекімнің пайдасына жауапты болады. ....

Коммерциялық банктердің табыс көздеріне мынадай банктік бизнес түрлерін жатқызуға болады:
• ссудалық бизнес;
• дисконттық бизнес;
• сақтау бизнесі;
• банктік кепіл беру қызметі;
• бағалы қағаздармен жасалатын бизнес;
• салымдар қабылдау және клиенттердің тапсырмасы бойынша операцияларды жүзеге асыру бизнесі;
• басқа банктермен корреспонденттік қатынасқа негізделген бизнес;
• дәстүрлі емес қызметтерді көрсету бизнесі;

Ссудалық бизнес екі элементтен тұрады: клиенттерге (жеке және заңды тұлғаларға) ссудалар беру және бос ресурстарды басқа коммерциялық банктерге уақытша пайдалануға пайыздық сыйақыда беру. Ссудалық бизнестің екінші бөлігі кейде банкаралық несие, кейде басқа банктегі депозит формасында болуы мүмкін. Ссудалық бизнестен пайыз формасында табыс түседі.

Дисконттық бизнес, төленбеген вексельдерді, чектерді және талаптарды банктің белгілі бір төменгі бағамен- дискот негізінде сатып алуын сипаттайды. Дисконт бизнестің түріне факторинг операциясы жатады. Факторинг операциясы айналымды және айналымсыз болуы мүмкін.
Бірінші жағдайда, банк төлеушінің төлемеген міндеттемесін қаражатты алушыдан (жабдықтаушыдан) талап етуге құқылы.
Ал екінші жағдайда, банктің ондай құқығы жоқ, бірақ ол ондай операциядан түсетін жоғарғы сыйақы үшін тәуекелге барады. Факторингтік операциядан түсетін сыйақының жоғары болуы, өнімді сатудан түсетін жабдықтаушының табысын азайтады.

Мұндағы табыс екі элементтен тұрады:
1. сатып алғаннан төлемнің түсуі арасындағы аралықта банктің несиелік ресурсын пайдаланған үшін төленетін пайыз;
2. факторинг операциясының түріне байланысты тәуекелге сәйкес шамасы ауытқып отыратын комиссиондық сыйақы. Факторинг операциясындағы комиссия пайызбен белгіленгендіктен, факторингтік операциядан түсетін табысты банктің пайыздық табысына жатқызады.

Сақтау бизнесі банктің трасталық (сенім) және агенттік қызметтеріне негізделеді. Бұл бизнес клиенттің мүлкін (жылжымайтын мүлік, бағалы қағаз, шоттағы қаражатын) басқарғаны үшін немесе осы мүлікке байланысты клиенттің тапсырмасын орындағаны үшін алатын комиссия формасындағы табыс түрінде банкке табыс әкеледі. Мысалғы траст келісім-шарты негізінде банк клиенттке шоттағы қаражатын табыс әкелетін активтерге орналастыратындығына міндеттеме алады. Агенттік қызметте клиентпен нақты қай операцияға қаражат жұмсау қажеттігін келісіп алады. Трасталық операцияларда тәуекел жоғары, себебі мұнда банктің табысы клиенттің табысынан жоғары болуын қалайды. Соған сәкес, трасталық операциялардан түссетін комиссия мөлшері де агенттік қызмет көрсетуден түсетін табысқа қарағанда біршама жоғары болып келеді. Мұндай ерекшелік, өз кезегінде трасталық қызметтен алынатын комиссиялық сыйақының құрылымын анықтайды. Ол мүлікті басқарғаны үшін төленетін комиссиондық сыйақы мен жұмыстың нәтижесі бойынша төленетін сыйақыдан тұрады.....

