Экожүйелердегі трофикалық деңгейлердің сызбасын құрастыру. Биология, 11 сынып, дидактикалық материал.

 «Қоректік тізбектегі энергияны жеткізу сызбасын құрастыру» сабақтың тақырыбы бойынша

 ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ ЭКОЛОГИЯЛЫҚ ТАПСЫРМАЛАР

 Оқу мақсаты: 11.3.1.2 – Экожүйелердегі трофикалық деңгейлердің сызбасын құрастыру

 Бағалау критерийлері: Оқушы

 • Мәселелер мен жағдайлардың инновациялық шешімдерін ұсынады;

•  Ұсынылған шешімдердің ғылыми негіздемесі болу керек;

 • Жоғары деңгейдегі қарым-қатынастық дағдыларын көрсету (өз ойларын негіздеу және қорғау);

 Есептік экологиялық мәселелер математикалық шешуді қажет етеді. Осы мәселелерді шеше отырып, сіз табиғатқа адамның әсер ету дәрежесін, қалалардағы экологиялық жағдайды жақсартудағы жасыл өсімдіктердің рөлін көрсететін таңғажайып сандар аласыз.

 Сізге сәттілік пен экологиялық мәселелерді шешуде шығармашылық тәсілдеме тілейміз!

 Тапсырма 1. Қасқыр, ау!

 Қоршаған ортаны зерттеушілер алдында белгілі бір аймақта тұратын қасқыр санын анықтау міндеті тұрды. Бірақ мұны қалай істеуге болады? Жануарларды дәстүрлі әдіспен, өз іздері бойынша тіркеу - тым ұзақ және қымбат.

 Бұл мәселені шешу үшін басқа неғұрлым заманауи әдісін ұсыныңыз.

 Ø Айтпақшы

 Қасқырлар айға қарап ұлиды деп айтылады. Шындығында, қасқырлар күннің кез келген уақытында, бірақ көбінесе өздерінің ең жоғары белсенділік кезеңі - кешкі уақытта ұлиды. Олар өздерінің мал-мүлкін анықтаған кезде, немесе аң аулауға өздерінің бір үйір қасқырларын жинаған кезде, немесе жоғалып кеткен өз бауырластарын табу үшін ұлиды, және бұл айдың жарқырап тұрғандығына байланысты емес.

 Тапсырма 2. Еліктер торлы орындарда неге өледі?

 Беловеж орманында жануарлар кең загондарда (қашаларда) – іс жүзінде табиғи жағдайда сақталады. Қызыққұмар жабайы өгіздер, бұландар, бұғылар загондардың шекараларына жиі жақындайды, сондықтан келушілер оларды көре алады. Бірақ көптеген жануарлар жасырынып жүрді. Сондықтан кейбір жануарларды (қасқыр, түлкі) байқауды жеңілдету үшін торларға немесе кішкентай ұяшықтарға орналастырды. Бастапқыда еліктер де осындай торлы орындарға орналастырылды. Біраз уақыттан кейін еліктердің бірі өлді. Оның соңынан тағы біреуі өлді. Зерттеушілер елік өлімінің себебін анықтап, қалғандарын Беловеж ормандарына еркіндікке босатты.

 Еліктер не себептеп өлді?

 3-тапсырма.

 Баларға арналған демалыс лагердің бірінде демалыс күндері ата-аналары келіп тұрды. Балалар оларды дала гүл шоғылармен қарсы алып тұрды. Лагерде 700 бала болды. Демек, бір аптада олар 700-ге жуық гүл шоғы жинады. Мұның салдары жақын арада әсер етті. Қандай?

 4-тапсырма.

 «Қалайша, қазіргі заманауи ғылым масаларды жоюға арналған құралды таба алмайды, өйткені масалардан адамдар мен жануарларда көптеген жайсыздықтар туындайды.» деген пікірлерді жиі естуге болады. Мұндай құрал табылды деп елестетіп көріңіз. Егер адам оны қолданса, дұрыс жасай ма?

 Тапсырма 5. Бұғының досы кім?

