Ордендер мен Медальдар пайда болуы

ОРДЕН (нем. orden, лат. оrdo — қатар, дәреже)—ерекшелік белгісі, ерекше еңбек сіңіргені үшін берілетін құрметті наград. Ерекшелік белгісі ретінде Орден Бат. Европада 12 ғ-дан өмір сүрген рухани-рыцарьлық Олдендерге (қауымдармен) байланысты пайда болды. Бұл қауымдардың мүшелері өзгеден ерекше киім кпіп, оның омырауына белгіленген түрлі түстегі крестер тағып жүрген. 14—16 ғ-да монархтар дворяндарды көтермелеу үшін белгіленген сарайлық. Орден кеңінен тарады. Бұл қауымдардың қауымдық әшекейлі костюмдері, қауымдық ерекше белгілері болды, бұл белгілер кейініректе наград ретінде берілетін болды мыс, Англияда Аспалы Орден 1348 ж. немесе 1350 ж. белгіленген, Бани Ордені (1399), Австрия мен Испаниядағы Алтын бөрте Ордені (1429), француздың қасиетті Рух Ордені (1579) т. б. Наградтық 0. Азияның кейбір елдерінде, соның ішінде бұрын Орден болмаған елдерде 18—19 ғ-да көптеп шығарыла бастады. Мыс, Түркияда Жарты ай Орден (1799), Иранда Арыстан мен Күн Ордені (1808), Жапонияда Күн шапағы Ордені (1875), Қытайда Қос Айдаһар Ордені (1882). 0. әдетте лентаға немесе шынжырға тағылатын белгілерден (крестер, жұлдыздар т. б.) арнаулы түстегі иыққа асатын жалпақ лентадан (жоғары дәрежелі Ордендер үшін) тұрады. Орденнің бір немесе бірнеше дәрежелісі болады. Кейде Орденнен наградтау ұрпағына немесе жеке өзіне дворяндық атақ алу правосын т. с. с. артықшылықтар бөрді. Россияда алғашқы Орденді Петр I белгіледі, олар: жоғары наград болып саналатын қасиетті апостол Андрей Первозванный Ордені (1698), қасиетті Екатерина Ордені (1714). Кейініректе әскери қызметте үздік шыққан офицерлер мен генералдарды наградтау үшін қасиетті Александр Невский (1725), қасиетті Георгий (1769) Ордені т. б. белгіленді. 1 1917 ж. Окт. соц. революциясынан кейін Бүкіл росс. Орт. Атқару комитеті мен Халкомсов 1917 ж. 10(23) ноябрьде «Сословиені және азаматтық шендерді жою туралы» декрет қабылдап, патша Ордені жойылды.
СССР ордендері—соц. құрылыс пен ССР Одағын қорғау саласындағы ерекше еңбек сіңіргені үшін жоғары наград болып саналатын ерекшелік белгісі. Советтік тұңғыш Қызыл Ту Орденін Бүкіл росс. ОАК 1918 ж. 16 сентябрьде (РСФСР заңдар жинағы, 1918 ж. № 69, 742-6.) жауынгерлік қызметте ерекше батырлық және ерлік көрсеткен азаматтарды наградтау үшін белгіледі. 1920—21 ж. басқа советтік республикаларда да Жауынгерлік Қызыл Ту, Қызыл Жарты ай, Күміс Жұлдыз, Қызьтл Жұлдыз Ордені белгіленді. 1924 ж. 1 августа жалпы одақтық Қызыл Ту Ордені белгіленгеннен кейін респ. Орденмен наградтау тоқтатылды. Советтердің , Бүкіл росс. 8-съезі 1920 ж. 28 декабрьде (РСФСР заңдары жинағы, 1921, № 1, 7-6.) еңбекте ерлік көрсеткендерді және еңбекте үздік шыққандарды наградтау үшін РСФСР Еңбек Қызыл Ту Ордені белгіледі (Еңбек Қызыл Ту Ордені басқа Совет республикаларында да белгіленді). Бұл Орденмен наградтау жалпы одақтық Еңбек ҚызЫл Ту Ордені белгіленген соң тоқтатылды. СССР Конституциясының (1930) 