Айтуар Өтегенов | Құла ат қасіреті

I
Бұл пәниден пешенесіне жазылғанның бәрін тілімен татып, көзімен көрген Тұрмамбет батырдың қартайған кезінде келінінен естіген сөзінің іште тынған құсасы жан досы Балуанияз батырдың бейітінің басына келгенде лықып ақтарылды.

— Уа, Балуанияз! Еңіреп өткен ерім, орда бұзар отыз-ақ жасыңда еліңді жаудан қорғап жүріп, майданда қаза болған неткен бақытты едің. Сенің артыңда қалып, боқ домалатқан қара қоңыздай ұзақ ғұмыр сүргенде көрген нәпақам қайсы? Ошағының отын әзер жағып жүрген салпы етек, шайпау келіннің тілі тиді. Жаудан қайтпаған жүрегім бір шүйке бастан шайлықты. Енді өмір сүргім келмейді, мені қасыңа алып қал, құрдас...

Тұрмамбет атынан түсе сала құрдасының қабірінің суық топырағын құшақтап, еңкілдеп жылады. Өзі ес білгелі сексен жылдық ғұмырында тұңғыш жылағаны да осы болар. Келінінің "осы кәрі қақпастан-ақ құтылмадым-ау" деген сөзін естігеннен өлгені артық. "Қасыңа ал, құрдас, тай-құлындай тебіскен, жарты құртты бөліскен жан досым, бұл күнде сексен жастағы менің емес, отыз жаста опат болған сенің айбының зор ел ішінде, мен де дамылдайын, қу тірліктен жалықтым".

Мәрт батыр ағайынының, балаларының жалынған жалбарынғандарына қайтпады.

— Көштеріңді жолдан қалдырмай жүре беріңдер, мен енді Балуанияздың қасында қалам, - деумен болды. Қар көбесі сөгіле қыс бойы паналаған жылы ойдан қырға жайлауға бағыт алған ауыл көші амалсыздан Балуанияз батырдың бейітінің қасына келіп қонып, төрт-бес күн еру болуды қалады...

ІІ .....
Әңгімелер
Толық

Агата Кристи | Кездейсоқ оқиға

— Бұл — сол әйелдің дәл өзі. Оған менің титтей де күмәнім жоқ!

Капитан Хэйдок досының сабырлы жүзіне бұрылып бір қарады да, күрсініп қойды. Оның «тек өзімдікі дұрыс» деп қасарысатын бірбеткей мінезін іштей ұнатпайтын. Теңізде өткізген көп жылдар кісі ісіне қол сұқпауды жақсы үйреткен еді. Ал қылмысты істерді тергейтін бөлімнің бұрынғы инспекторы, бұл күнде марқұм болып кеткен Эванстың өмірге деген көзқарасы мүлде басқаша болатын.

— «Істі қолға түскен деректерге сүйене отырып, тергеу керек» дейтін қағида — Эванстың жас кезінен бергі ұраны-тын. Келе-келе ол ондай деректерді өзі іздеп табатын дәрежеге де жетті.

Қылмысты істерді тергеу мекемесінің инспекторы Эванс ақылды, көзі ашық офицер болатын. Лауазымы да таза еңбегінің арқасында көтерілген. Тіпті бертінде, инспекторлық қызметтен біржола қол үзіп, ұзақ жылдар бойы армандаған саяжайға қоныс аударғаннан кейін де, сезімталдығы мен кәсіби түйсігі сақталған еді.

Бір көрген адамды жазбай танимын дегенді мақтанышпен, бірнеше дүркін қайталап:

— Иә, бұл сол Энтони ханымның дәл өзі. Сіз Мероудии ханым дегенде-ақ мен оны бірден тани кеттім,— деді.

Капитан Хэйдоктың мазасы кете бастады. Себебі, Мероудиндер оның ең жақын көршілері болатын. Ертеректе болған аты шулы оқиғаның бас кейіпкері мен Мероудин ханымның бір адам болып шығуы оны шынымен қатты толғандырған-ды.

— Ол оқиғадан бері талай жыл өтіп кетпеді ме?— деді бәсең үнмен.