Қазіргі коммерциалық банктер –бұл тікелей кәсіпорындарға, ұйымдарға, сондай-ақ халыққа қызымет ететін банктерді білдіреді. Коммерциялық банк деп бұл жерде ҚР-дағы екінші деңгейдегі банктер туралы айтылып отыр.
Коммерциялық банктер мынадай белгілеріне байланысты жіктеледі:
1. Жарғылық капиталдың қалыптасуына қарай;
- мемлекеттік
- акционерлік
- жеке
- пай қосу арқылы(жауапкершілігі шектеулі серіктестік);
- аралас (шетел капиталының қатысуымен);
2. Операцияларының түрлеріне қарай:
- әмбебап, яғни экономиканың барлық салаларына бірдей және кең көлемді банк қызмет көрсететін банктер;
- маманданған, яғни бір ғана салаға қызмет көрсететін банктер.
3. Аумақтық белгісіне қарай:
- халықаралық;
- мемлекетаралық;
- ұлттық;
- аймақтық;
4.Салық белгісіне қарай:
- өнеркәсіптік банктер;
- саула банктері;
- ауыл шаруашылық банктері;
- құрылыс банктері;
- басқа;
5. Фирмалар санына қарай:
- филиалсыз;
- көп филиалды;
ҚР-дағы банктік жүйеде 01.07.2003жылғы статистикалық мәліметтер бойынша қазіргі жұмыс жасайтын екінші деңгейдегі банктердің барлығы дерлік акционерлікқоғам формасындағы банктер, соның ішінде, екі банк қана мемлекетке 100% тиісілі банктер оларға: Қазақстан даму банкі мен Эксимбанк, ал шетел капиталының қатысуымен (100% - 10 банк, 50% - аса- 4банк) құрылған банктерде саны – 14, оның ішінде, еншілес банктер – 10.
Акционерлік банктердің жарғылық капиталы шығаратын акцияларын сатудан түсетін түсімдерден құралады. Акциялар екі түрге бөлінеді: жай және артықшылығы бар.
Жай акция – оның иелеріне сол қоғамды басқару ісіне араласуына, оның пайдасына қарай дивиденд алып отыруға құқық береді. ....

Мен бұл банктік депозитті сақтандыру: шетелдік және отандық тәжірибе деген курстық жұмысты алу себебім, ол өзекті тақырыптардың бірі. Өйткені Қазақстан қазіргі кезде экономика мен қаржы саласында кейбір қиындықтарды бастан өткізуде.Сондықтан да Қазақстан Республикасының президенті халықтың банкке деген сенімін арттыру үшін депозитті сақтандыру шаралары қолданған болатын.
Курстық жұмыстың бірінші бөлімінде қаржы ұғымы мен мәнін түсіндірілген. Онда депозиттің теориялық анықтаммасы, құрылу жолдары, оның функциялары туралы айтылған. Жалпы түрде депозитті сақтандыру ұйымдастыру мен қолдану әдістері, негізгі концепциялары берілген.
Екінші бөлімінде депозитті сақтандыру формалары, депозитті ұйымдастыру жолдары мен әдістері, оның негізгі мақсатарын қарастырамын. Басқару мәні ашылған, мемлекеттің депозитті басқарудағы атқаратын рөлі, шетел тәжірибесі қарастырылған,олардың депозит жүйесінің ерекшеліктері.
Үшінші бөлімде Қазақстан Республикасының қазіргі жағдайда проблемалары және жетілдіру жолдары ерекшеліктері мен принциптері, оның проблемалары мен қиындықтары мен әдістері қарастырамын. Қазақстанның депозиттерді сақтандыруды дамыту тенденциялары мен алдағы мақсаттары және заңдарды қарастырамын жазылады.
Бүгінгі күндері депозиттерді сақтандырудың рөлінің жоғары екенін түсінген үкімет Қазақстан Республикасының коммерциялық банктердегі жеке тұлғалардың салымдарын сақтандыру қорын құрды.
Бұл қордың тәжірибесі бүкіл дүние жүзі елдеріндегі нәтижелі қызмет көрсетіп жатқан осындай қорлардың тәжірибесінен таңдап іріктеліп алынып жатыр. Мұндай озық тәжірибелер қорлар АҚШ, Германия, Франция, Англия, Жапония және т.б елдерде бар.
Бұған қоса әлемдік және отандық тарихта жалпы сипатқа және ауыр салдарларға ие болған көптеген банктоттық жағдайларын ескере түсіреді.
Әлемнің дамыған елдері әр уақыт кезеңінде банктің салымшыларын қорғау мәселелерімен жолықты. Бұл мәселені шешу біздің елімізде де үлкен қиындық туғызады. Отандық банк жүйесі енді ғана тұрақтана бастады, бірақ әліде болса проблемалар бар, кәсібиліктің тапшылығымен және тағы басқа кемшіліктермен сипатталады.
Қазақстан Республикасы банк жүйесінің екінші деңгейлі банктеріндегі жеке тұлғалардың салымдарын (депозиттерін) сақтандыру (кепілдендіру) қажеттігі көп жылдардан бері шешімін таппай келе жатқан мәселелердің бірі болатын. Мұндай мәселенің туындауы Қазақстан Республикасы экономикасының нарықтық қатынастарға өтуіне және халықтың банктердегі көптеген жылдар бойы жинаған ақша қорларының, яғни жинақтарының 1990 жылдардың басында инфлияция әсерінен банктердің жабылуы салдарынан жоғалып кетуімен байланысты болып отыр.Бірақ жеке тұлғалардың салымдарын (депозиттерін) сақтандыру (кепілдендіру) қорын құру оңай мәселе болмады. Халықтың коммерциялық банктердегі салымдарын сақтандырудың біріншіден, халық қолындағы айналысқа түспей отырған ақшалай қаражаттарын экономикаға тарту,екіншіден ақша иелерінің табыстарын өсіру, үшіншіден, банк жүйесін ақша ресурстарымен қамтамасыз ету, төртіншіден, экономиканың нақты секторларына жұмсалынатын несие ресурстарын көбейту, бесіншіден, өндірістерге ішкі инвестицияны тарту және тағы басқа да көптеген пайдалы тұстары бар. Бұл жүйенің қызметін мемлекеттің реттеуінсіз нәтижелі ұйымдастыру мүмкін емес. ....