 Канадалық қорықтардың бірінде бұғы табындарын көбейту үшін барлық қасқырларды жойды. Сіздің ойыңызша: олар осылайша өз мақсаттарына жете алды ма?

 Ø Айтпақшы

 Торғайлар - дәнқоректі құстар, және 1958 жылы Қытайда олар зиянды деп жарияланып, оларды жою туралы шешім қабылданды. Кейбір дереккөздер торғайлардың жойылу тарихы туралы келесідей суреттейді. «Мұны жасау қиын болған жоқ: торғай 40 минуттан астам уақытта ұша алмайды, егер 40-45 минут ауада тұруға мәжбүр болса, ол өледі. Белгіленген уақытта бүкіл қытай халқы «Торғай» операциясын бастады - торғай өліп қалғанша ысқырып, шыңғырып, шүберекпен оралды ». Басқа дереккөздер бойынша, торғайларды жою үшін уларды қолданылған. Сонымен қатар, торғайларды Қытайда дәстүрлі түрде тамаққа қолданады, сондықтан құстардың көп бөлігін жеді. Бірақ, келесі жылы дәнді дақылдарды жинау кезінде торғайлармен салыстырғанда әлдеқайда жәндіктерден көп зардап шекті. Бұл құстар тез арада Кубадан сатып алынып, Қытайға әуе арқылы жеткізілуіне мәжбір болды.

 6-тапсырма. Біз батпақты құрғатамыз - орман бірдеңе салдарынан өледі ...

 Батпақтардың құрғауына байланысты ормандар зардап шегеді және жақын жердегі ғана емес, сонымен бірге ондаған шақырым қашықтықта батпақтардан зардап шегеді. Мысалы, Беловеж орманында: «ХХ ғасырдың 50-ші жылдарындағы партия орманды қалпына келтіру туралы айқай салды. Айтылды - орындалды: арықтар жүргізілді, батпақтанған жерлер құрғатылды. Жер өңдеу жұмыстарынан кейін Беловеж орманындағы шыршалар қатты ауыра бастады - орманның үлкен аудандары қабықжегіш қоңыз-типографтың қолынан зақымданды. Содан бері 50 жылдай өтті, ормандар әлі қалпына келмеді - олар ауырып жатыр ».

 Батпақтарда жерді өңдеу жұмыстары жүргізілсе де, неге ормандар зардап шегеді?

 Ø Айтпақшы

 Беларусь мемлекетінде шамамен 2,5 млн гектар құрғатылмаған батпақтар (аумақтың 12%) және 450 мың гектар құмдар бар. Бұл 450 мың гектар алқабы негізінен екі себеппен құрылды. Біріншіден, батпақтардың құрғауынан, екіншіден, құрғатылған шымтезек жерлерді тым қарқынды пайдалануға байланысты. Қара топырақтар және тіпті балшық топырақтарға қарағанда, шымтезектер - бұл жел эрозиясына өте оңай ұшырайтын топыраққа жатады. Мұндай топырақты өңдеу арнайы, дәстүрлі емес технологияны қажет етеді, бірақ бұл бұрынғы батпақтардың едәуір бөлігі құртып алынғаннан кейін белгілі болды. Батпақтарды құрғатуға жұмсалған шығындары экономикалық және экологиялық тұрғыдан негізделмейді. Батпақтар - климат реттегіштері, тұщы судың құймалары, олар құрғаған кезде, мүкжидек плантациялары өледі.

 7-тапсырма.

 Неліктен Сібір балқарағайының (Сібір қарағайы) және балқарағай, емен және жорғаторғай құстарының таралу аймағы сәйкес келеді?

 8-тапсырма.

 Тұқымдар балқарағайдың бүршігінде пісіп жатқанда, балқарағай торғайы тек жақсы бүршіктерді таңдап қана қоймайды, сонымен қатар олардан ең жақсы тұқымдарды да шығарады. Бір бөлігін жейді, қалғандарын қорға көмеді. Осындай балқарағай торғайдың ас ішу тәртібі орман үшін маңызы қандай болады?

 9-тапсырма.

 Ағаштар қыста қатты аязға ұшыраса да, неліктен көктемгі аяздар кесірінен жиі жойылады?