— Тоғыз жыл болды,— деп, іле жауап қатты Эванс.— Тоғыз жыл, үш ай. Оқиға есіңізде ме?

— Еміс-еміс есімде......
Әңгімелер
Толық

Әбдіжапар Арман | Ұлттың тілі

Тіл - сарқылмас қазына. Ұлт Көшбасшысы айтқандай, әр азамат өзінің ұлттық тілін, ұлттық құндылықтарын білуі тиіс. Тіл біздің болмысымыз, оның қатысуынсыз ештеңе болмайды. Жалпы қазақ халқы өзінің шешендігімен және даналығымен ерекшеленеді. Мақал-мәтелдердің мағынасына үңіліп карасаң үлкен даналықты байқайсың.

Тіл – ұлттың жаны. Ал ұлттың болашағы – оның ана тілі. Тіл халықпен бірге өмір сүріп дамиды. Әр ұлттың басты тірегі. Елбасы Н.Ә. Назарбаев халықтың болашағы туралы тереңнен жалғай отырып, «мемлекеттің ең басты дүниесі тек қана байлық емес, сонымен қатар ана тіліміздің болашағы» деген болатын. «Ана тілін үйрену – ұлы іс, әркім өз ана тілінде сөйлеу керек. Ең жақсы тіл – ана тілі» - дейді Сәбит Мұқанов. Ана тілін жетік білу, таза сөйлеу мәдениеттіліктің белгісі. Тіл бар жерде – ел бар.

Елбасы «Қазақстан – 2050» Стратегиясында»: «Ұлттық мүддеге қызмет ету үшін әркім өзгені емес, алдымен өзін қамшылауы тиіс. Тағы да қайталап айтамын: Қазақ қазақпен қазақша сөйлессін. Сонда ғана қазақ тілі барша қазақстандықтардың жаппай қолданыс тіліне айналады. Тілге деген көзқарас, шындап келгенде, елге деген көзқарас екені даусыз. Сондықтан оған бей-жай қарамайық. Қазақ тілі жаппай қолданыс тіліне айналып, шын мәніндегі мемлекеттік тіл мәртебесіне көтерілгенде, біз елімізді «Қазақ мемлекеті» деп айтатын боламыз»-деп атап өткен болатын. Міне, бүгінде мемлекеттік тілдің мәртебесі биіктей түсті. Елбасының БҰҰ мінберінде қазақша сөйлеуін ана тіліміздің халықаралық мінберге көтерілуі деп бағалаймыз. Бұл біздің көптен күткен мерейлі сәтіміз.

.....
Әңгімелер
Толық

Марат Қабанбаев | Құралай


Аспан айналып жерге түскендей. Шақырайған шарболат күн балқып барады. Бұйрат-бұйрат құмның іші қайнап түр. Құс ұшпайды, тышқан жүгірмейді — аптап! Тек шегірткелер жаппай жамырап, берекесіз шырылдайды. Трактор сүйреген бес шөп машинаның қайшылары жалаңдап, сыр-сыр етеді. Машинист балалар көздерін бір ашып, бір жұмып, қалғып-шұлғып отыр. Машина дөңгелегі томарға соғылса қопаң ете қалады да, дереу көтергіш тягіге жармасады. Трактор құлақ тұндырады, жанар майдың күлімсі иісі танау жарады. Көзге шыбын-шіркей тығылады, кейде орақ қиған қурай сынығы ұшып келіп, бетке сырт етіп тиетінін қайтерсің.

Балалар аздан соң бастары былғаңдап, қайтадан қалғи бастайды.

Агрегат қамысты жапыра шауып, қалың қауға кіре беріп еді, трактордың таңқиған танауының тақ астынан үш бірдей киік атып шығып, қырға қарай аңқыды. Трактор солқ етіп, қалт тоқтады. Қайсабай тракторист кабинадан бас қылтитып, саусағын шошайтып:

