Терроризмді тергеу әдістемесі

Терроризмді тергеу әдістемесі
Террористік эрекетінің криминалистикалық сипаттамасы келесі элементтерден түрады:
Осы қылмыстың қарсыластың бүлдіру эрекетімен байланысы Қылмыс субъектінің жэне жэбірленушінің ерекшеліктері Қылмыстын мақсаты, кылмыс жасау, дайындау, іске асыру жэне жасыру эдістері, қылмыстың ізі жэне басқа материалдық нәтижелері. Қылмыс тергеу ұйымдастыру
Терроризм бойынша қылмыстық істер көбінесе төтенше жағдайлар бойынша қозғалады. Олардың бірінші алғашқы белгілері болып үкімет өкіленің, мемлекет немесе қоғам қайраткерлері, шетел өкілдерін өлтіру немесе өлтіруге эрекет жасау туралы ақпарат табылады. Істі оперативтік материалдар бойынша қозғау терроризмді жасауға дайындық сатысында ғана болады. Осы істі жете тексеріп жатқан оперативтік қызметкерлер, оны болдырмау үшін барлық іс-шараларды қолдану керек. Бүл қоғамға ерекше қауіпті. Осыған байланысты Үлттық Қауіпсіздік Органдары осындай қылмыстарды тергеуге эрдайым дайындық күйінде болүға тиіс. Ол үшін:
Терроризм істері бойынша тергеу жүргізуде кэсіби дайындалған тергеушілер; оқиға болған жерде қарау және басқа да тергеу іс-әрекетін жүргізу үшін қажетті ғылыми техниқалық қүралдар; сот медицинасы, баллистика, одорология, жарылыс техникасы мамандарымен қарым-қатынаста болуы. Төтенше жағдай туралы ақпарат алынғаннаң кейін Үлттық Қауіпсіздік Органдарының басшысы оқиға болған жерде оперативті тергеу тобын жібереді. Жалғыз тергеуші жоғары квалификациядан болса да азғантай уақытта алдағы жүмыстың көлемін жасайды. Сонымен қатар оқиға болған жерде агентуралық ақпараттық іс-шара жүргізу қажет болады. Оперативті тергеу тобына осындай жэне осы сияқты басқа да қылмыстарды тергеу тэжірибесі бар тергеушілер кіреді. Топтың қүрамында кіретін оперативті қызметкерлер төтенше жағдай болған жердің немесе объектінің жедел жағдайын білу тиіс. Оқиға болған жерде қарауға сот медицина қызметкерлері мен криминалистер тартылады. Қазіргі уақытта облыстық ¥ҚК Департаменттерінде түрақты түрде жүмыс істейтін оперативті тергеу топтары қүрылған. Олар өзінің белгілері бойынша терроризммен ұқсас қылмыстар мен оқиғалардың орындарына шығады. Осындай оқиғалар онша көп кездеспегендіктен топқа кіретін оперативті қызметкерлер мен тергеушілер оқу объетілерінде, жүмыста эрекеттестік эдістерін жаттығып, техниқалық қаруды жаңарту, теориялық денгейімен кэсіби деңгейін көтеріп отыруы, алғашқы кезек күттірмейтін тергеу эрекеттерін жүргізу тэжірибесін көтеріп отыруы тиіс. Терроризм бойынша істерді жоспарлау төтенше жағдай туралы дабыл түскеннең кейін басталады. Осы кезде кезек күттірмейтін тергеу эрекеттерімен оперативтік іздестіру іс-шаралары жүзеге асырылады. Бірақ көп жағдайда терроризм бойынша істерді тергеуді жоспарлау жоғарғы көрсетілген іс-эрекеттерді жасап болғаннан кейін жоспарлауға кажетгі процессуалдық және процессуалдық емес сипаттағы акпараттар алынғаннаң кейін жүзеге асырылады. Тергеу жоспарында келесі тергеу әрекеттерін жасау көзделеді:
-куәлерден және жәбірленушілерден жауап алу
-өлімнің себептерін жэне дене жарақатының сипатын анықтау үшін сот медициналық экспертиза жасау -түлғаларды ұстау жэне жеке тінту