 Тапсырма 10. Табиғатқа қамқор бол ...

 Қалайы қабаты консерв құтыларын коррозиядан қорғайды. Туристер тастаған құтылар табиғатты бұзып, онжылдықтар бойы жерде жатады. Расында, солтүстікте бұл сондай мәселе емес - төмен температурада қалайы ұнтаққа айналады, және қорғалмаған темір тез бұзылып, сонымен бірге шашылып қалады.

 Аяз болмаған оңтүстік жерлерді консерв құтылардың қоқыстануынан қалай қорғауға болады?

 Ø Айтпақшы

 Қалдықтарды жою қоршаған ортаның ең өзекті мәселелерінің біріне айналды. Соңғы жылдары бұл бағытта көптеген өнертабыстар жасалды.

 - Американдық химиктер пластикалық бөтелкелер мен пластикалық қалдықтарды құнды полимерлі материал - полиэфирге қайта өңдеудің қарапайым және арзан әдісін ойлап тапты.

 - Жыл сайын шамамен 100 миллион жұп спорттық аяқ киім шығаратын Nike компаниясы АҚШ-та тозған кроссовкалар жиынтығын құрды және оларды тапсырған кезде жаңа жұп сатып алғанда әр жұпқа жеңілдіктер жасады. Ескі кроссовкаларды жуып, бөлшектейді, содан кейін табандағы резеңкені жарыс жолы мен теннис алаңдарын жабу үшін қолданылады, ал синтетика сымдарды оқшаулауға және матрацтардын толтырмасы үшін қолданылады. Nike-дің ең үлкен бәсекелесі - «Reebok» компаниясы жауап ретінде 60% қайта өңделетін қайталама шикізаттан тұратын кроссовкалардың жаңа моделін шығарды.

 - Неміс сарапшылары целлюлоза саласының жанама өнімі - лингин негізінде материал жасады. Әлем бойынша жыл сайын 50 миллион тоннаға дейін лингин жинақталады. Арбоформ - кеңінен таралған материалдар: жиһаз, сағаттарға арналған қораптар, теледидарлар, компьютерлер, ұялы телефондар.

 · Өсу нүктесі

 Табиғатты тұрмыстық қалдықтардан қалай қорғауға болады?

 Жауаптары

 1-ші тапсырманың жауабы. Ғалымдар қасқырлардың дауыстарын жазатын жоғары сезімтал аппаратураны қолданды. Қасқырлардың тілінде «Бұл аумақ біздікі, бұл жерге жоламаңдар!» деп ұлығанға қасқырлар жауапты ұлыды, және олар жазылып, талданды. Бұл белгілі бір аумақта олардың көптігін нақты дәлдікпен анықтауға мүмкіндік берді.

 2-ші тапсырманың жауабы. Еліктер өте үркек жануарлар. Олар әрдайым адамдардан алыс жүреді. Ал бұл жерде, үнемі келушілер ағыны, оқушылардың шулы топтары болды. Еліктердің жасырына алатын жері болмады, қашып шығуы да мүмкін емес еді ... Осылайша еліктер жараланған жүректен қайтыс болды.

 3- ші тапсырманың жауабы. Бірнеше жылдан кейін лагерьдің айналасында ең әдемі өсімдіктер жоғалып кетті, өйткені олар ең алдымен жыртылды. Гүлденуден кейін жаңа ұрпаққа өмір беретін өсімдіктер тұқымдарын қалыптастырған жоқ.

 4- ші тапсырманың жауабы. Жоқ, дұрыс жасамайды. Масалар организмдер қауымдастығында белгілі бір орын алады. Құстар ересек масалармен, су жануарлары личинкалармен және дернәсілдерімен қоректенеді. Тіпті өлі масалардың да пайдасы бар - топырақты микроэлементтермен байытады.

 5- ші тапсырманың жауабы. Қасқырлардың жойылуы табындағы әлсіз және ауру даралардың санының көбеюіне, сонымен қатар аурулардың пайда болуы мен таралуына алып келді, нәтижесінде бұғылардың жаппай қырылуына және жоғалып кетуіне алып келді.

