Биография | Биогеография ғылымының қалыптасу тарихы

Биогеография –бўл тірі организмдердіѕ географиялыќ, экологиялыќ таралуы, аудандасуы,орналасуы туралы єылым саласы. Дјлірек айтсаќ,биогеграфия (биология-жјне география) екі саланыѕ ќосындысы, ол жалпы јр тїрлі биоцноздардыѕ, фауна мен флораныѕ (тїлердіѕ таксондыќ категориялардыѕ) таралуын єылыми тїрде ќарастыруын айтамыз. Биогеография ґз саласында мына тїрлерге бґлінеді: организмдер гоеграфиясы оныѕ ќўрамына: микроорганизмдер географиясы,ґсімдіктер географиясы, жануарлар географиясы,организмдердіѕ жалпы георафиясы, ал оныѕ ќўрамына: микробеоценоз гоеграфиясы, биоценоз географиясы, фитоценоз жјне зооценоз географиялары кіреді.
Кейбір авторлар (француз єалымы Э. Мартонн,советтік єалым В.Г.Гептнер, финдік зерттеушілері Л.Аарио жјне Х. Янус) олардыѕ ойынша, Б зоогеорафия мен ботаниќалыќ географиялардыѕ жиынтыєы,ал (В.Б.Сочава совет єалымы) оныѕ пікірі, бўл географияныѕ жалпылама жер шары бойынша органикалыќ зерттелуі.
Јр тїрлі топтасулар, Б.зерттелуін біркелкі дамытпады. 19-єасырдыѕ бас кезінде жануарлар мен ґсімдіктер геграфиясы туралы жалпы маєлўматтар жиналды. Немістіѕ ўлы єалымы А.Гумбольд (19-єасыр)бастапќы фитоценоз географиясы зерттеуінде еѕбек еткен.19-єасырдыѕ ортасында кґп жетістіктерге жеткен И.Г Борщов, А.Шимпер,А.Грезебах. 19є-20єє аралыєында Б јр тїрлі проблемалары ќарастырыла соныѕ ішінде биоценоз (польша єалымы И.К.Пачов, орыс єалымдары Г.Ф.Морозов, В.Н.Сукачев),зооценоз(неміс єалымы Э.Иегер, Ф.Даль, аєылшын єалымы В.Шельфорд т.б).Микробоценоз жјне микроорганизмдер географиясы 20-єасырда ќалыптаса бастады.
Сонымен ќатар таралу баєыттырына ќарай:ареалдыќ, флоралыќ, фауналыќ,региондыќ, экологиялыќ жјне тарихи деп дамуында жетістіктерге жеткен.Соныѕ ішінде ареалдыќ ауданєа ареал-бўл тїрлердіѕ сандыќ таралуы,орналасуы ареалдыќ тўрєыдын, оларєа картографиялыќ ареал структурасын ќалыптастырєан.Сол сияќты фаунаныќ пен флоралыќ- бўл да тірі организмдеріѕ жануарлардыѕ, ґсімдіктердіѕ, микроорганизмдердіѕ таралу аймаєын, ауданын, орманды,таулы, ќыратты жерлерде облыстарєа ќалыптасуын, биомассасын, табиєи-территориялы компекстерге жіктелуін ќарастырады. Жалпы организмдердіѕ адаммен ќарым-ќатынасын аныќтайды. Тарихи биогеграфия бўрынєы геологиялыќ ќалыптасу мен ќазіргі жердегі биоценоздар мен организмдердіѕ таралуын зерттейді.
Биогеография келесі јдістерді ќолданады: салыстырмалы –география (фауна мен флора ерекшеліктерін, жер жамылєасыныѕ,жануарлардыѕ таралуын табиєи-территориялыќ комплекстер ерекшеліктерін салыстыру), экологиялыќ (органикалыќ јлемніѕ басќа табиєи-территориялыќ комплекстермен байланысы), сандыќ (биологиялы продуктивтілік пен биомассаныѕ таралуын ќадаєалау) т.б
Биогеграфия кґптеген салалармен байланысты, соныѕ ќатарында биосфера- негізін ќалаєан В.И.Вернадский. Тыєыз баланыстаєылары биоценология, экология, биогеоценология. Биогеография осы аталєан салалармен бірлесіп біртўтас жїйе ретінде жўмыс істейді.Биогеография тарихи геологиялыќ даму,туу сатысынан бастап, ќазіргі ґмірде ќалыптасуына дейінгі зерттеу хронологиясынан ґткіздіретін єылым.

