Психология | Кіші мектеп жасындағы балалардың мидың функционалдық жағдайының ерекшеліктері

Кіші мектеп жасындағы балалардың психофизиологиясы.

Мектепте жүйелі оқытудың бастамасы баланың алдына жаңа тапсырмаларды сонымен қатар стрессогендік фактор болып табылады.Оқу процесінде баланың функционалды мүмкіндіктерін және психикалық процестердің мүмкіндіктерін анықтайтын физиологиялық механизмдерін мәні мектепке бейімделудің маңызды шарты болып табылады.
Кіші мектеп жасындағы балалардың миының функционалды ерекшеліктерінің жағдайы.
Бала миының функционалды мүмкіндіктерін сипаттайтын ақпараттық көрсеткіштері болып ЭЭГ-де белсенділік формасын доминанттайтын альфа-ритм құрылуы болып табылады.ЭЭГ анализінің құрылымды әдісі қалыпты дамыған және 7-8 жастағы үлгерімі жақсы оқушылардың көбінде альфа-ритм жүргізу жиілігі 9 Гц болатын регулярлы сипатқа ие екенін көрсетті.Альфа –ритмнің регулярлы сипаты мидың құрылымдық – функционалды ұйымдастырушылық торшаның нейрондық аппаратының торша -торша асты өзара әсерге рөлінің күшеюіне бағытталған сапалы қайта құрылуын бейнелейді.Кіші мектеп оқушыларының маңызды ерекшелігі -осы жас этапының 1-1,5 жыл ішінде қол жеткізген жетістігінің үлкен индивидуалды темп дамуының шашыраңқылығы болып табылады.Балалардың көбінде альфа-ритм құрылуындағы мәнді қозғалыстар 5-7 жаста болады,кейбірінде оның құрылуының белгілері 7 жаста көрінбейді,мұндай ритмнің сипаттамасы 5-6 жастағымен сәйкес келеді.Үлкен жарты шарларда торшаның дамуында кемшілігі бар балалар оқу процесінде қиындыққа тап болады.Құрылымды-функционалды кезең қиылысы жасандылығымен,ішкі әсерлерге жоғарғы сезімталдығымен сипатталады және бейімделудегі гомеостатикалық механизмге салмақ түсуге әкелетін үлкен энергетикалық күш талап етеді.Мұның көрсеткіші ретінде 1 сынып оқушыларының 1 жыл ішінде үлкен жарты шарлары торшасының құрылуы көрсеткішіндегі тұрақсыздықты айтуға болады,әсіресе жетілмеген балардағы көріністе байқалады.Кіші мектеп жасының соңына қарай 9-10 жаста функционалды жағдай тұрақталады,альфа-ритмнің негізгі сипаттамасы бүкіл оқу жылында тұрақты болып қалады.

Көру арқылы қабылдау.
Үлкен жартышарлардағы торшаның нейрондық аппаратының прогрессивті жетілуі,оның проективті және ассоциативті бөлімдері қабылдау жүйесінің функциялануының басқа деңгейіне сапалы өтуіне жағдай жасайды.(ВП-шақыру потенциалы)
3-4 жасар балаларға қарағанда ВП 6-7 жаста конфигурацияда сәйкестіктің сақталуы кезінде стимул мінездемесінің реактивтілігімен мәнді ажыратылуымен ерекшелінеді.Көрудің проекционды торшасы,яғни қабылдауға бағыттылған және стимулдың физикалық мінездемесінің анализі ,контурлы-контрастылы шекараның бөліну операциясына өзара қосылады.Бұл ВП спецификалық компонентінің жемсе торшасындағы таңдамалы үлкендеуінің шахматты кеңістікте қара ақ суреттің байқалуына жауап кезінде көрінеді.Қиындау бейнелер көрінгенде ,мысалы беттің схематикалық бейнесі,сол позитивті компонент ВП самай ,төбе желке, ассоциативті аумағында ең жоғарғы аумағында жатады.
Осы жастағы балалардың кейбірінде артқы ассоциативті аумақтың специализациясы күштірек көрінеді.ВП самай,төбе,желке аумақтарында амплитуда бойынша үстем бола бастайды және үлкенірек балалар мен үлкендерге тән N-200 компоненттің максималды реактивтілігін табады.Осы компонентпен естегі салыстыру белгілері бар неғұрлым қиын операциялармен байланысады.
Қабылдау жүйесінің ұйымдастырудың сапалы деңгейіне өтуі анализдің мүмкіндігін және көру стимулдарының тануын кеңейтеді.Бұл психофизиологиялық зерттеулер уақытымен әр түрлі альтернатив сандарының сигналды стимулды таңдау реакциясын тамырландырады.