-түрғылықты үйін тінту және т.б. кезек күттірмейтін тергеу іс-эрекеттері. Тергеу жоспарында сонымен қатар жэбірленушілерге қауіп төндерген тулғаларды анықтау үшін оперативті іздестіру іс-шаралар көрсетілуі тиіс. Оқиға болған жерде карау жэне басқа кезек куттірмейтін тергеу іс-эрекеттерін оперативтік шараларды жүргізу кезінде алынған ақпараттар жалпы жэне жеке тергеу болжамдарын шығаруға негіз болады. Қарастырын отырған категориялардағы кылмыстар бойынша шығарылатын болжам келесідей:
үкімет элсірету үшін Республиканың мемлекеттік және қоғамдық қайраткеріне қарсы қылмыс, жэне мемлекет аралық араздықты тудыру үшін жасалған шетел өкіліне қарсы кылмыс өзін-өзі өлтіру қайғылы оқиға - табиғи түрде өлім
Тергеліп жатқан оқиғада терроризм болуы туралы болжауды шығаруға негіз болып, келесі мэлеметтер болады:
жэбірленуші үкімет өкіле, мемлекет жэне қоғам қайраткері, шетел өкілі болып табылады
осындай түлғалардың бірнешеуі өмірден кетті немесе ауыр дене жарақаттарын алды
қылмыс мейрам кезінде немесе халықаралық жағдайдың шиеленісуі кезінде жасалды
қылмыстық эрекеттер көпшілікті жасалды
қылмыс жасалған кезде үкімет өкілі немесе мемлекет жэне қоғам қайраткері маңызды саяси функцияларды атқаруда болды
қылмысты жасағанда арнайы қарулар қолданды.
Белгілі бір түлғаның өлемі түралы ақпарат алғаннан кейін тергеуші біріншіден кісі өлтіру, өзін-өзі өлтіру немесе табиғи өлім болғандығын анықтау тиіс. Кісі өлтіру, адам өлтіру анықталғаннаң кейін тергеуші бүл жағдайда террористік акт болған-болмағандығын анықтау тиіс. Ол үшін біріншіден бүл іс-эрекетті жасаған түлғаны, ол тұралы мәліметтерді анықтау манызды роль атқарады. Кіналінің түлғасы туралы болжам қүруға негіз болып процессуалды немесе процессуалды емес жолмен алынған мәліметтер болып табылады.
Оларды екі топқа бөлуге болады:
1. Қылмыс оқиғасымен тікелей байланысты жэне оларға қатысты түлғаларға нүсқайтын мәліметтер. Олагға қылмыс болған жерде қарау кезінде жэне басқа тергеу іс эрекеттер жүргізу сонымен қатар жедел агентуралык шаралар кезшдеп мэлеметтер жатады; қол, аяқ іздері; қылмыскердің сырткы белгілері т.б.
2. Тергеу оқиғасынын тікелей белгілерінен шықпайтын, бірақ белгілі бір адамның қылмыска катыстығына күдіктенуге негіз беретін мәліметтер. Бэрінен бұрын бүл оперативтік мәліметтерден шығатын белгілі бүл тұлғаның күдікті іс эрекеттері.
Бірінші топтың мәліметтерін талдаған уақытта тергеуші тергеудегі оқиғадан белгілі бір тұлғаны анықтауға ұ_мтылады. Ал екінші топтың мәліметтерін талдаған уакытта түлғаны зерттеуден белгілі бір оқиғаны анықтауға ұмтылады. Көпшілік жағдайларда қылмыскер тұлғасы екі топқа да кіретін белгілердің сипаттарын сэйкестендірген кезде анықталады. Сол себепті бастапқы жедел тергеу іс эркеттерін зерттеумен қатар тергеуші жедел қызметкермен бірге жедел жағдайды түсінуі қажет. Бұл уақытта назар, эрине, лаңкестік іс эрекеттерге күдкті түлғаларға бөлінеді.
Тергеу әрекеттерінің тактикасы
Террористік әрекеттер туралы істер бойынша тергеу әрекеттері мыналар: оқиға болған жерде жэне мэйітті қарау; жәбірленушіден жауап алу; куэлардан жауап алу; сезіктіні үхтау; жеке тінту және куэландыру; ғимараттарды тінту; сезіктіден (айыпталушыдан) жауап алу; сараптамалар.