— Елік! Әне, елік!— деп қырылдады. .....
Әңгімелер
Толық

Сызықты қысқарту

Мұғалім сыныптағы зерек, бірақ сонымен қатар ішітар оқушыдан: «Сен неге достарыңа көре алмаушылық етесің, олардың жасағандарын бұзып, төбелесесің де жүресің?» деп сұрайды. Оқушы: «Өйткені олардың менен озып кетуін қаламаймын. Мен ғана үздік, менің жасағандарым ғана ең жақсы болғанын қалаймын» дейді. Мұғалім сәл ойланды да, орнынан тұрып, тақтаға бір сызық сызады. Әлгі оқушысына қарап: «Мына сызықты қалай қысқартуға болады?» деп сұрайды. Оқушы орнынан атып тұрып: «Сызықтың жартысын өшіріп тастаймын» деп жауап береді. Мұғалім бұл жауапты қабыл етпейді. Оқушы біраз ойланып, сызықтың бір бөлігін қолымен жауып: «Міне қысқарды» деді. Бұл жауап та қате болатын. Дұрыс жауап ала алмайтындығын түсінген мұғалім тақтаға әуелгіден де ұзынырақ сызық сызып: «Енді қалай болды?» деп сұрайды. Басы салбыраған оқушы: «Енді қысқарды» деп жауап берді. «Біліктілігің мен қабілетіңді арттырып, өз сызығыңды ұзартуың, қарсыласыңның сызығын қысқартуға тырысудан әлде қайда жақсы» деп оқушысына өмірдің барлық кезеңінде кәдеге жарайтын тәрбиелік сабақ берді......
Әңгімелер
Толық

Ашкөздіктің ақыры

Ашкөздік, тойымсыздық сезімі қаптап келеді. Көп, одан да көп, одан да мықтысын, одан да абыройлысын иемдену қалауы және бұларды адамдарға көрсетіп мақтану, осы мақтанудан зауық алу өрістеп, кең етек жайып барады...

Үнді аңшыларының ерекше маймыл аулау тәсілі бар екен. Іші босаған кокосты тесіп (немесе құмыра алып), жіп өткізіп әлгі кокосты қазыққа немесе бір ағашқа байлап қояды екен. Содан соң кокостың тағы бір шетінен жіңішкелеп жарықша ашып, ішіне тәтті тағам салып қояды. Бұл жарықшаға маймылдың қолы ашық кезде ғана сияды, ал қолын жұдырықтап жұмып алса симайды. Маймыл тәтті тағамның иісін сезіп жетіп келеді. Қолын кокостың ішіне салып, тәтті тағамды уысына толтырып қолын сыртқа шығармақ болғанда тығырыққа тіреледі. Ашық күйде салған қолы жұмылған күйде сыртқа шыға қоймайды. Тәтті тағамға еліктірген ашкөздік жұмған қолын ашқызбайтындығы соншалық аңшылар келгенде де қаша алмайды. Негізінде маймылды ұстап тұрған ештеңе жоқ. Оны ұстап тұрған тек өзінің ашкөздігі. Қашуы үшін қолындағы тағамды жіберуі жеткілікті еді. Бірақ ашкөздігінің мықтылығы соншалық мұндай қақпаннан құтылған маймылдар сирек кездеседі екен.

Осы мысалдағы секілді бізді қақпанға түсіретін негізінде нәпсілік қалауларымыз бен оларға деген тәуелділігіміз. Мысалдағы маймыл секілді нәпсіміздің құрбанына, қол жеткізгіміз келген нәрсенің тұтқынына айналудамыз. Уысымызға түскендер мәңгілік қолымызда қалатындай жармасудамыз. .....
Әңгімелер
Толық

Балғабек Қыдырбекұлы | Көгендеулі бала


Бұзылған еркекке шара жоқ, Өрден Айтолқынның үстіне тоқал алмақ ойын ағайын-туғанына тегіс айтып құлақтандырды. Өсек-аяңнан Айтолқын мұндайдың бәрін күндегісін күнде естіп отырса да, Өрденге бір сөз демеді, түк естімегендей болды. Шыны керек, Өрденнің тоқал аламын дегенін ағайын-туғаннан құптаған ешкім болмады. Айтолқынға қояр кінәсі жоқ. Әдетте, көбіне-ақ қазақтар тоқал алуға алғашқы әйелінің бала таппауын себеп қылады. Ал Айтолқынға ондай кінә қойылмайды, өйткені одан туған бес ұл, екі қыз бәрі де Өрденнің аузынан түсіп қалғандай, бәрі де үріп ауызға салғандай. Ең болмаса біреу-екеуі Айтолқынға да тартпапты. Сонда да құдай бұзған Өрден жұлқынып болмады. Тіпті Өрденнің бірге туған ағасы Күпшек бай да інісінің тоқал алғанын жақтырмады.