6-7 жастағы балаларда қара және ақ квадраттардың хаотикалық орналасқан жиынтықты тану үшін қиын стимулдар эталоны жасалып шығарылуы мүмкін екендігі анықталған .Мұндай операция 3-4 жаста байқалмаған.ССП анализі 7 жастағы қабылдау процесі операциясында және 9-10 жас ерекшеліктерінде тек артқы ассоциативті бөлімдер ғана емес,сонымен қатар алдыңғы ассоциативті торша бөлімдері – стимул мен оның классификациясының бағалануымен байланысты мұндай аумақтарыда тартылатынын көрсетті.
Артқы және алдыңғы ассоциативті аумақ,проекционды специализация сенсорлы анализдің операциясының іске асуы перцептивті функцияның мүмкіндігіне рұқсат беретін классификациясымен қамтамасыз етеді,қабылдау жүйесінің басқа ұйымға өту деңгейінің этапы ақпараттық процестердің дамуы үшін сенситивті кезең ретінде қарастырылады.
7-8 жасар балалардағы қабылдау жүйесі прогрессивті дамуға қарамастан қүрылымның толық типіне жетпейді .Осылайша ,геометриялық фигуралардың тану мен есте сақтау осы жаста үлкендердікі типінде іске асады,ал әріптерді ажырату әлі қиын және қиын механиздерді қатыстыруды талап етеді.Танудың инварианттылығы перцептивті сферада 6 жаста жоғары деңгейге қол жеткізеді,ал одан кейін осы мүмкіндік сенсорлы стимулға қатысты бір жағынан және мағыналы таңбалы символдар екінші жағынан дифференциялануы басталады. 7-8 жастағы сақталып қалған танудың дифференцияланданбаған инварианттылығы кейбір әріптер мен сандардың идентификациясына кедергі болады.
Әріптің идентификациясының қиындығының бір себебі :олардың перцептивті естегі құрылымының жетіспейтін эталоны болуы мүмкін.Әріптердің перцептивті эталоннан түсу мүмкіндігі оларды тану процесін тездетеді,бұл оқу дағдысын дағдыландыру үшін маңызды.
Екінші себеп көру стимулдарының категоризациясы процесінің жас ерекшеліктерімен байланысты.7 жаста көрудің белгілі деңгейіне жеке отырып ,осы жаста категоризация механизмдері үлкендердің ерекшеліктерінен әлі ажыратылады.Үлкендерде бөлуші анализдің екі принципі көрсетілген,объектінің белгілерінің бәрі толық суреттелген анализ,немесе белгіленген ақпаратты ажырату белгілерін таңдау кезінде.Олардың біріншісі- глоба льды суреттеу,оң жақ жартышармен байланысады;екіншісі- сол жақтың функцияларыменбайланысады.
Толық суреттелуге негізделген категоризация неғұрлым қарапайым процесс болып табылады.Ерте жаста негізгі көру арқылы қабылдау оң жақ жарты шарға тән екендігі белгілі. Негізінен негізгі ажырату белгісі жатқан категоризация объектінің әртүрлі мінездемесінің қойылуын талап етеді. Сол жақ жарты шардың қатысумен іске асатын категоризацияның бұл типі дамудың неғұрлым кеш этапында іске асады.
6-7 жаста оң жақ жарты шар үлкендердікі сияқты объектінің толық суреттелуін іске асырады. Сол жақ жарты шарға белгілі жасқа сай ерекшеліктер тән: дамудың осы этапында категоризация кезінде оң жаққа ұқсап функциялайды.

Зейін және мотивация.
Осы этаптағы дамудың таным әрекетінің ерекшеліктері көбінесе кіші мектеп жасында маңызды өзгерістерге ұшырайтын уақыт аралығын зейіннің ми организациясымен анықталады.
7-8 жаста зейін механизмдеріне осы жаста қол жеткізген сияқты,жетіллеген белгілер тән.Электроэнцефалографияда белсенділік реакциясы жаңа стимулға жауап жетілген форма түрінде сияқты көрінеді.Сияқты ақпаратты құрышы ортаның жаңа стимулға жауап жетілген форма терінде сияқты оның октогенетикалық нұсқасы сияқты көрінеді. Соңғысы ақпаратты құрушы ортаның бағасына бағытталған белсенділік әлі толық құрылмаған және зейін процесінде оның эмоционалды жағдайы мен стимулдың өзіне тартымдылығының ролі сақталады.
Мұндай белсенділік жаңа стимулдың терендетілген анализінің толық өлшемінде жеңілдетпейді және стимулдамайды. Ол эмоционалды белгісінің өзгеше бағалына бағытталған баланың таң қалудағы қажеттіліктерін қанағаттандырмайды. Кіші мектеп жасы уақытында өз бетімен тану зейіннің механизмдері интенсивті құрылады. Мектепке дейінгі кезеңнің соңына қарай маңдай аумағының прогрессивті даму өлшемінде тапсырмалармен байланысты белсенді әсерді басқару мүмкіндігі пайда болады. Бала өзінің алдағы жақын әрекеттерін жоспарлай бастайды және үлкендердің нұсқауына бағынады.