Оқиға болған жерде және мэйітті қарау.
Оқиға болған жерге келгеннен кейін тергеуші жэне соттык медициналық сарапшы жэбірленушіге көмек керек болса, оған көмек көрсетеді. Егер зардап алушының өмірін сақтап қалуға кішкене үміт болса, оны сақтап қалуға қолдан келгеннің барлығын жасау керек, сосын караумен байланысты мэселелерді шеіпуге кірісу керек.
Оқиға болған жерді қарауға жэбірленушіні сұрастыру (егер ол мүмкін болса), сондай-ақ оқиға болған жерде болған көруші түлғаларды жэне басқа түлғаларды сұрастыру көмегін тигізеді. Жәбірленушімен энгімелесуде екі мәселені аныктайды. Шабуылға қатысқан түлғаларды және олардың эрекеттеріннін мақсаттарын. Оқиға болған жерде куәгерлерден және басқа түлғалардан жәбірленушінің жеке басы тұралы, қылмыс жасалғанға дейінгі және жасалу кезіндегі оқиға болған жердегі жағдай гңзалы, кейінірек осы жағдайда болған өзгерістер туралы, сондай-ақ кььлмыскердің жеке басы туралы мэлеметтер алынады.
Оқиға болған жерде қарау қаралып жаткан істін категориясына байланысты окиға болған жердің ортасынан перифериясына карай жүзеге асырылады, өйткені оқиға болған жерде тергеуші ен алдымен мәйіткі назар аудырады. Қарау содан басталады, сосын сырткы жағдайды зерттеуге өтеді. Мэйіттен баска биологиялық санаттағы іздерді, соньщ ішінде кан іздерін нақты қарайды.
Оқиға болған жерде қарау барысында қылмыскердін окиға болған жерге бару жэне қылмыс жасалған жерден кету маршрутын аныкгау маңызды. Қылмыскердің журу маршрутын канша ұзак болса да. ол тергеушімен қаралуы керек.

Окиға болған жер. кылмыскердің журу маршруты және табылған заттар мен іздер кару хаттамасьшда нақты көрсетілу керек, фото түсірудің, жоспардын жэне сызудын кажет түрымен бекітілуі керек, ал іс бойынша заттык дәлелдемелер бола алатьш объектілерді алып қаптау керек. Жәбірленушиен жауап алу.
Қьхлмь:;тык окиғаны:-: е:::-:ін мән - жайларын (уақыты, орны жэне басқа да қылмыстык кол сұғушылык белгілері), қылмысқа қатысы бар түлғаларды, жасалған кылмыстын максаты мен мотивін, келтірілген шығынның мөлшерін аныкта>та мүмкіндік береді.
Шабуылға үтпътраған жәбірленуші белгілі бір қорқыныш сезінетінін есте сактау керек. Өтіп кеткен кауіп болған жағдайды толық түсінуіне жэне оның барысын дү_рыс кабылдауына кедергі келтіруі мүмкін. Сондықтан жәбірленушіден жауап алу кезінде оның қандай айғақтар беріп жатқанының барлығын белгілеп кана коймай, сондай-ақ оның айтканының негізінде не жатканын аныктау керек. Кей кезде жэбірленушіден кылмыс болған жерде жауап алған дүрыс, өйткені ол қылмыс оқиғасы туралы айтып қана қоймай, сондай-ақ калай болғанын көрсетеді.
Куэлардан жауап алу.
Террористік эрекеттер туралы істер бойынша куәлардан жауап алу -дэлелдемелердің көп тараған түрі. Бүл төмендегі жағдайлармен түсіндіріледі.
