Міржақып Дулатұлы (Қазақ халқының бұрынғы һәм бүгінгі халі)

Міржақып, неге отырсың қалам тартпай,
Бәйге алмас болғанменен жүйрік шаппай.
Шамаңды кәдәри хал* көрсетсеңші,
Байғұс-ау, оянсаңшы қарап жатпай.
He файда бір орыннан қозғалмайтын,
Тазармас қарасу да жатқан ақпай.
Артықтан тағлым алып, кемпе үйретпей,
Жүруің лайық па ғақыл таппай.
Сен неге бой көрсетпей жасқанасың?
Тастаса көзің көрсін халық ұнатпай.
Бұл шайда сөз базары көтерінкі,
Сынаспай бақытыңды сен де баптай.
Бірде алып, бірде қалып жүрмес пе едің,
Сөзіңді біреу сөгіп, біреу мақтап.
Бой тежеп жүрексіну дұрыс емес,
Шашылған рыйзықты жүріп татпай.
һиммәт тау кеседі деп мысалда бар
Жігітке өнер қайда зейін артпай.
Талапты жаңа өспірім бағландар
Жүруге лайықты ғой атын ақтай.
Жігіттің несі жігіт босқа жүрген,
Қызметпен файда беріп халыққа жақпай.
Бәсең бол әсем болсаң деген жөнмен,
өнерін мұхтаждарға* жүрсе сатпай.
Жан-фида* малың тәрік* болсын, жігіт,
Дін, милләт* деген сөзді тұр жәһидлай6
Мен кепіл сонда жаман болмасыңа,
Тұрмасам қолыңды әкел айтқан шартта-ай.
Адасып қараңғыда сорлы қазақ,
Ай тумай күн һәм шықпай тұр таң атпай.
Сөндірмей жанған өртті көрген адам,
Қалайша тұру мүмкін жанға батпай.
Бір кеңес түсті хиял* бастарыма,
Дәфтер хат ғибрат* үшін тастарыма.
Хсуса арнап жаздым халық үшін,
Жиырманшы ғасырдың жастарына.
Аз жасап өмірімде көрдім көп іс,
Ретін шамаладым халықтың тегіс
Қаралас һәр қайсысы көрінеді,
Бірі артық, біреуі кем дейтін емес.
Қазақтың қай нәсілден тарағанын
Білерсің шежіреден қарағаның.
Бұл жерге соның үшін тоқтамаймын,
Жазайын басқа сөздің жарағанын.
Адамзат неше түрлі жиһан* толған
Әр дінде, әр мәзһәпте* және болған.
Соның көбі шәһәрден орын алып,
Сахарада* біздің қазақ көшіп қонған.
Ол заман үш жүз бірге араласқан,
Бағынып еш падишаһқа қарамастан.
Хан шығып өз ішінен халықты билеп,
Билері өкім* айтып, өрнек шашқан.
Көшсе де мың шақырым жері жайлы
Аққан бұлақ, шалғыны көк орайлы.
Тоқты қоздап жүріпті, тай құлындап,
Жер тар болып көрмеді-ау уайымды.
Сол кезде біздің қазақ ала болған,
Көлденең дұшпандары және болған.
Күштісі нашарларын шауып алып,
Бұрынғыдай болмаған бәлә болған.
Ел шауып, кісіөлтірсе батыр деген,
Батырлар фақилердің* хақын жеген.
Біз мұндай бұл уақытта болар ма едік,
Істесе халық файдасын ғақылменен.
Кетіпті фітнәнің* жолы ашылып,
Бірінен дұшмандығын бірі асырып.
Айрылып берекеден қарап жүріп,
Тұрыпты басқаларға құр бас ұрып.
Кетіпті араздасып бір туысқан,
Барымта ұрлық қылып мал қуысқан.
Сыя алмай кең дүниеге таласушы ед,
Таршылық енді көріп сығылысқан.
Мазасы кеткен бірдей іштен, сырттан,
Аз ата көрген хорлық күшті жұрттан.
Екі сұңқар таласса құзғынға жем,
Берекесін бұл қазақ сүйтіп құртқан.
Сол күнде жауға қарсы қорған құрса,
Құтылып надандықтан ғылым тапса,
Ғайратын бойындағы шетке жұмсап,
Келтірмей жәбіршілік қарындаска.
Өзді өзі тату болып тұрған күнде,
Қалар ма еді һәр нәрседен мұндай босқа.
Мініки, бұл уакытта тұрмыз енді,
Дұшманға таба болып, күлкі досқа.
Жүрмеген кең жайылып ол халінде,
Үнемі тұру қайда хан тағында.
Руссия мемлекетіне бағыныпты,
Әбілхайыр төренің хан шағында.
Патша айтқан: «Ғаділдікпен билеймін» - деп,
«Дініңе һәм жеріңе тимеймін» - деп,
«Оқ атпай, қылыш тартпай бағынған сен,
Қалайша қадіріңді білмеймін», - деп.
Алмасқа уәғдә* еткен бізден солдат,
Орнына түндік басы салған рамат*.
«Қазақ та Руссияның бір ұғылы'',
Бар болса беремін» - деп нендей хәжәт;
Қазақты ең әулі билеген хан,
Правителі, десятичный, аға сұлтан.
Қалдырып осылардың һәммесін де,
Шығып тұр біздің тұста бүгінгі заң.
Қызығып қызарғанға кеткендер көп,
Шен алып дәрежеге жекендей боп.
Ойлады өз файдасын халықты сатып,
Қазақты ең керексіз еткендей боп.
Тұманға кірді қалың біздің қазақ,
Арты жар, алды тұйық - бұл не ғажап.
Адасқан ағайынға басшы болып,
ішінде жол көрсетер адам аз-ақ.
Бас қосып киргизский интеллигент,
Біздерге халықтың қамын ойлау міндет.
Культура деген сөзді не практике,
Етпейміз не себепті осуществлять?
Милләтлар дивилизованный озып кетті
Оянбай енді жату не следует.
Ұйқысы ғафилдіктің басып кетті
Қазақты ояталық етіп өммәт.