— Тілімді алсаң қой. Айтолқынның көңіліне дық салма. Осы бір ауылда одан көңілі қалған бір адам жоқ, бүкіл ауылдың үлкен-кішісінің бәрінің көңілін тауып, үлкенін үлкендей, кішісін кішідей көріп, ырыс алды ынтымақ болса, бәрін дағы соған ғана бейімдеп, ақылмен байыптап отыратын адамның үстіне қатын алмас болар,— деп еді ағасы. Бірақ Өрден ағасына жабыса кетті:

— Өзің неге екі қатын алдың? Мен алдыңғы арбаның ізімен кететін болармын,— деп Өрден безірейіп болмады.

Күпшек аты жұп-жуан болып тұрғанымен, өзіне біраз дәулет біткенмен, денесіне артық ет бітпеген, сыптығырдай, бойы да, ойы да бар кісі еді. Ол түнеріп, ойлана отырып інісіне қайта тіл қатты:

— Мен әйел алсам байлығым тасыды деп алған жоқпын. Бәйбішеден бала болмады, бұл дүниеден ернім жібімей кете ме деп қорқып едім, құдайға шүкір, құдай тілегімді берді. Тоқалдан туған екі ұл көзімнің ағыменен қарасындай. Айтсам, саған сол екі қатын дегеннің пәле екенін білгендіктен де айтамын. «Екі қатын алыпсың, бір пәлеге қалыпсың», деп бабаларымыз бекер айтпаса керек, Үйіңнен ұрыс, маңдайыңнан құрыс кетпейді. Менің өмірім өмір ғой деп ойлаймысың. Менікі өмір емес, қызыл от. Қай күні сол үйге кірмесем бе екен деп те ойлаймын. Амал нешік, бармай тұрмайсың. Тілімді алсаң қой. Алмасаң, өзің білесің, мен бұдан былай бұл әңгімені қозғамаймын. Ағасы Өрденге жеткізіп те, таусылып та айтты және шынын айтты .....
Әңгімелер
Толық

Антон Чехов | Әбігер

Жаңа ғана курс бітіріп шыққан жас институтқа Машенька Павлецкая, өзі гувернантка есебінде тұратын. Кушкиндердің үйіне серуеннен қайтып келгенде, тосын бір әбігердің үстінен шықты. Оған есік ашқан швейцар Михайло бір нәрсеге абыржығандай екі беті қып-қызыл екен.

Жоғарғы үйден шу естіледі.

"Сірә, бәйбішенің дерті ұстап қалған болар...- деп ойлады Машенька, - әлде күйеуімен ұрысты ма екен..."

Ауызғы үй мен дәлізде қызметші қыздарды жолықтырды. Бір қызметші қыз жылапты. Содан кейін Машенька өз бөлмесінен үй қожасы Николай Сергеичтің жүгіріп шыққанын көрді; бұл өзі шілтиген кішкентай, бірақ пәлендей мосқал болмаса да бет, төбесі жалтыраған кісі.

Қазір өңі қызарып кеткен. Беті - аузы жыпылықтап тұр... Гувернантканы байқамастан, қасынан өте шықты да, екі қолын жоғары көтеріп, налып барады:

— Ойпыр-ай, бұл неткен сұмдық! Неткен әдепсіздік! Неткен ақымақтық, айуандық! Оңбағандық!

