Ақыл - Алланың сыйы.

Ақыл жасқа қарамайды, басқа қарайды.

Ақыл - дария, алсаң да таусылмайды.
Жер - қазына, қазсаң да таусылмайды.

Ақыл - жас ұланнан,
Жүйрік - тай, құнаннан.

Ақылды өтірік шаршатады.

Ақылды жігіт атқа да қонар,
таққа да қонар.

Ақылдассаң - шешерсің,
Ақылдаспасаң - кем кесерсің.

Ақылдының сөзі қысқа,
айтса нұсқа.

Бір Құдай неше түрлі жан жаратты,
Не үлкен, не кішкентай тән жаратты.
Керексіз, жансыз нәрсе жаратқан жоқ,
Есепсіз қанша мың мен сан жаратты....

(этнографиялық әңгіме)

Бозала таңнан қара кешке дейін үйдің жанына жапсыра жиналған бір мая шөптің күнгей жағына отырып күн шуақтайтын Томардың күндегі әдеті еді. Жасы жиырмаға келсе де қарекетсіз, бекерден қолы тимейтін байдың боркемік баласының бар бітірері шөп төсеп алып бір көзін ашып, бір кезін жұмып көктемнің өткір күнінің кезіне сығырая қарап отыру. Ол ешкіммен әңгімелеспейді де, оны ешкім керек етпейді де, бұл дүниеде оның бары-жоғы бәрі бір, оны ешкім жоқтамайды да. Күндегі әдеті осы. Сәресіні ішкен соң-ақ қыстай үстін қар басып кіріккен маядан бір құшақ шөпті уыстап-уыстап зорға суырып, жұлып алады да, оның түстік жағына төсеп, үстіндегі қоңыр тонын шешіп, етегін астына баса желбегей жамылып отырады. Күн қызуы маңдайдан өткен кезде кейде қалғып та кетеді. Екі аяғын екі жаққа талтайтып көсе тастап, бір кезек ұйықтап, әлде жараған бураша есінеп күн өткізеді. Осылай отырған Томар тамылжыған күн маужыратып енді көзі жұмылып бара жатқанда екі атты кісінің сөйлесіп тұрғанын байқады. Әлдеқалай манаурап отырған оның ұйқысы ашылып кетті. Тобыршақ торыға мінген қара жігіт шабдар жорғалыға қарап: .....

Ақымақтың ақылы көзінде.

Ақымақтың ала-құласы болмайды.

Ақымаққа арнап заң жазылмас.

Ақымақ атқа мінсе, атасын танымас.

Аярлыққа еріп кетсең сүмеңдеп
Айта алмаймын ертеңіңе сенем деп.
Ана сүті арамдыққа суарса,
Сиыр сүті ала алмайды сені емдеп.
Жарым менің – жарым болмай аңсаған,
Жерім менің –көрім болса қаусаған,
Бар антымды, бар.......