Информатика | Материалдық ағым туралы түсінік

Материалды ағым түсінігі логистикада негізгі болып табылады.Материалды ағымдар шикізаттың алғашқы көзінен бастап соңғы тұтынушыға дейін шикізаттарды, жартылай фабрикаттарды және дайын бұйымдарды тасымалдау, қоймалау және олармен басқа да материалды операциялар жүргізу нәтижесінде пайда болады.
Материалды ағымдар түрлі кәсіпорындар арасында немесе бір кәсіпорынның ішінде жүруі мүмкін.
Материалды ағымдар дегеніміз – логистикалық операцияларды жүргізу барысында қарастырылатын және мерзімдік интервалға жатқызылатын жүктер, бөлшектер, тауарлы материалды құндылықтар.
Жүктердің, бөлшектердің, тауарлы-материалды құндылықтардың тасымалдау, өндірістік, қоймалау звенолары арқылы жылжу жолында барлық операцияларды бөліп қарастыру мынадай мүмкіндктер береді:
- өзгермелі өнімнің соңғы тұтынушыға жылжу үрдісін көру;
- бұл үрдісті рынок қажеттіліктерін ескере отырып жобалау.
Материалды ағым өлшемі бөлшек түрінде беріледі, оның алымында жүктің өлшем бірлігі көрсетіледі (дана, тонна және т.б.), ал бөлімінде уақыттық өлшем бірлігі (тәулік, ай, жыл және т.б.).Мысалы, материалды ағым өлшемі-тонна / жыл.
Кейбір логистикалық операцияларды жүргізуде материалды ағым берілген ағым мезетінде қарастырылуы мүмкін.Онда ол материалды қорға айналады.Мысалы, жүкті тасымалдау операциясы темір жол көлігімен жүруі мүмкін.Жүк жолда болған кезде, ол материалды қор болып табылады және «жолдағы қор» деп аталады.
Материалды ағымдар түрлі материалдық операциялар қосылған үрдісте қарастырылатын жүктер ретінде анықталған.Жүктер мен логистикалық операциялардың көп түрлілігі материалды ағымдарды зерттеуді және басқаруды қиындатады.Нақты мәселені шеше отырып, қандай ағымдар зерттеліп отырғанын дәл анықтау қажет.Бір мәселені зерттеген кезде зерттеу объектісі көп операциялар тобы бар үрдісте қарастырылатын жүк болуы мүмкін.Мысалы, тарату торын жобалауда және қойма саны мен орналасуын анықтау кезінде.Басқа мәселелерді шешуде – мысалы, қоймаішілік логистикалық үрдісті ұйымдастыруда әр операция жеке-жеке зерттеледі.
Материалды ағымдар төмендегідей негізгі белгілер бойынша бөлінеді:
- логистикалық жүйеге қатысы;
- ағымның натуралды-заттай құрамы;
- пайда болған зат ағымдарының саны;
- пайда болған жүк ағымдарының үлес салмағы;
- жүктердің үйлестірімділік дәрежесі;
- жүктердің консистенциясы;
- детерминациялау дәрежесі;
- уақыт бойынша үзіліссіздігі.
Логистикалық жүйеге қатысы бойынша материалды ағымдар: сыртқы, ішкі, кіретін және шығатын болуы мүмкін.
Сыртқы материалды кәсіпорын үшін сыртқы ортада жүреді.Бұл категорияны кез келген кәсіпорыннан қозғалатын жүктер құрамайды, ал тек оның ұйымдастыруына кәсіпорындарының қатысы бар жүктер құрайды.
Ішкі материалды ағым логистикалық жүйенің ішінде жүкпен логистикалық операциялар жүргізу нәтижесінде пайда болады.
Кіруші материалды ағым логистикалық жүйеге сыртқы ортадан кіреді.
Шығушы материалды ағым логистикалық жүйеден сыртқы ортаға шығады.
Кәсіпорындағы қорлар бір деңгейде сақталған кезде кіруші материалды ағым шығушыға тең болады.
Материалды ағымдар натуралды-заттай құрамы бойынша бір ассортиментті болып бөлінеді.Мұндай бөліну қажет, себебі ағымның ассотиментті құрамы олармен жұмыс жасағанда қамтылады.Мысалы, ет, балық, көкөніс, жеміс сататын көтерме азық-түлік базарындағы логистикалық үрдіс аттас жүкпен жұмыс жасайтын картоп сақтау орнындағы логистикалық үрдістен ерекшеленеді.
Сандық белгісі бойынша материалдық ағымдар жаппай, ірі, орта және шағын болып бөлінеді.