Машенька өзінің бөлмесіне кіріп еді, дәулетті, бай ақсүйектерден нанын тауып жүрген тәуелді, көнбіс адамдарға соншалықты таныс сезімді өмірінде алғаш рет жанына осы арада сезінді. Бөлмесіне тінту жасалыпты. Үйдің бәйбішесі Федосья Васильевна, толық денелі, жауырынды, қалың қара қасты, жалаңбас, денесі сай - сай, тебіндеген түбіт мұрты бар, екі қолы қып-қызыл, кескін - кейпі мен жүріс-тұрысы қарапайым аспазшы қатынға ұқсаған әйел мұның үстелінің қасында түрегеп тұрып, қыздың боқшасына жүннің бір шүйкелерін, шүберек қиқымдарын, тағы бір қағаздарды қайтадан тығып жатыр екен... Сірә, ол гувернантка келіп қалар деп ойламаған болуы керек, себебі, бұған жалт қарап, қыздың сұп-сұр болып кеткен өңін, таңданған жүзін көрді де, сәл-пәл қымсынғандай болып, күмілжіді. .....
Әңгімелер
Толық

Антон Чехов | Моншада

I

— Әй, сопайған неме! Бу жібер! - деп дауыстады денесі аппақ жуан мырза, буалдыр будың ішінде тұрған селдір сақалды, мойнында үлкен мыс кресі бар, ұзын бойлы, арық біреуге қарап.

— Асыл тектім, мен моншашы емеспін, шаштаразбын. Бу жіберу менің жұмысым емес. Қарықтық қойсақ қалай қарайсыз. Қансорғыш қарықтық қоюға бұйырмас па екенсіз?

Жуан мырза қызарған жамбасын сипап қойып, ойланды да:

— Қарықтық па, бір себептен, қойсаң қой. Асығып тұрғаным жоқ, - деді.

Шаштараз моншаның ауыз бөлмесіндегі саймандарына жүгіріп барып келді, бас-аяғы бес минуттың ішінде жуан мырзаның кеудесі мен жауырынында он қарықтық қарауытып тұрды.

— Асыл тектім, мен сізді танимын, - деп сөз бастады шаштараз он бірінші қарықтықты қойып жатып, - сіз өткен сенбіде де жуынғансыз, дәл сол күні аяғыңыздың күсін тазалап бергенмін. Мен шаштараз Михайломын... Тап сол күні сіз менен қалыңдық жөнінде сұрастырғансыз... күні. Есіңізде ме?

— Е-е... Ал сонымен?.....
Әңгімелер
Толық

Мұхтар Әуезов | Құм мен Асқар

I

Түн. Қойлы ауылдың қотаны. Түн аспанының қақ жартысын қаптаған қара қошқыл, түйдек-түйдек бұлттар ауыл үстіне қарай төніп келеді. Шаңдақ жерден топырақ борады. Түңліктер желпілдеді, жел көтеріле бастады. Алыста найзағай жарқылдайды. Күн күркірейді. Жалт еткен жарық ішінде ауылдың жеті үйі көрінді. Қалың қойдың шет-шеті тұрып, сілкініп, қозғалақтап абыржи бастады. Ала төбет пен қара қаншық ауылды айнала жүгіріп, арсылдап үреді. Қотан ортасында ескі жыртық жабу үстінде үлкен жыртық күпі шекпенге оранған Райқан отыр.

— Е-е-й, һайт, — деп айтақтап қойды.

Үлкен үйде жертөсекте ұйықтай алмай аунақшып жатқан бәйбіше сексиіп басын көтерді. Желпілдеген түңлікке, сықырлаған уыққа қарады. Құлақ салды. Киініп тысқа шықты.

— Тоқалдың қасында албырап жатырсың-ау, — деді. Жөткіреді, айтақтайды. Күндестің үйіне қарап үн бере береді. Жұдырығы құрысып, жағы тістенді...

Екінші ақ үйде Райқанның айтағымен оянып, тұра бастаған Жексенге тоқал қарайды... Жексен үйден шыға бастады. Тоқал артынан есікке таман ере барып:

— Жас тоқалға бой ұрды, — дейді. Бай Райқанды табады. Бұлтқа нұсқап, ұйықтама деді. Жауап жоқ. Иығынан тартады. Райқан сыртымен отырып, ояу екенін білдіреді. Анау зекігенде басын екінші жаққа бұрып күрсініп, тізесіне тағы сүйенеді. Бай ашулы түспен үңіліп тепсінеді. Райқан құнысып, бүкшиіп, тоңғанын білдіреді. .....
Әңгімелер
Толық