49-ст-на сәйкес Орденді белгілеу және олармен наградтау правосы СССР Жоғ. Советі Президиумына жүктелген. Көп балалы аналарды «Ана даңқы» Орденмен СССІ Жоғ. Советі Президиумының өкілдік етуімен және оның атынан Одақтас және автоном республикалардың Жоғ. Советтерінің Президиумдары наградталды. СССР-дің 19 Ордені белгіленген (төменде хронол. Тәртіппен беріліп отыр): Қызыл Ту (1924 ж. 1 авг.), Еңбек Қызыл Ту (1928 ж 7 сент.), Ленин ордені (1930 ж. 6 апр.), Қызыл Жұлдыз (1930 ж. 6 апр.), «Құрмет Белгісі» (1935 ж. 25 но- яб.), Отан соғысы 1,2-дәрежелі (1942 ж. 20 май), Суворов 1, 2, 3-дәрежелі, Кутузов 1. 2-дәрежелі, Александр Невский (1942 ж. 29 июль),. Кутузов 3-дәрежелі (1943 ж. 8 февр.), Богдан Хмельницкий 1, 2, 3-дәрежелі (1943 ж. 10 окт.), «Жеңіс»—жоғары әскери Ордені Даңқі, 2, 3-дәрежелі (1943 ж. 8 - нояб.), Ушаков 1, 2-дәрежелі, Нахимов 1, 2-дәрежелі (1944 ж. 3 март), «Батыр- ана», «Ана даңқы» 1, 2, 3-дәрежелі (1944 ж. 8 июль), Октябрь Революциясы (1967 ж. 31 окт.), Халықтар достығы (1972 ж. 17 дек.), Еңбек даңқы 1, 2, 3-дәрежелі (1974 ж. 18 янв.), «СССР Қарулы Күштері де Отанға қызмет еткені үшін» 1, 2, 3-дәрежелі (1974 ж. 28 окт.). Әрбір О-нің СССР Жоғ. Советі Президиумы бекіткен өз ережесі бар, онда наград мемлекет пен қоғам алдында қандай ерекше еңбек сіңіргені үшін берілетіні белгіленеді,сол Орденмен наградтауға қатысты ережелер көрсетіледі. СССР Орденімен наградтаумен байланысты жалпы мәселелер ССР Одағы ордендері туралы 1936 ж. 7 майда бекітідген Жалпы ережемен (СССР заңдары жинағы, 1936, № 24, 220-6.), СССР Жоғ. Советі Президиумының «СССР ордендерімен және медальдарымен наградтау тәртібі туралы» 1958 ж. 11 февральдағы указымен (СССР Жоғ. Советінің водомостары, 1958, № 4, 87-6.) реттеледі. СССР Орденімен жеке адамдар (СССР азаматтары және шетелдіктер), коллективтер, кәсіпорындары, мекемелер, ұйымдар, республикалар, өлкелер, облыстар, қалалар т. б. елді мекендер, әскери бөлімдер мен құрамалар наградталады. Ленин ордені, Октябрь Революциясы, Қызыл Ту, Еңбек Қызыл Ту, Халықтар достығы, «Құрмет Белгісі», Даңқ, Еңбек даңқы, «Жеңіс», «Батыр-ана», «Ана даңқы» сол жақ омырауға, Суворон, Ушаиоп, Пахимов, Богдап Хнелыгашшй, Алоксаидр Новский, Отан соғысы, Қызыл Жұлдыз Ордені оң жақ омырауға тағылады. СССР Жоғ. Советі Президиумының 1943 ж. 19 июньдегі Указымен СССР ордендерінің (сондай-ақ медальдардың да) әр қайсысына белгілі түсі мен суреті бар лента бекітілгеп. Орден ленталары колон-каларға тігіледі, сол колонканың көмегімен СССР Ордендері мен медальдары омырауға тағылады. Ордендермен медальдар орнына олардың ленталарын ғана тағып жүруге болады. Орден ленталарымен оралған арнайы тік бұрышты плаикалар тағайындалған. Оң жақ омырауға колодкасыз қадалатын өте де планкаға оралатын ленталар белгіленген. Барлық Орден мен медальдардың планкалары сол жақ омырауға қадалады, «Батыр-ана», «Ана даңқы» Ордені мен «Ана медалы» үшін ленталар белгіленбеген. «Алтын Жұлдыз», «Орақ пен Балға» медальдарының ленталары бұл медальдардан бөлек тағылмайды. СССР Орденінен сот үкімі негізінде немесе жағымсыз мінез-құлықтарымен байланысты СССР Жоғ. Советі Президиумы бойынша ғана айыруға болады. Шетелдік европ. соц. елдерде төмендегідей Ордендер бар: Болгарияда Георгий Дмитров, «Стара планина», «Болгарпя Халық Республпкасы». «Мадарски конник», «1944 ж. 9 сентябрь», «Роза ордені», «1941—1944 ж. Халық азаттығы», «Батырлығы үшін», «Қызыл Ту», «Еңбек Қызыл Ту», «Халықтық еңбек ордені», «Азаматтық ерлігі және еңбек сіңіргені үшін», «Кирилл и Мефодий», «Батыр-ана», «Ана даңқы», ГДР-де Карл Маркс, «Отан алдында еңбек сіңіргені үшін», «Еңбек Туы», «Халықтар достығының үлкен жұлдызы»; Венгрияда Венгр Халық Республикасының Туы Ордені Еңбек Қызыл Ту, Еңбек, Қызыл Жұлдыз, Венгр Еңбегі; Польшада Халықтық Польша құрылысшылары, Польшаның көркөюі, Виртути Милитарп, Грюнвальд кресі; Румынияда «Румын Халық Республикасының Жұлдызы», «23 август», «Отанды қорғау», Еңбек, «Әскери еңбек сіңіргені үшін», «Батыр-ана», «Ана даңқы»; Чехословакияда Клемент Готвальд—соц. отан құрылысы үшін, Республика, Еңбек, Қызыл Ту, Қызыл Жұлдьгз, Еңбек Қызыл Ту, Еңбек Қызыл Жұлдызы, Ақ Арыстан, Жеңімпаз февраль; Югославияда «Югославия Үлкен Жұлдызы», «Социалистік Еңбек Ері», Халық азаттығы, Югославия Туы, Республика, «Халық алдында еңбек сіңіргені үшін», Еңбек, Туысқандық және Бірлік, Азаттық, «Халық Батыры», Жауынгерлік Ту, «Партизан Жұлдызы», «Халық Армиясы», «Әскери еңбек сіңіргені үшін», «Батылдығы үшін». АҚШ Ордендерінен неғұрлым мәлімдері: «Жалынды жүрек», Теңіз кресі, «Күміс жұлдыз», Ұлыбританияда — Аспалы Ордені, Бани Ордені, «Виктория кресі», «Еңбек сіңіргені үшін», Құрмет ордені, Францияда Құрметті легиои Ордені.
МЕДАЛЬДАР (франц. Medaille, итал.— medaglia, лат.— metallum— металл) — 1) көрнекті қайраткердің немесе даңқты оқиғаның құрметіне шығарылатын екі жақты (кейде бір жақты) бейнеленген металл белгі. Әдетте, Медаль дөңгелек немесе сопақша формада, кейде көпбұрышты (плакетки) түрде шығарылады. Медаль алғаш 14 ғ-да Италняда шықты. Медальды мемлекет және жеке адамдар мен ұйымдар да шығарған. Тек 17—18 ғ. Медаль шығару (соғу) мемлекет правосына көшті. Мыс, дүние жүзінде бірінші рет СССР-де жасанды жер спутнигін ұшыру құрметіне, В. И. Ленинге, Юрий Гагаринге арналған Медаль шығарылды. Сувенир ретінде «Бүкіл одақтық ауыл шаруашылық көрмесі», «СССР Жоғарғы Советі», «Москва. Кремль», «Ленинград — батыр қала» т. б. Медаль 2) Ерлік еңбегі үшін берілетін мемлекеттік наград (наград Медальдары). Офицерлерді наградтау үшін алғаш рет Медальды наград ретінде 17 ғ-да швед королы Густав Адольф белгіледі. 