Экономика | Қазақстан Республикасының мемлекеттік және бюджеттегі шығындары

Шығындар деп тек жабайы шығындар емес, нарықта құн формасын алған ресурстар шығындары аталады. Шығындар деген, нәтижесінде өнім өндіріп өткізілетін өндірістік ресурстарды пайдаланудың ақшалай көрінісі.
Өндіріс шығындарын жіктеп бөлудің бірнеше жолдары болады.
Біріншіден, әлеуметтік-экономикалық бағыттан қарағанда, шығындар қоғамдық және кәсіпорын шығындары болып бөлінеді. Қоғам бағытынан шығындарға дайын өнімнің құнына көшкен жанды еңбек және зат түрін алған еңбек шығындары жатады.
Өндіріс шығындары ұдайы өндіріс процесінің нәтижесі болып табылады. Бұл кәсіпорынның өндірісте тұтынылған құрал-жабдықтары мен жалақы төлемдерінің шығындарын көрсетеді.
Екіншіден, өндіріс шығындары экономикалық және бухгалтерлік болып бөлінеді.
Бірнеше жыл бойғы мемлекеттің қаржылық дамуы үшін экономикалық дамуын жоспарлаудың көмекші бөлігі ретінде мемлекеттік шығыстарды басқару түсінігін енгізу қажет. Халықаралық Банк және Азия Даму Банкысында халықаралық ұйымдар дамушы мемлекеттерімен саяси сұхбаттардың негізгі тармақтарын дайындайды, мұнда мемлекеттік шығыстар менеджменттіліктің сипатын ашатын техникалық көмектер мен басқа да шаралар қарастырылатын. Өз кезеңдегі мемлекеттік шығыстар мемлекеттің қызметтеріне байланысты ақшалай шығындарды көрсетеді.
Мемлекеттік шығыстар менеджменті мақсаттар мен міндеттерге жетудің негізгі, спецификалық әдісі болып саналады.
37-бап. 1995 жылға арналған республика бюджетінің шығысында 1941-1945 жылғы Ұлы отан Соғысындағы Жеңістің 50-жылдығын мерекелеуге байланысты 308870 мың теңге қаражат көзделді.
43-бап. Облыстар мен Алматы қаласының 1995 жылға арналған бюджеттің шығыстары құрамында жаңадан ашылған алкоголизм жәненашақорлық дертіне шалдыққан науқастарға арналған емдеу – профилактикалық мекемелерін ұстау үшін 598100 мың теңге сомасында қаражат ескерілсін.
Қазақстан Республикасының Министрлер Кабинетінің 1994 жылғы 22 шілдедегі № 826 қаулысы бойынша шаруашылық субъектілеріне орталықтан Ұлттық банкі арнаулы несие қаржы беретін болатын. Сол несие қаржы кезінде Алматы қаласы бойынша 21 мекемеге беріліпті. Бұл мекемелер қазіргі уақытта 3248600,0 мың теңгеге қарыз, оның ішінде 887400,0 мың теңге негізгі алған несие болса, 2361200,0 мың теңге несие үшін есептелетін процент.
Экономиканың дамуы жанұя бюджетінің табыстылығын қамтамасыз етсе, жанұя бюджеттерінің шығыстары мен ақша қолары экономика салаларының дамуына әсерін тигізетін айналым заңдылығы бар. Әрбір жанұя бюджетінің мөлшеріне байланысты ондағы жанұя құрылымының өмір сүру шығындарының (материалдық, тұрмыстық, рухани) өзіндік құндары әртүрлі. Жанұя бюджетінің өзіндік ерекшелігі, алдымен материалдық және тұрмыстық шығындарды қамтамасыз етуге мақсаттанады да, осы шығындарды үнемдеуге рухани шығындарын қамтамасыз етеді. Жанұя бюджетінің даму мөлшеріне байланысты материалдық, тұрмыстық, рухани шығындарды қамтамасыз ету оның әлеуметтік дейгейі анықталынады.
Шығындар дегеніміз - нәтижесінде өнім өндіріп өткізілетін өндірістік ресурстарды пайдаланудың ақшалай көрінісі.
Өндіріс шығындарын жіктеп бөлудің бірнеше жолдары болады.
Біріншіден, әлеуметтік-экономикалық бағыттан қарағанда, шығындар қоғамдық және кәсіпорын шығындары болып бөлінеді. Қоғам бағытынан шығындарға дайын өнімнің құнына көшкен жанды еңбек және зат түрін алған еңбек шығындары жатады.
Өндіріс шығындары ұдайы өндіріс процесінің нәтижесі болып табылады. Бұл кәсіпорынның өндірісте тұтынылған құрал-жабдықтары мен жалақы төлемдерінің шығындарын көрсетеді.
Екіншіден, өндіріс шығындары экономикалық және бухгалтерлік болып бөлінеді.
Бухгалтерлікке-өнімнің белгілі мөлшерін өндіруге нақты жұмсалған өндіріс факторларының шығындары жатады. Бұл жағдайда факторлар сатып алынған бағамен бағаланады. Кәсіпорын шығындары бухгалтерлік және статистикалық есеп беруде өнімнің өзіндік құны түрін алады.

Кәсіпорын табыстарын көбейту әдісі ретінде бағалар стратегиясын үлгілеудің үш кезеңдері бар: жабы сомалары әдісі арқылы бағаны есептеу; баға сызбаларын есептеу және сызу; тік және көлденен дифференцияльдық өзара байланысты бағалар жүйесін есептеу. Бірінші кезеңде жабу сомасы ғана есептелмейді, сонымен қатар нақты мерзімдермен байланысты біртіндеп, өз уақытында шығындарды жабуға мүмкіндік береді және кәсіпорынға өтімділіктің барлық түрлері мен төлем қабілеттілігін қамтамасыз ететін сомаларды есептеуді талап етеді. Жабу әдісін қолданған жағдайда тұрақты шығындар пайда болу орындары бойынша қалыптасады, ал пайда тауардың әр түрлері бойынша таратылады.
Нарық бағаларын өндеу жағдайында шығындарды жабу әдісін қолдану арқылы кәсіпорын тауарларды төмен баға бойынша өткізіп, бұнын нәтижесінде нарықтың басым бөлігін жаулап алу мүмкіндігі туады. Дұрыс шешімді қабылдау үшін барлық баламалы нұсқалар бойынша болашақ шығындар арқылы ақпарат болуға тиіс. ....