Ілияс Жансүгіров (Кер бие торы құлын)

Ауылым тұрған көктеп,
Асы жайлап,
Пендені жүреді екен нәсіп айдап.
Бөктерге жазға салым түсіп қонып,
Қой қоздап ақ шықты ғой, сүтке аймақ.
Ауылым Асы жайлап,
Түрген көктеп,
Жүр едім жауыр кер биеге жем-қом ептеп.
Бір жағын жем-қомымның қылмен көктеп,
Саудагер сарт кеп қалды мата жүктеп.
Қасына саудагердің бардым енді,
Көзімді көлігіне салдым енді.
Қарасам кер биенің әрпі тәуір,
Атыма айырбастап алғым келді.
Қызықтым кер биенің тұлғасына,
Мінетін бедеу екен ұрғашы мал.
Жабыстым «Айырбаста» деп шаужайынан,
Мекеңнің беріп кет деп құласына.
Соңынан сарттың түстім бері беттеп,
Құланды мақтап жүрмін тұлпар еді деп.
Қостырып оны-мұны тағы үстіне,
Ат беріп, айырбастап алдым ептеп.
Атым да кәрі-ақ еді тісі кеткен,
Сырғанап шыға алмайды қия беттен.
Атымды аса мақтап үсті-үстіне,
Мата алдым, бес қалам мен сексен кетпен.
Бір ішім тамыр дәрі, қырық құшала,
Қос уыс сарт санадан қосты және
Қызыл бояу, қалампыр, можысымен,
Ине-түйме алыпты қатын бала.
Көп айтсам өтірікті болады өсек,
Ашудасы тостағандай екі кесек.
Нәрселер ондай-мұндай тағы да бар,
Алыпты айна-тарақ келін-кешек.
Құлжадай тірі апиын, тотияйын,
Сартыңнан да асырдым сауда жайын.
Көріктей кер биені кезіне айдап,
Берді ғой деп қуанам бір құдайым.
Сарт кеткен соң сауданы есептеймін,
Тотияйын, ашудас — кесек деймін.
Кәрі атыма жас бие, бұйым алып,
Сауда сайын сартты естіп жесек деймін.
Ойласам, бес қаламды о да бір қой,
Құнына қырық дәрінің жете ме ой.
Айна, тарақ, ине жіп, қалампырды,
Жігіттер, ол не болар есептеп қой.
Жігіттер, жөні бөлек жақсы малдың,
Бір бием, ат та бар деп көп қуандым.
Бар еді бір айғырым озып жүрген,
Қосақтап үйіріне қоса салдым.
Бұл бием маңдам екен соныменен,
Құйрығын алдым күзеп жалыменен.
Маңдамын үш қидырып жіберіп ем,
Солқылдақ қыстан шықты бағымменен.
Мойнына жануардың тақтым тұмар,
Мінбекке құлындатып болдым құмар.
Сол жылы алты ай қыстай жылқы бағып,
Деп жүрмін жануарым қашан туар.
Сол жылы жылқы бақтым жылқышы боп,
Кер бием, ат табар деп көңілім тоқ.
Айғырдың үйіріне жетіп келсем,
Кер бием ұшты-күйді, зым-зия жоқ.
Желіні тор биенің толған екен,
Жылқышы бір ауылға қонған екен.
Күні бұрын арқандап бағып алмай,
Менен де бір қапыстық болған екен.
Желіні кер биенің жеткен екен,
Жылқышы бір ауылға кеткен екен.
Басыма кер биені байлап жатпай,
Менен де бір надандық өткен екен.
Желіні кер биенің жеткен екен,
Жылқышы бір ауылға кеткен екен.
Жүгіртіп торы айғырмен ізін шалсам,
Шелекті баса-көктеп өткен екен.
Бір айғырым құр жүрген салмай тоқым,
Байқаушы едім, сақ жейтін тұяқ отын.
Сол айғырды үйірден ұстап мініп,
Қуып келем биенің шашқан боғын.
Құр жүрген айғыр жазы, күзіменен,
Биенің соғып келем ізіменен.
Күн жауып Кіндіктаста, ізін шайды,
Сонда да келем жортып көзіменен.
Торпақтап торы айғырды шықтым өрден,
Болжаушы едім жас күнімде талай жерден.
Меркіннің ар жағында бір қара тұр,
Көзім де көз емес пе соны көрген.
Бұттап ап жосып кеттім ылди төмен,
Сенбейсің бұл сөзіме айтқанымен.
Көзіме көрінеді алас-бұлас,
Бауырында абажадай қоңыр белең.
Мінгенім дәйім менің қара жал сұр,
Қайырып қаршығама ілдім бір құр.
Жүгіртіп қарайғанға жетіп келсем,
Меркіннің жағасында құлындап тұр.
Дегенім алас-бұлас енесі екен,
Белесім құлынымның денесі екен.
Тұрқы бар тоғыз құлаш жануардың,
Тұлпардың тұлпарының төресі екен.
Құлыны құмай келген торы құлын,
Жануар мен көрмеген шын зор құлын.
Қақпақ бел, қамыс құлақ, бөкен мойын,
Ағы бар алақандай тобығының.
Әндіжанның жалы майда жібегіндей,
Қол еті жолбарыстың жүрегіндей.
Сауыры кебеженің тақтайындай,
Сүбесі Іленің бар түбегіндей.
Шамсытпай жануарды жақын бардым,
Биенің де мойнына білек салдым.
Бием арық, айғырым жүрмеген соң,
Шандырлап торы құлынды мініп алдым.
Шандырлап торы құлын мініп алдым,
Қамшымды жерде жатқан іліп алдым.
Айғырымды бектеріп, бие еңгеріп,
Күн еңкейе Меркіннен үйге салдым.
Биемді іздеймін деп кеше шықтым,
Қасыма ешкімді ертпей жеке шықтым.
Бие өңгеріп айғырды бөктеріп ап,
Меркіннің бер жағына өте шықтым.
Жануар өрге салсам дүрілдейді,
Мұз тауда мұзға салсам сүрінбейді.
Баяғы сарттың қолы құтты екен деп,
Мұртынан Мекең дағы күлімдейді.
Ақжардың ауылым қонған өзегіне,
Сөзімнің қараңдаршы кезегіне.
Бие өңгеріп, айғырды бөктеріп ап,
Асының желіп шықтым кезеңіне