18 ғ. аяғында наградтық Медальдар Польшада, Францияда және Пруссияда енгізілді. Ресейде наград Медаль София патшалығы кезінде белгіленді. Алғашында Медальмен әскери уздік қызметі үшін, кейіннен азаматтық қызметі үшін де наградталды. Қазіргі буржуазиялық мемлекеттердің көпшілігінде наград Медальдар негізінен әскери уездік қызметі үшін берілуге арналған (мыс, АҚШ-та армия мен флот құрмет Медальы, солдат Медальы, әуе күштері Медальы, әскери-теңіз күштері Медальы, Францияда жауынгерлік ерлігі үшін Медальы, Больгияда король Аль-берттің әскери Медальы, Данияда 2-дүн. жүз. соғысқа қатысқаны үшін Медальы). 3) Экономикадағы, мәдениеттегі, ғылымдағы т. б. жетістіктері үшін наград. Медальдар: «Халықтар арасындағы бейбітшілікті нығайтқаны үшін» орындаушылар конкурстарының лауриаттарына, Нобель сыйлықтарының лауреаттарына, Халықар, спорт жарыстарының жеңімпаздарына т. б. беріледі. Кейбір мемлекеттерде а. ш. , мен өнеркәсіпте үздік шыққаны (Италия), өнер мен әдебиетке еңбек сіңіргені үшін (Австрии, Бельгия) Медальдар бекітілген СССР-де халық ш-нда (Халық ш. жетістіктерінің көрмесі Медальы) ғылымда (М. В. Ломоносов, А. С. Попов, II. И. Мечников, В. В. Докучаев А. П. Карпинский, С. И. Вавилов К. Э. Циолковский, И. П. Павлов атынд. алтын Медальдар., К. Д. Ушинскийдің күміс Медальы, СССР Геогр. қоғамының Медальдары: Үлкен алтын Медаль., Ф. П. Литке, П. П. Семенов, Н. М. Пржевальский атынд. алтын Медальдар), мәдениетте (мыс, әдебиет жөнінде сыйлыққа ие болған шығармалардың авторы үшін Н. Островский, Я. Галан атынд. М., бейнелеу өнерінің таңдаулы шығармалары үшін М., А. К. Макаренко атынд. Медаль т. б.).
СССР Медальдары — айрықша еңбек сіңіргендері үшін (СССР ордендері және кұрметті атақтар мен қатар) белгіленген мемл. наград, СССР Конститутция негізінде (49-ст., «е», «ж» п.)." СССР Медальын белгілеу және олармен наградтау правосы СССР Жоғ. Советінің Президиумына берілген. СССР Жоғ. Советінің Президиумы Медальды белгілеумен бірге оның ережесі мен сипатта-
масын бекітеді. Ережеде Медальмен қандай еңбек сініргені үшін наградталатыны жане оны тағу тәртібі көрсетіледі. СССР Медальымен наградтаудың жалпы тәртіптері СССР Жоғарғы Советі Президиумының 1958 ж. 11 февральдағы «СССР ордендері және медальдарымен наградтау тәртіптері туралы» Указы бойынша реттеледі (СССР Жоғарғы Советінің ведомостары, 1958, ж 4. 87-ст.). СССР-де (1974 ж. 1 ноябрі) — 47 медаль белгіленген (төменде Медаль омырауға тағу тәртібіне сәйкес келтірілді, жапсырма суреттерде де сол тәртіппен орналастырылған). (Алтын Жұлдыз) — Совет Одағы Батырының белгісі, «Орақ пен Балға» — Социалистік Еңбек Ері атағының белгісі (бұл алтын медальдар Ленин орденімен қоса тапсырылады); «Ерлігі үшін» (1938 ж. 17 окт.); Ушаков медалы (1944 ж. 3 март); «Жауынгерлік ерлігі үшін» (1938 ж. 17 окт.); «СССР Мемлекеттік шекарасын қорғауда үздік шыққаны үшін» (1950 ж. 13 июль); «Қоғамдық тәртіпті сақтаудағы үздік қызметі үшін» (1950 ж-1 нояб.); Пахимов медалы (1944 ж. 3 март); «Жұмысшы-Шаруа Қызыл Армиясына XX жыл» (1938 ж. 24 янв.); «Еңбектегі ерлігі үшін» (1938 ж. 27 дек.); «Еңбекте үздік шыққаны үшін» (1938 ж. 27 дек.); «Ерлік еңбек үшін» (Жауынгерлік ерлігі үшін); « В.И. Лениннің туғанына 100 жыл толуы құрметіне» (1909 ж. 5 нояб.); «Өрт сөндірудегі батылдығы үшін» (1957 ж. 31 окт.); «Суға батқандарды құтқарғаны үшін» (1957 ;к. 16 февр.);