Жаппай ағым деп, жүктерді жалғыз көлік құралымен емес, олардың тобымен, мысалы, темір жол құрамы немесе оншақты вагондармен, автомашиналар тізбегімен, су көліктерімен және т.б. тасымалдау үрдісінде пайда болатын ағымды атайды.
Ірі ағымдар – бірнеше вагондар, автомашиналар.
Шағын ағымдар көлік құралдарының жүк көтерімділігін толық қолдауға мүмкіндік бермейтін және тасымалдау кезінде басқа жол бойы жүктермен үйлестіруді қажет ететін жүктер санын құрайды.
Орташа ағымдар ірі мен шағын арасындағы орынды алды.Оларға жалғыз вагондармен немесе автомобильдермен келетін жүктерді құрайтын ағымдар жатады.
Үлес салмағы бойынша жүктер салмағын құрайтын материалды ағымдар ауыр салмақты және жеңіл салмақты болып бөлінеді.Ауыр салмақты ағымдар көлік құралдарының жүк көтерімділігінің толық қолданылуын қамтамасыз етеді,сақтау үшін аз қоймалық көлемді талап етеді.Ауыр салмақты ағымдар бір орынның массасы 1 т-дан асатын (су көлігімен тасымалдағанда)және 0,5 т. (темір жол көлігімен тасымалдағанда)болатын жүктерді құрайды.Ауыр салмақты ағымның мысалына тасымалдау үрдісінде қарастырылатын металдарды жатқызуға болады.
Жеңіл салмақты ағымдар көліктің жүк көтерімділігін толығымен пайдалануға мүмкіндік бермейтін жүктермен сипатталады.Жеңіл салмақты ағымның бір тонна жүгі 2 м. көлемнен астамын алады – мысалы, темекі өнімдері тасымалдау үрдісінде жеңіл салмақты ағымдарды құрайды.
Ағым құрайтын жүктердің үйлесімділік дәрежесі бойынша материалды ағымдар үйлесетін және үйлеспейтін болып бөлінеді.Бұл белгі негізінен азық-түлік тауарларын тасымалдауда, сақтауда және жүк өңдеуде ескеріледі.
Жүктердің консистенциясы бойынша материалды ағымдар себілетін (үйілетін), тиелетін, ыдысты-даналық және құйылатын жүктер болып бөлінеді.
Себілетін (үйілетін) жүктер (мысалы,астық) ыдыссыз тасымалданады.Олардың басты қасиеті – себілетіндігі.Арнайы көлік құралдарымен тасымалдана алады: бункер, тіпті вагондарда, ашық вагондарда, платформаларда, контейнерлерде, автомашиналарда.
Тиелетін жүктер (тұз, көмір, кен, құм және т.с.с.) – минералдар тектес.Ыдыссыз тасымалданады, олардың кейбіреулері мұздалуы, нығыздалуы, бірігулері мүмкін.Алдыңғы топтай себілу қасиеті бар.Ыдысты-даналық жүктердің түрлі физикалы-химиялық қасиеттері, үлес салмағы, көлемі бар.Олар контейнерлердегі, жәшіктердегі, қаптардағы жүктер, ыдыссыз жүктер, ұзын өлшемді және шексіз жүктер болуы мүмкін.Құйылатын жүктер – цистерналарда және танкерлерде тасылатын жүктер.Құйылатын жүктермен жұмыс жасайтын логистикалық операциялар, мысалы тасымалдау, сақтау және т.б. арнайы техникалық құралдар арқылы орындалады.
Ағым параметрлерінің дәрежесі бойынша материалды ағымдар анықталған және стохастикалық болып бөлінеді.Детерминацияланған материалды ағымдар деп параметрлері толығымен белгілі (анықталған) ағымдарды атаймыз.Егер параметрлердің біреуі белгісіз болса немесе кездейсоқ шама болса, онда материалды ағым стохастикалық деп аталады.
Үзіліссіздік белгісі бойынша материалды ағымдар үзіліссіз және дискретті болып бөлінеді.Үзіліссіз материалды ағымдарға, мысалы, тұйық циклды үзіліссіз өндірістік (технологиялық) үрдістегі шикізат пен материалдар ағымы, құбыр арқылы тасымалданатын мұнай өнімдерінің, газдың ағымдары және т.б. жатады.Материалды ағымдардың көбісі дискретті болып табылады.
Материалдық ағым өнімділік сияқты көрсеткішпен сипатталуы мүмкін.Материалды ағымның өнімділігі дегеніміз – уақыт бірлігінде логистикалық жүйеге кіретін өнімдерің көлемді немесе жаппай көрсеткіштерінің саны.Бұдан басқа, жылдамдылық, тығыздық және басқа да көрсеткіштер қолданылады. ....