Есте сақтау.
Кіші мектеп жасындағы балаларда бастапқыда сабақта өтілген материалдарды есте сақтап қалу өте маңызды болып келеді. Балалардың есте сақтауының көлеміне олардың ақпараттарды қабылдап және есте сақтауына байланысты болып келеді. Олардың есте сақтап қалуы механизмдік құрылымдық-функционалды ұйымдасумен мидың көлемі осы операцияларды жүзеге асыра алу қаблетіне байланысты.
Көре қабылдау жүйесі арқылы мектепте оқытуда балалар таныс емес, қиын стимулдарды қабылдауына жеңілді болады. Кіші мектеп жасындағы балалар да бұл процес өте ұзаққа қалыптасады.
Қысқа мерзімді естің мәні мен көлемі бойынша бір-бірімен айырмашылығы бар: мысалы 7 жастағы балаларға тест жүргізгенде олар 4 немесе 5 таңбаларды есте сақтап қалса, ал 10 жастағылар 6 немесе 4 таңбаларды есте сақтап қалады бұл олардың есте сақтауы қалу көлеміне байланысты болып келеді.
Ми механизмдерінің онтогенездік жүйесі, өзіндік есте сақтауды қамтамасыз етудің маңызды факторы болып табылады. Есте сақтау жүйесінің бір дәрежеден екіншісіне өтуі-бұл тікелей есте сақтау қабілетіне байланысты. Бұл жағдай мектеп жасына дейінгі балаларға тән, ал заттарды нақты мағынасына қарай қобылау бұл негізінен кіші мектеп жасындағы балаларға тән болып келеді.

Сөйлеу және ойлау.
Сөйлеу қаблеті балаларда жас сәби кезінен бастап дамиды. Олар сөздік қорлары дамығанда олар ауызша сөйлеудің де, сөйлемдердің жасалу мен тәртіптерін дұрыс қолдана біледі. Бала мектепке келгенде сөйлеудің жаңа формалары-оқуды, жазуды, ауызша сөйлеудің басқа да түрлерімен танысады. Бұл жаңалықтар осы жаста олардың құрылымдық-фукционалды қабылдауына, есте сақтауына, зейініне әсер етеді.
Спецификалық сөйлеу әрекетін жүзеге асыруда мидың механизмдері ең маңызды рөл атқарады.
7-8 жастар аралығында олардың көре-қабылдау әрекеттері жақсы дамып, ол сол жақ жартышарға қатысты болады. Ал 9-10 жас аралығында балаларда оң жақ жартышарлары басым болып келеді. Балада сөйлеу арқылы ойлау қабілеті қалыптасады. Кіші мектеп жасындағы балаларда сөйлеу әрекеті ойлау операциясын ұйымдастыруда және де оны жүзеге асыруда ең маңызды болып келеді.
Балалардың жас ерекшеліктері олардың психикалық процестерінің негізінде жатыр, яғни нейрофизиологиялық механизмдер негізінде қадыптасады.
Кіші мектеп жасындағы балалардың дамуында ішкі және сыртқы факторлардың өзара әсері.
Бұл кезең сапалы құрылымдық-функциялардың негізінде қалыптасады. Бұл сенситивті кезеңде жоғары пластикалық және жоғары сезімталдық қасиеттердің сыртқы ортаға әсерімен бағаланады және де басқада әртүрлі психикалық функциялар да осы жүйеге сәйкес келеді.Функцианалды ұйымдастыруда көре қабылдаудың жүйесі мида мәндік қайта құрылуын ұйымдастырады.
7-9 жас аралығындағы балаларда мидың механизмдері, өзбетінше жүйелі функцианалды жоғары қарқында болады. Бұл кезеңде балалар өзбетінше көңіл аударуға және өзбетінше әрекет етуге, дамуына маңызды болып келеді. Бұл факторлар кіші мектеп жасындағы балалардың дамуды сыни этап деп аталады ....