Сатиралық ертегі: Ұр, Тоқпақ

Бұрынғы өткен заманда бір шал мен кемпір болыпты. Шал мен кемпір кедей болыпты. Шал мен кемпір тұзақ қойып, күнін көреді екен. Бір күні шал келіп, тұзағына қараса, тұзағына бір қаз түсіп қалыпты. Шал келіп, қазды тұзақтан босатып алып, бауыздайын десе, қаз шалға айтыпты.
– Мені сен босат, менен не сұрасаң, соны бір жылдан кейін ал, – дейді.
Шал:
– Мақұл, – деп, қазды жібереді. Үйіне келіп, жаңағыны айтса, қатыны шалды ұрсады. Шал:
– Қой, сен нені білесің? – деп, сөзін тыңдамай, жүре береді. Бір жыл өтеді. Шал қазға бармақшы болады. Шал қаздың үйіне қарап жүреді. Бір жерге келсе, өңкей түйе жайылып жүр екен. Келіп, түйешіден:
– Бұл кімнің түйесі? – десе,
– Бұл – Қазы байдың түйесі, – дейді.
Шал ойланып, жүріп кетеді. Бір жерге келсе, көп қой жайылып жүр екен. Шал келіп:
– Бұл кімнің қойы? – деп, қойшыдан сұрайды. Қойшы:
– Бұл – Қазы байдың қойы, – деді.
Шал жаңағы баладан:
– Шырағым, Қазы байдың бұдан басқа несі бар? – дейді.
Бала шалға айтады:
– Қазы байдың үш жақсы нәрсесі бар, – дейді.
– Біреуі – қазан, «Піс, қазаным» десе, әртүрлі тамақ пісіп шығады. Тағы біреуі – есек, «Ық, есегім, алтын тыш» десе, алтын тышады, енді біреуі – тоқпақ, «Ұр, тоқпағым, ұр, тоқпақ» десе, адамдарды ұра береді, – дейді.
Шал:
– Мақұл, – деп, жүріп кетеді. Қазы бай күтіп алады. Шал Қазы байдан Піс қазанын сұрайды. Қазы бай береді. Шал алып, үйіне келе жатса, бір жерде асық ойнап жатыр екен балдар шалға:
– Ата, асқа түс, – дейді. Шал асқа түседі. Үйге кіріп бара жатып, балдарға:
– Шырағым, «Піс, қазаным, піс» демеңдер! – дейді. Шал кіріп кеткеннен соң «Піс, қазаным», – десе, әртүрлі тамақ пісіп қалыпты. Балдар қазанды айырбастап алып қояды. Шал шығып, қазанды үйіне алып барып, «Піс, қазаным» десе, ешнәрсе шықпайды. Шал қазанды алып, Қазы байдың үйіне келеді:
– Қазы бай, бұдан ешнәрсе шықпайды, – дейді. Қазы бай қазанды алып, «Піс, қазаным» десе, ешнәрсе шықпайды.
Қазы бай қазанды алып қалып, есекті беріп жібереді. Шал есекті алып, үйіне қайтады. Жолда келе жатса, балдар шалға:
– Ата, асқа түсіңіз, – дейді. Шал асқа түспекші болып, есектен түседі. Шал үйге кіріп бара жатып:
– Шырағым, «Ық, есегім, алтын тыш» деме, – дейді.
Балдар:
– Мақұл, – дейді. Шал үйге кіріп кеткен соң балдар:
– «Ық, есегім, алтын тыш», – десе, есек алтын тышты. Балдар есекті айырбастап, орнына басқа есек қояды. Шал есекті алып, үйіне қайтады. Кемпір:
– Қазға барып, алып келгенің осы ма? – дейді. Шал:
– Бұл есек алтын тышады, – дейді. Кемпір қуанып қалады. Шал есекке:
– Ық, есегім, алтын тыш, – десе, есек еш нәрсе тышпайды. Шал есекті алып, Қазы байға келеді.
– Есектен еш нәрсе түспейді, – дейді.
Қазы бай есекті алып, «Ық, есегім, алтын тыш» десе, еш нәрсе тышпайды.
Бай шалға «Ұр, тоқпақты» береді. Шал «Ұр, тоқпақты» алып келе жатса, жаңағы жерде тағы да балдар асық ойнап жатыр екен.
Балдар шалға:
– Ата, асқа түс, – дейді. Шал асқа түседі. Үйге кіріп бара жатып:
– Шырағым, «Ұр, тоқпақ» демеңдер, – дейді. Шал үйге кіріп кеткен соң балдар:
– Ұр, тоқпағым, сор тоқпақ, – дейді.
Тоқпақ балдардың әрқайсысын бір ұрады. Балдар тоқпаққа жалынады.
– Ойбай, «Піс, қазаныңды», «Ық, есегіңді» берейін, – дейді. Шал шығып келе жатып, естіп қояды, шал келіп:
– «Піс, қазанды», «Ық, есекті» бересің бе? – дейді. Балдар:
– Мақұл, – деп, – әкеліп береміз, – дейді. Шал «Ұр, тоқпақты» қойғызады. Балдар «Піс, қазанды», «Ық, есекті» әкеліп береді. Шал «Піс, қазанды», «Ық, есекті», «Ұр, тоқпақты» алып, үйіне келеді. Сөйтіп, мұрат–мақсатына жетеді.