Мен бұл банктік депозитті сақтандыру: шетелдік және отандық тәжірибе деген курстық жұмысты алу себебім, ол өзекті тақырыптардың бірі. Өйткені Қазақстан қазіргі кезде экономика мен қаржы саласында кейбір қиындықтарды бастан өткізуде.Сондықтан да Қазақстан Республикасының президенті халықтың банкке деген сенімін арттыру үшін депозитті сақтандыру шаралары қолданған болатын.
Курстық жұмыстың бірінші бөлімінде қаржы ұғымы мен мәнін түсіндірілген. Онда депозиттің теориялық анықтаммасы, құрылу жолдары, оның функциялары туралы айтылған. Жалпы түрде депозитті сақтандыру ұйымдастыру мен қолдану әдістері, негізгі концепциялары берілген.
Екінші бөлімінде депозитті сақтандыру формалары, депозитті ұйымдастыру жолдары мен әдістері, оның негізгі мақсатарын қарастырамын. Басқару мәні ашылған, мемлекеттің депозитті басқарудағы атқаратын рөлі, шетел тәжірибесі қарастырылған,олардың депозит жүйесінің ерекшеліктері.
Үшінші бөлімде Қазақстан Республикасының қазіргі жағдайда проблемалары және жетілдіру жолдары ерекшеліктері мен принциптері, оның проблемалары мен қиындықтары мен әдістері қарастырамын. Қазақстанның депозиттерді сақтандыруды дамыту тенденциялары мен алдағы мақсаттары және заңдарды қарастырамын жазылады.
Бүгінгі күндері депозиттерді сақтандырудың рөлінің жоғары екенін түсінген үкімет Қазақстан Республикасының коммерциялық банктердегі жеке тұлғалардың салымдарын сақтандыру қорын құрды.
Бұл қордың тәжірибесі бүкіл дүние жүзі елдеріндегі нәтижелі қызмет көрсетіп жатқан осындай қорлардың тәжірибесінен таңдап іріктеліп алынып жатыр. Мұндай озық тәжірибелер қорлар АҚШ, Германия, Франция, Англия, Жапония және т.б елдерде бар.
Бұған қоса әлемдік және отандық тарихта жалпы сипатқа және ауыр салдарларға ие болған көптеген банктоттық жағдайларын ескере түсіреді.
Әлемнің дамыған елдері әр уақыт кезеңінде банктің салымшыларын қорғау мәселелерімен жолықты. Бұл мәселені шешу біздің елімізде де үлкен қиындық туғызады. Отандық банк жүйесі енді ғана тұрақтана бастады, бірақ әліде болса проблемалар бар, кәсібиліктің тапшылығымен және тағы басқа кемшіліктермен сипатталады.
Қазақстан Республикасы банк жүйесінің екінші деңгейлі банктеріндегі жеке тұлғалардың салымдарын (депозиттерін) сақтандыру (кепілдендіру) қажеттігі көп жылдардан бері шешімін таппай келе жатқан мәселелердің бірі болатын. Мұндай мәселенің туындауы Қазақстан Республикасы экономикасының нарықтық қатынастарға өтуіне және халықтың банктердегі көптеген жылдар бойы жинаған ақша қорларының, яғни жинақтарының 1990 жылдардың басында инфлияция әсерінен банктердің жабылуы салдарынан жоғалып кетуімен байланысты болып отыр.Бірақ жеке тұлғалардың салымдарын (депозиттерін) сақтандыру (кепілдендіру) қорын құру оңай мәселе болмады. Халықтың коммерциялық банктердегі салымдарын сақтандырудың біріншіден, халық қолындағы айналысқа түспей отырған ақшалай қаражаттарын экономикаға тарту,екіншіден ақша иелерінің табыстарын өсіру, үшіншіден, банк жүйесін ақша ресурстарымен қамтамасыз ету, төртіншіден, экономиканың нақты секторларына жұмсалынатын несие ресурстарын көбейту, бесіншіден, өндірістерге ішкі инвестицияны тарту және тағы басқа да көптеген пайдалы тұстары бар. Бұл жүйенің қызметін мемлекеттің реттеуінсіз нәтижелі ұйымдастыру мүмкін емес. ....