 6- ші тапсырманың жауабы. Ормандағы жер асты суларының деңгейі төмендейді және құрғатылған жерлердегі су деңгейіне сәйкес келеді, ал бұл кезде қатынас ыдыстар заңы қолданылады. Бұл орманды құрғатуға алып келеді. Ағаштар әлсірейді, зақымдана бастайды, орман тіпті жойылып кетуі мүмкін.

 7 - ші тапсырманың жауабы. Балқарағай торғайдың негізгі жемісі - балқарағай жаңғағы, ал жорғаторғайлардың негізгі жемісі бұтақтар болып келеді. Бұл құстар қыста жаңғақтар мен емен жаңғақтарын жинайды, оларды мүкке, орман қоқысына, ағаштардың қабығының астына, тамырлы бұтақтарға жасырады. Сонымен қатар, олар ағаштардан едәуір қашықтыққа ұшып кете алады. Қыста жасырылған жаңғақтар мен түйнектердің бір бөлігін құстар таба алмайды, ал көктемде олардың қорлары өсіп, жас балқарағай мен емен ағаштарына тіршілік береді.

 8 - ші тапсырманың жауабы. Балқарағай торғайдың ұмытылған жаңғақтары шығыс береді, бұл ретте құстардың жасырғанынан ең жақсы тұқымдар өніп шығады.

 9- ші тапсырманың жауабы. Көктемде ағаштар шырынының қозғалыстары басталады, олар қысқы демалыстан кейін «тіріледі». Үсіктер жасушалардың цитоплазмасын мұзға айналдыруы мүмкін, бұл ретте жасуша мембраналары бұзылады. Өсімдіктердегі физиологиялық процестер бұзылады, және олар өліп кетуі мүмкін.

 10- ші тапсырманың жауабы. Консерв құтысы ылғал болған кезде бір-бірімен электрохимиялық реакцияға түсетін екі қабатты металдан жасалуы мүмкін. Қабаттар арасында ылғал сіңіретін тұз бар. Ашық құтыға кесілген кезде ылғал енеді, белсенді коррозия басталады және бірнеше аптадан кейін құтыда із қалмайды.

 - Шведтер бұл мәселенің басқа шешімін тапты. Олар құты металын қалай ыдырату емес, металды қалай сақтап қалу керектігін шешті ... Қазір шведтердің көпшілігі құтыларды жинайды, содан кейін супермаркеттерде оларды ақша үшін автоматтарға тапсырады. Нәтижесінде, «Дагенс нюхетер» газетінде жазылғандай, шведтер жеңіл металл контейнерлерін жеткізуде әлем чемпионы атанды: 1984 жылы барлық қолданылған құтылардың 63% тапсырылды, бес жылдан кейін - 82, және 10 жылдан кейін - 91,5%! Бұл шынымен де әлемдік рекорд. Екінші орында Швейцария - 80%, үшінші орында - 50% - Аустрия. Нәтижесінде шведтер бір оқпен тіпті екі емес, үш қоянды атып алады. Тұтынушы ақшаны қайтарып алады; қоршаған ортаға зиян келтірілмейді; екінші шикізат балқыту мен жаңа консервілер шығаратын өнеркәсіпке жеткізіледі.

 - Ал Лионда (Франция) қоқыс салатын жәшіктер автоматтармен біріктірілді. Бос құты дөңгелек тесікке кіре салысымен, стақанның артында сызбасы бар үш катушка айнала бастайды. Егер барлық үш катушкалар бірдей суреттерде тоқтаса, автомат жеңіс береді. Бұл кәмпиттер, кілттерге арналған салпыншақтар, сағыз немесе қалам болуы мүмкін. Жеңіске орташа алғанда әр бір төртінші құты алып әкеледі. Әр бір автомат аптасына шамамен 500 ге жуық құты жинайды. Автоматтар Лионның кампустарында, стадиондарында, саябақтарында және мәдени орталықтарында пайда болды. Сауалнамаға қатысқан жас лиондардың 60% -ы бұл құрылғылар пайда болмай тұрып, бос құтыларды кез келген бос жерлерге лақтыратынын мойындады.