Бейімбет Майлин (Шабуыл)

Айбала. Несін айтасыз, құдай сәтін берер.

Жақып (отырып). Бұл – біздің келісіміміздің олжасы. Ол жаның бұл жағы Ақаңның есіне де келмеген шығар. Жақсы болсын, жаман болсын, бұл езіміздің талантқа байланысты... Ақаң мен Әлібаевтың қай большевиктің алдында керісіп отырғанын құдай білсін... (Күрсініп.) Керісіп отыр ма, әлде түрмеге тығып жіберді ме?.. (Үй ішін кезіп жүреді.)

Шоңмұрын. Үлкен тапқыштық, үлкен талант! (Күліңкіреп.) Екеуіміздің осы айланы тапқанымыздың өзі тарихта неғып қалмас екен!

Жақып. Ие, сенің түсіне қалғаныңды мен басынан-ақ сезгем... Бірақ үлкен бір қате өткен... (Басын шайқап, таңдайын қағады.)

Шоңмұрын. Қандай қате?

Жақып. Егер күн бұрын әзірлеген болсақ... Оралда да, Семейде де, Қызылжарда да, Омбыда да осындай келісім жасап жіберіп, қала-қалалардың бәріне әскерімізбен кіріп алып, барлық қалада бір түнде перевород жасап жіберген болсақ!.. Әй, қандай ойран болар еді, ә!..

Шоңмұрын. Сонда, большевиктерді бір түнде бітіріп, ертеңіне қазақ автономиясын жариялайтын екеміз-ау, ә?.. (Бұ да таңдайын қағып.) Неғып еске түспеді екен?.. (Телефон шылдырлайды.)

Жақып. Кім? Қартаймысың? Қолға алынды дейсің бе?.. Е?.. Екеуі де ме?.. Өлген қайысысы?.. Мәулен? Әкелмей-ақ қой, түрмеге жөнелт! Аяқ-қолын кісендет! Есенгелдіге қостырма, бөлек-бөлек... Ә? Кембай батыр?.. Қойшы-ау?!. Қап!.. (Телефонды қойып.) Есенгелдінің екі жолдасы да ұсталыпты. Біреуі өліпті...

Айбала. Шоқ, шоқ, сол керек еді оларға!

Жақып (отырып). Өлген отыз жігітіміздің ішінде орны толмайтын біреуі бар екен.

Үйдегілер шошып. О кім?

Жақып. Кембай батыр!..

Шоқмұрын. Ә, жауыз Есенгелді! Кембайдың түбіне ақыр жеткен екен...

Айбала. Өлсе, тендігін алып жығылды ғой, арманы жоқ шығар...

Жақып. Бізге бел боп тұрған Кембайдың жігіттері еді. Қандай қиынға жұмсасақ та, беттері бір қайтқан емес. Кембайдың өліміне олар күйзелер. Иықтарын түсірмеу үшін Кембайды көрнекті ғып көмейік. Шоңмұрын, осы жұмысты сен өз қолыңнан атқар... (Сүйретіліп бір қазақ кіреді.)

Қазақ (ентігіп). Алдияр төре! Қалаға жақын отырған кедей ек. Он бес шамалы солдат барып, жалғыз-жалғыз аттарымызды әкетіп отыр. Тандайға татып отырған жалғыз сиырларымызды әкетіп отыр... Ақтың солдаттары. Сіздерден бір марқабат болмаса... Кімнен сұраймыз?

Жақып (шіміркеніп). Құдайдан сұрайсың, білдің бе, құдайдан!.. Құдайдың тап өзінен!.. (Кейіп.) Жұрт большевикпен алысып босана алмай жатса, бұларға мал керек...

Қазақ. Шырағым, енді кеп мал емес, жалғыз ат пен жалғыз сиырдан айрылған сон, біз не болмақпыз? Біз сияқты нашарларға болысып, тым болмаса сиырларымызды қайтарып берсеңіз...

Жақып (шатынап). Отағасы, шығыңыз енді! Мал-мұлды сөз қылатын бұл уақыт емес. Бір сиырды қайырып алғанмен сендер де малға жарымайсыңдар, одан да солдат тойсын...

Қазақ. Шырағым-ай...

Жақып (есіктегі солдатқа). Шығар ана кісіні! Енді кісі кіргізбе! (Солдат бұл кісіні итермелеп шығарады. Далада шу, дауыс Антонов Мәмбетті алып кіреді. Мәмбеттің қолы артына таңылған. Бет-аузы қан.)

Антонов (ентелеп). Дегендей шықты, господин полковник! Мен былжыраған Төреғазы да, Телғозы да, керек болса (Айбалаға қарап.) Сергеев та емеспін!.. Бардым да казармаға керосинді құйдырып, екі жерден от жібертіп ем, боқмұрындарым жарты сағатқа шыдамай шыға келді... «Келе той, ақымақтарым! Арқаларыңды бит қышытса, қышуын қандырайын»,–деп, құшағымды жайып қарсы алдым... Қа-қа-қа!

Мәмбет. Сенің құшағыңа кірген ешкім жоқ, қансорғыш жылан!

Антонов. Е, мен от құшағымды жайған жоқпын ба? Арқаңның қышуын қандырған шығармын деймін, көрсетші мына ағаларыңа!.. (Жүгіріп барып Мәмбеттің арқасын жұртқа көрсетеді, жосып тұрған қан.) Қа-қа-қа!..

Мәмбет (шіміркеніп). Жақып! Ойдағы-қырдағы байбатшалармен қол ұстасып, Октябрь төңкерісін көмемін десең де, қолыңнан келмес! Көме алмассың! Октябрьге өрелерін жетпес, өлімтікке үймелеген құзғындар! Қазақтың ат төбеліндей байы мен молдасының үстемдігін сақтаймын деген азғын «Алаш», иманыңды айта бер! Сендерге біз түгіл, біздей большевиктер түгіл, қотыр тоқты құрмалдық шығаруды көпсінетін ем, амал бар ма, арамдықпен қолға түсіріп отырсыңдар!.. Ұмытпа осыныңды! Бүгін арқамның қанын сорғалатқанға күлсең, ертең табанымның күсін жалауға тоңқандарсың! Апар апаратын жеріңе!.. Қаланың қақ жартысын мыналарың ерттеп келді, сөндірт! Шулап жүрген сорлы әйелдерді солдаттарыңның ойыншығынан босаттыр! Көрінген жерде сойылып жатқан кедейдің малын қайтарт!

Жақып. Әкет мына бұзылғанды, әкет! (Қолымен құлагын басады.)