Экологиялыќ шарыќтаудыѕ дамуына їлкен їлес ќосќан немістіѕ ўлы єалымы Гумбольд.А (1769-1859) ґзініѕ осы салада алєашќы орысша кітабі жарыќ кґріді «Идеи географии растений»онда ол кґптеген єылыми тїсініктемелер мен аныќтамалар енгізген, олар јлі осы кїнгі дейін экология, география саласында ќалданылады. Мысалы, ґсімдіктер биоморфасы, тїрлердіѕ ассоциациясы ґсу формациясы т.б). Мјскеу университетініѕ профессоры К.Ф.Рулье (1814-1858) наќты дјлелдеді, органикалыќ јлемніѕ дамуы ќоршаєан ортамен тыєыз байланысты. Рулье ґзініѕ еѕбектерінде жануарлар јкологиясына кґѕіл бґлген. Оныѕ ойыцн јрі ќарай жалєастырєан, оќушысы Н.А.Северцев (1827-1885) болды.1885 жылы «периодические явления в жизни зверей птиц и гадов Воронежеской губернии» еѕбегін басып шыєарды.Бўл магистралыќ диссертацияныѕ маєынасы 100 жыл ґткен соѕ, 1950 ж. ќайта ґѕделіп басылып шыєарылды, яєни оныѕ маєынасы мїлдем ґзгерменген.Одан кейінгі кезеѕ Экология дамуыныѕ баспалдаєына жеткен кез- Ч.Дарвинніѕ «Тїрлердіѕ шыєу тегі» атты еѕбегі биология єылымына соќќы јкеледі.1866жылы Э.Геккель (1834-1919) экология деген жаѕа терминді ўсынгады. Бўл басќа єылым саласына їлкен жаѕалыќтар јкеледі. К.Мебиус (1825-1908) биоценоз туралы тїсініктер енгізеді. Биоценоз- бўл экожўйеніѕ кез-келген бґлігі.Жалпы экология 1953 ж. бастап ќалып
В:И:Вернадский-биосфера туралы жаѕа ой-саласын ќалыптастырды. Ол атты: жердегі тіршілік-бўл жалпыплнеталыќ космостыќ, яєни биосфера заттыќ-энериялыќ жїйе, ол їнемі биологиялыќ, химиялыќ энерия айналымдарымен организмдердіѕ эволюциялыќ процестерімен ерекшеленіп отырады.
Биогеографияныѕ басќа єылым салаларымен байланысу кестес
Тірі жїйелер кґптеген параллельді жјне ќиылысу иерархиясын ќалыптастырды.Бўдан тірі жїйелер организмдер, популяция, экосистема, таксондар дегендерден де басќа биогеографиялыќ жїйелер де бар жјне олардыѕ ґздерініѕ даму стадиясы бар.
Жоєарыда атап ґткендей,биогеографиялыќ аспект тарихи жјне ландшавттыќ топтарєа бґлінеді.
Мысалы,тїйелер ќазірде ќўмды, шґлді жерлерді мекендейді,орталыќ Азия мен Передней шґлдері.Бўл неге?Бўл сўраќќа ландшавттыќ биогеография жауап береді-неге тїйелер шґлде мекендейді (неге субтропикалыќ аудандарда немесе тайга да емес), ал тарихи-неге олар орталыќ Азияда ґмір сїреді ,ол неге Австралияда не Солтїстік Америкада мекендемейді.
Бўєан екі нўсќалы жауап бар: не тїйелер белгілі континеттік кедергілермен ол жерлерге жете алмады, не олар ол жаќта бўрын ґмір сїрып ґліп ќалєан.Сондыќтан јрбір тірі организмніѕ ґзініѕ ґмір сїру ќалыптасу, бейімделу ерекшеліктері бар. Сол себепті ќандай да организм болсын, соныѕ ішінде адам да ґзініѕ туу-ќалыптасу- бейімделу- таралу- орналасу- кґбею-ґлу кезеѕдері болады.Биогеография саласы жалпылама осы сатыларды ќалыптастыру, осы аталєандарды ќадаєалау єылыми тўрєыда аныќтама беру, зерттеу жїргізі арќылы іске асырады.Ќорыта келгенде, биогеография негізгі єылыми салалардыѕ ќатарына енді.Б. бўл екі жаќты биология, география саларында ќосып ќарастыру, ортаќ наќтылы ўєым шыєару болып табылады.Биогеография тірі организмдердіѕ-табиєат ортасына ќарай, тіршілігініѕ тўраќтылыєына, адам-ќоєам арасындаєы байланысна,экологиялык бейімделуіне ќарай топтастырады.....