Террористік эрекетті жасауға дайындық айналадағылармен қарым-қатынассыз жүзеге аспайды, (қару-жарақ алу, жарылғыш кұрылғылар алу, жэбірленушінің өмір сүру жағдайын зерттеу, оның белгілі бір күн, сағаттарда болған жерін зерттеу):
• Жэбірленушіні белгілі бір жерде күте тү_ра, қылмыс жасауға бара тұра, сосын кылмыс болған жерден кете түра, оған таныс және таныс емес адамдармен кездеседі:
• Осы қылмысты жасау көбінесе көпшіліктің көз алдында жүзеге асырьоады, сондай-ақ қылмыскердің эрекеті және жэбірленушінің тэртібі (ату, жэрдемге шакыру жэне т.б.) кпшіліктің назарын өзіне аударады:
• Террористік әрекетті жасау алдьшда жэне әсіресе осыдан кейін алғашкы уакытта кылмыскер қобалжиды, өзінің жан тәртібінін нормасынан ауытқиды, бүлда онын айналасындағы адамдармен байқалып қалады.
Айтылғандардың барлығы таралып жаткан кылмыс категориясы бойынша куәларды іздеу ортасын, сондай - ак олардан жауап алу кезінде қойылатын сұрақтар жиынтығын анықтау керек.
Қылмыстық істі қозғауға жедел жете тексеру әсер еткен кезде, оперативтік материалдардан жасалған қылмыс туралы кім және не нақты білетіні анық. Террористік әрекет белгілері бар төтенше жағдайларды тергеу ісі басқаша болып отыр, өйткені қылмыскер әлі белгісіз жэне болған қылмыс оқиғасының көптеген анык емес мән-жайлар бар. Мүндай жағдайларда көрген куэлардан жауап алу керек, сондай - ақ алғашқы болып мәйітті тапқан түлғалардан жауап алу керек.
Тінтумен қатар сезіктіні куәландыру жүргізіледі. Оның денесінде жарақаттар анықталуы мүмкін, олар жэбірленуші мен қарсыласу болғанын көрсетеді. Қылмысты ату каруымен жасаған кезде сезіктінің бетінен жэне қолдарынан парафиндік масканы алу қажет. Ол ату кезінде қалған іздерді анықтауға мүмкіндік береді.
Көрген куәларды ең алдымен қылмыс болған аумақта тұратын немесе жүмыс істейтін түлғалардың ортасынан, сондай-ақ қылмыс жасау уақытында сол жерде қызмет бабымен немесе басқада себептермен болуы мүмкін тұлғалар арасынан іздеу керек.
Істі арықарай тергеу барысында, қылмысты көрген тұлғалар жэне мэйітті алғашқы болып тапқан тұлғалардан баска, жэбірленішінің туысқандары мен таныстарынан жауап алынуы керек. Жэбірленушімен оған оқталу жасалудың алдында кездескен адамдардан куэлар ретінде жауап алу маңызды болып табылады. Осы мақсатта жэбірленушінің өмірінің соңғы күндері мен сағаттарын накты тексеру қажет, оның осы уақытта немен айналысқанын, қайда барғанын, кіммен кездескенін анықтау керек. Осы категориядағы куәлардан жауап алу өте жауапты, өйткені олардың арасында қылмысқа тікелей қатысы бар түлғалар болуы мүмкін. Осындай куәларды жауап алуға шақырмастан бүрын, олардың жеке басын зерттеу, жэбірленуші мен қарым-қатынасын жэне олардың арасында болған кездесулерді, осы кездесулерді өткізудің негізі болған себепті анықтау қажет.
Қылмыс істеді деп сезіктелген тұлғаларды аныктаудан басқа куэлар орт асы және олардан жауап алу пәні кеңейеді. Жауап алу кезінде қылмыс жасау жағдайлары, сондай ақ осы қылмысқа катысы бар деп сезіктелген түлғаға байланысты мэліметтер алынады.
Тінту кезінде алынған террористік акт қүралдары мен кұрылғылар бір жағынан ¥ҚО на кызықты болса екінші жағынан кылмысты болдырмау мен алдын алуға карсы барлаулық мақсатта зерттеу үшін керекті болуы мүмкін. ¥ҚО на ол, тікелей қарсыластың қылмыста қолданатын техникалық қү_ралдар деңгейінің көрсеткіші болады. Сондықтан эрбір осындай кұрал немесе қүрылғы ¥ҚО ң оперативті техникалық бөліміне зерттеуге түсуі керек.
Күдіктіден жауап алу....