«Отан соғысы партизанына» 1-және 2-дәрежелі (1943 ж. 2 февр.): «Ленинградты қорғағаны үшін» (1944, ж. 22 дек. «Москваны қорғағаны үшін» (1942 ж. 22 дек, «Сталинградты қорғағаны үшін, (1942 ж, 22 дек.): «Киевті қорғағаны үшін» (1951 ж. 21.июнь.1; «Кавказды қорғағаны үшін» (1944 ж, Советтік Заполярьены қорғағаны үшін» (1944 ж. 5 дек.); «1941— 1945ж. Ұлы Отан соғысында Германияда жеңгені үшін» 1945 ж. 9 май): 1941—1945 ж. Ұлы Отан соғысының жеңісіне жиырма жыл» (1965 ж. 7 май); «Жапонияны жеңгені үшін» (1945 ж. 30 сент.); «Будапештті алғаны үшін (1945 ж. 9 июнь «Кенигсбергті алғаны үшін» (1945 ж. 9- июнь): «Венаны алғаны үшін» (1945 ж. 9.июнь «Берлиньді алғаны үшін (1945ж. 9 июнь Белградты азат еткені үшін» (1945 ж. 9 июнь): «Праганы азат еткені үшін», «1941—1945 ж. Ұлы Отан соғысындағы ерлік еңбегі үшін (1945 ж. 6 июнь).: «Оңтүстіктің қара металлургия кәсіпорындарын қалпына келтіргені үшін» (1948 ж. 18 май); «Донбасстың көмір шахталарын қалпына келтіргені үшін» (1947 ж. 10 сент.); «Тың жерлерді игергені үшін» (1956 ж. 20 окт.); «Москваның 80 жылдығы құрметіне» (1947 ж. 20 сент.); «Леинградтың 250 жылдығы құрметіне» (1957 ж. 16 май); «Совет Армиясы мен Флотына 30 жыл» (1948 ж. 22 февр.); «СССР Қарулы Күштеріне 40 жыл» (1957 ж. 18 дек.); «СССР Қарулы Күштеріне 50 жыл» (1967 ж. 26 дек.); «Совет милициясына 50 жыл» (1967 ж. 20 нояб.); «Ана медалы» және 2-дәрежелі (1944 ж. 8 июнь «Еңбек ардагері» (1974 ж. 18 янв.); «Әскери қызметте уздік шыққаны үшін» 1- және 2-дәрежелі (1974 ж. 28 окт.). Кейбір Медальдармен СССР Жоғарғы Советі Президиумының атынан одақтас және автономиялы республикалардың Жоғарғы Советтерінің Президиумдары, еңбекшілер депутаттарының өлкелік, облыстың, қалалық Советтерінің атқару комитеттері, ал «СССР мемлекеттік шекарасын қорғауда үздік шыққаны үшін» медалімен СССР Мин. Советі жанындағы Мемлекеттік қауіпсіздік комитеті председателі наградтайды. Наградталғандарға Медальдар СССР Жоғарғы Советі Президиумының атынан, әдетте, қалалық, аудандық Советтердің атқару комитеттерінде немесе олар жұмыс істейтін еңбек коллективтерінде тапсырылады. Медальдар жібек лентамен (оның түсі тиісті Медаль туралы ережеде белгіленеді) оралған бес бұрышты колодалар мен сырға, шығыршық арқылы жалғастырылып омырауға қадалады. «Алтын Жұлдыз» медалы мен «Орақ пен Балға» алтын медалы қызыл жібек муар лентамен оралған тікбұрышты колодалар арқылы, ал кодалы ақ эмальмен қапталған бант тәрізді ортасынан алтын жалатқан бедерлі пластинкамен оралған металл колода арқылы киім омырауына тағылады. «Орақ пен Балға» алтын медалы ордендерінен басқа Медальдың үстінен, 1-және 2-дәрежелі «Ана медальдары» ордендер мен басқа Медальдың сол жағына немесе олардан төменірек қадалады. Наградталғандар СССР Медальдары орнына сол медальға белгіленген түстердің лентасын тағуына болады. ....